عطیه لباف
خبرنگار
بازار نفت سال‌هاست که با نفت خام 100 دلاری خداحافظی کرده و اغلب صاحب نظران می‌گویند که دیگر نفت 100 دلاری تکرار نمی‌شود. اما ممدوح سلامه، کارشناس مطرح و اقتصاددان بین‌المللی نفت که در دانشکده بازرگانی «ESCP Europe» لندن اقتصاد انرژی تدریس می‌کند و به مراکز بین‌المللی و نهادهای مهم در جهان مشاوره می‌دهد، در پاسخ به 5 پرسش، نمای متفاوتی از بازار نفت به تصویر می‌کشد که شاید علت متفاوت بودن آن، تأثیر ویروس کرونا بر آینده بازار باشد. هرچند که پیش‌بینی آینده بازار نفت کار آسانی نیست اما او با خوشبینی از احتمال رسیدن مجدد قیمت نفت به 100 دلار طی 4 سال آتی می‌گوید و معتقد است که اقتصاد جهان نمی‌تواند یکی از پایه‌های اصلی خود را در قرن 21 و حتی فراتر از آن کنار بگذارد. سلامه نویسنده 4 کتاب مهم در زمینه انرژی و بیش از 100 مقاله پژوهشی است.
 
برداشت شما درباره وضعیت فعلی بازار جهانی نفت خام چیست؟ آینده این بازار را چگونه می‌بینید؟
شیوع ویروس کرونا هم اقتصاد دنیا و هم تقاضای جهانی نفت را ویران کرده است. در حقیقت، حتی می‌توانم بگویم شیوع این بیماری می‌تواند از زمان رکود بزرگ دهه 1930 میلادی تاکنون، به‌عنوان ویران‌کننده‌ترین واقعه‌ای که به اقتصاد آسیب زده، در تاریخ ثبت شود. تأثیر نامطلوب آن حتی می‌تواند بزرگتر از رکود بزرگ باشد. صندوق بین‌المللی پول (IMF) پیش‌بینی می‌کند که تولید ناخالص داخلی جهان (GDP) امسال با انقباض ٣ درصدی از رقم پیش‌بینی شده قبل از شیوع ویروس کرونا (٣.٣ درصد) به 0.3 کاهش می‌یابد. تولید ناخالص داخلی ایالات متحده می‌تواند در سه ماهه چهارم سال 2020 نسبت به مدت مشابه سال قبل 11 درصد منقبض شود؛ در حالی که پیش‌بینی می‌شود اقتصاد اتحادیه اروپا بیش از 7 درصد در سال‌جاری کوچک شود. تخمین‌های اولیه از آسیب به تقاضای جهانی نفت متفاوت است، اما همه تقریباً موافقند که میزان اشباع بازار در حدود 1.8 میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود و این میزان بین نفت ذخیره شده در جهان و مازاد عرضه در بازار، با سرعت زیادی افزایش یافته است. درحالی که تقاضای جهانی نفت تخمین زده می‌شود که روزانه 30 میلیون بشکه کاهش یافته است. به‌همین خاطر قیمت نفت به حدود 20 دلار در بشکه سقوط کرد. با وجود این، یک نشانه مثبت این است که چین در حال حاضر بسرعت و با قدرت در همه بخش‌ها در حال احیاست. این تحول انگیزه بزرگی به بازار نفت محروم از اخبار خوب خواهد داد؛ و همچنین ممکن است مانع از کاهش مجدد قیمت نفت شود. در حالی که قیمت‌های نفت با جدال دشواری در بازار روبه‌رو است و تقاضای جهانی نفت به آرامی در حال بهبود است؛ عوامل تقویتی و صعودی زیادی اکنون وجود دارد که به رشد قیمت‌ها کمک می‌کند. اینها شامل: نخست؛ تسریع در واردات نفت خام چین که گفته می‌شود