فریبا خان احمدی
خبرنگار
ویروس کرونا پس از سه مرحله اوج و رسیدن آمار به قله مرگ و میر بار دیگر وارد خط صعودی شد. اگرچه هنوز آمار مرگ و میر کرونا دورقمی است و نسبت به یک ماه و نیم پیش کاهش آمار جانباختگان آشکار است اما خبرها حکایت از این دارد که تخت‌های بیمارستانی در حال پر شدن هستند و آی سی یو‌ها که در چند هفته اخیر تقریباً خالی از بیمار کرونایی بودند، یک به یک اشغال می‌شوند. در همین حال و مطابق اعلام مسئولان، ایران وارد پیک چهارم کرونا شده است که البته زنگ هشدار ورود به موج چهارم ازهفته‌