تقریباً به سطح 2019 رسیده است؛ دوم، کاهش تدریجی محدودیت‌ها در سطح جهانی؛ سوم، کاهش تولید اوپک پلاس و از دست رفتن 4 میلیون بشکه در روز از تولید نفت امریکا که در صدر آن نفت شیل قرار دارد، می‌شود. با این حال، یک عامل خرسی (نزولی) می‌تواند در پشت پرده و در انتظار فرصت برای خودنمایی باشد؛ منظور «از سرگیری جنگ تجاری بین ایالات متحده و چین» است. تشدید لفاظی ایالات متحده علیه چین و حمله مستقیم به چین توسط پرزیدنت ترامپ به معنای این است که او در حال مقدمه چینی برای شکستن آتش بس به دست آمده در دسامبر 2019 و از سرگیری جنگ تجاری با چین بلافاصله پس از خروج امریکا از رکود است. با تمام اینها، من پیش‌بینی می‌کنم که قیمت نفت در نیمه دوم امسال به بازه 40 تا 50 دلار در هر بشکه برسد و در اوایل سال 2021 رقم 60 دلار در بشکه را نیز لمس کند. اما درمورد آینده؛ من انتظار دارم که طی 3 الی 4 سال آینده قیمت نفت به بالاتر از 100 دلار در هر بشکه برسد. دلیل آن بحران جهانی عرضه نفت است. صنعت نفت جهان به خاطر قیمت‌های پایین نفت خام، مجبور شده که حدود 134 میلیارد دلار پروژه را که برای امسال برنامه‌ریزی شده بود، به تأخیر بیندازد. معنای آن یک چیز است: عرضه جهانی نفت طی 2-3 سال تحت این فشار قرار می‌گیرد و قیمت به بالای 100 دلار در هر بشکه می‌رسد.
به نظرتان چه زمانی عرضه و تقاضای نفت دوباره به حالت تعادلی بازمی‌گردد؟
این به قدرت تقاضای جهانی نفت بستگی دارد. در صورت وجود تقاضا ممکن است تا ژوئیه امسال (تیر-مرداد 1399) تعادل دوباره در بازار ایجاد شود. با این حال، نفت در انبار‌های جهان می‌ماند. احتمالاً کاهش شدید این موجودی نفت در جهان کمی بیشتر و احتمالاً تا اواخر سال 2021 طول می‌کشد. با افزایش سریع تقاضای جهانی برای نفت، ما شاهد کاهش سریع مازاد عرضه در بازار خواهیم بود و این اتفاق با افزایش قیمت نفت همراه خواهد بود.
توافق اوپک پلاس در ماه آوریل چه تأثیری بر بازار جهانی نفت دارد و فکر می‌کنید که بواسطه این توافق و احتمال تمدید آن، بازار با ثبات تری در ماه‌های آینده خواهیم داشت؟
 من همیشه اعتقاد دارم که کاهش تولید مهم نیست؛ هر قدر که بزرگ باشد، بازهم به سختی می‌تواند تأثیر مثبتی بر قیمت نفت بگذارد. آن هم در شرایطی که آثار بیماری کرونا هنوز شدید است. چگونه می‌تواند کاهش تولید 10 میلیون بشکه‌ای یا حتی 20 میلیون بشکه‌ای بسرعت تأثیر مثبتی بر قیمت‌ها داشته باشد. آن هم در شرایطی که بازار زیر فشار یک مازاد عرضه شدید و افت تقاضای 30 میلیون بشکه‌ای است. با این حال، با کم شدن تدریجی رکود جهانی و محدودیت‌ها، کاهش تولید اوپک پلاس می‌تواند یک کف حمایتی و کمینه برای قیمت‌ها قرار دهد تا از سقوط قیمت جلوگیری شود. از این طریق توافق کاهش تولید به ثبات قیمت‌ها و برقراری تعادل در بازار جهانی نفت کمک می‌کند.
آیا قیمت‌های فعلی نفت که با رقم 40 دلار در نوک قله 3 ماهه خود است، باعث کاهش سرمایه‌گذاری در بخش بالادست صنعت نفت می‌شود؟ در این شرایط پول به کدام بازارها می‌رود؟
صنعت نفت جهان از این هفت خوان و آزمایش سخت به مرور خارج خواهد شد؛ اما چاره‌ای جز کاهش سود سهام خود ندارد؛ البته در صورت زنده ماندن و غرق نشدن در بدهی‌های معوقه خود. علاوه بر این، صنایع نفت و گاز جهان خود را آماده کرده‌اند که درآمد کل سالانه‌شان با سقوط عظیم 1 تریلیون دلاری رو به رو شود. به این ترتیب که از 2.47 تریلیون دلار در سال 2019 به 1.47 تریلیون دلار در سال‌جاری کاهش یابد. پیش‌بینی برای سال 2021 رقم 1.79 تریلیون دلار است. این بدان معناست که صنعت نفت مجبور است تمام منابع خود را روی تجارت اصلی‌اش یعنی نفت و گاز متمرکز کند. اقتصاد جهان نمی‌تواند خود را با قیمت پایین نفت وفق دهد، زیرا عناصر اصلی تشکیل دهنده اقتصاد جهانی، نظیر سرمایه گذاری‌های جهانی، صنعت نفت و اقتصاد کشورهای تولیدکننده نفت، همه تضعیف می‌شوند. به‌نظر من قیمت منصفانه نفت از 100 تا 120 دلار در بشکه است. چنین طیف قیمتی می‌تواند در پنج سال آینده محقق شود که از سوی رشد تقاضای جهانی نفت و کاهش عمده سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت نفت حمایت می‌شود. این امر عرضه جهانی نفت را محدود  و پاسخگویی به تقاضا را سخت می‌کند و بدین ترتیب فشار رو به بالا بر قیمت‌ها وارد می‌کند.

برش

‌در شرایطی که شما از نفت 100 دلاری صحبت می‌کنید، برخی از نظریه پردازان درباره پایان عصر نفت می‌گویند. فکر می‌کنید باید منتظر پایان دوره نفت در آینده نزدیک باشیم؟
دوران پسانفت یا به‌عبارتی پایان عصر نفت وجود نخواهد داشت. با وجود این مصیبت فاجعه بار، نفت همچنان به حکمرانی محض خود در سراسر قرن 21 و احتمالاً بسیار فراتر از آن ادامه خواهد داد. چهار واقعیت اساسی، چشم‌انداز جهانی انرژی در آینده را تمام و کمال تابع خود می‌کند.  اولین مورد این است که هیچ دوره پسانفتی در طول قرن بیست و یکم و فراتر از آن وجود نخواهد داشت. بسیار جای تردید است که در 100 سال آینده و فراتر از آن یک جایگزین بتواند به اندازه نفت چند کاربردی و مفید، بویژه در حمل‌ونقل باشد. واقعیت دوم این است که تقاضای حداکثری نفت دیگر وجود نخواهد داشت. در حالی که افزایش تعداد وسایل نقلیه الکتریکی (EVs) در جاده‌ها همراه با مقررات زیست محیطی دولت‌ها می‌تواند تقاضای نفت را اندکی کاهش دهد، اما این وسایل نقلیه برقی هرگز در طول قرن 21 و فراتر از آن نمی‌توانند جایگزین نفت در حمل‌ونقل جهانی شوند. مورد سوم این است که نظریه تغییر و‌ گذار قریب الوقوع پایه انرژی جهان از نفت و گاز طبیعی به تجدیدپذیرها توهمی و نادرست است. برخلاف سیاست‌های جدی زیست محیطی اتخاذ شده و هزینه ٣ تریلیون دلاری برای انرژی‌های تجدید پذیر طی دهه گذشته (بر اساس اطلاعات آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) که نفت و گاز را به چالش می‌کشند؛ اما این سوخت همچنان باقی می‌ماند. واقعیت چهارم این است که نفت و گاز همچنان به‌عنوان پایه اقتصاد دنیا و تجارت اصلی صنعت جهانی نفت بخوبی در آینده نیز ادامه خواهد داشت. از این رو، دورانی به‌عنوان پسانفت وجود ندارد.
‌‌

گروه اقتصادی/  قرعه کشی طرح فروش فوق‌العاده 25 هزار خودرو امروز و فردا انجام می شود. منتخبین محصولات پژو 206، پرشیا، پژو 405 و رانا امروز و فردا برندگان قرعه کشی ساینا، تیبا و وانت مشخص می شود.
بعد از اعلام اسامی منتخبین هر فرد تا 48 ساعت فرصت دارد تا حساب خود را پرکند و بعد از آن منتظر تحویل خودروی خود باشد که طبق وعده خودروسازان و وزارت صمت قرار است حداکثر تا سه ماه ‌آماده تحویل به مشتریان شود.
قیمت این خودروها همان قیمت‌هایی است که شورای رقابت تعیین کرده و شرکت‌های خودروسازی نمی توانند بالاتر از قیمت مصوب آن بفروشند. در این میان افرادی که اسمشان در لیست منتخبین نباشد سه بار دیگر فرصت دارند تا در طرح فروش فوق العاده خودرو ثبت نام کنند.
طبق آمارهای اعلام شده تاکنون 7 میلیون نفر ‌در طرح فروش فوق العاده خودرو ثبت‌نام کرده‌اند که این عدد باعث تعجب خیلی‌ها شده است. طبق آخرین آمارها نیاز سرانه خودرو کشور بین یک الی یک میلیون و 200 هزار دستگاه است.
برخی از کارشناسان عنوان می کنند ثبت نام بیش از 7 میلیون نفر نشان می دهد که در این سال ها و به خصوص دو سال اخیر که قیمت خودروهای داخلی رو به افزایش است، تنها دلالان و واسطه‌ها به خودروهای داخلی  دست پیدا کردند و همواره مردم نتوانستند در طرح‌های فروش شرکت کنند، لذا این طرح نشان داد که نیاز واقعی در بازار بسیار بالاتر از آن چیزی است که پیش بینی می شد.
نگاه دیگر هم در این جریان و استقبال از طرح فروش فوق‌العاده خودرو وجود دارد و آن این است که اختلاف بازار و کارخانه باعث شده هر فردی از خانواده برای حفظ ارزش پول خود وارد طرح فروش فوق العاده شود و این بدان معنا است که حداقل 4 میلیون نفر از ثبت نام کنندگان واقعاً نیازی به خودرو ندارند.
با ثبت نام 7 میلیون نفر برای خرید 25 هزارخودرو شانس هر فرد برای قرعه کشی 0.35 درصد یعنی کمتر از نیم درصد است. در محصولات سایپا که مجوز فروش 10 هزار خودرو داده شده شانس هر فرد 0.71 ( با احتساب سهم 20 درصدی از ثبت نام‌های صورت گرفته) است و برای محصولات ایران خودرو هر فرد به طور متوسط 0.26 درصد ( با احتساب سهم 80 درصدی از ثبت نام 7 میلیون نفری و مجوز ثبت نام 25 هزار خودرو) شانس دارد.
با این تفاسیر در روزهای شنبه و یکشنبه خیلی از ثبت نام کنندگان که به نظر می‌رسد جامعه ای خارج از دلالان و واسطه ها باشند در این قرعه‌کشی اسمشان در نمی آید و بایستی برای دومین مرحله از طرح فروش فوق‌العاده خود را آماده کنند.
در این میان قرار شده شرکت های خودروسازی دوباره طرح پیش فروش خودرو را فعال کنند تا بازار بتواند روال هفته پیش خود را که کاهش قیمت‌ها است ادامه دهد. از هفته آینده 75 هزار خودرو در طرح پیش فروش قرار می‌گیرد که موعد تحویل این خودروها سال آینده خواهد بود.
به هر ترتیب این امیدواری وجود دارد که ثبت نام ها به روش سختگیرانه حداقل تا کاهش تقاضای واقعی ادامه پیدا کند، در غیر اینصورت سیاست تنظیم بازار خودرو و طرح های فروش فوق العاده نمی‌تواند اثرگذار باشد.‌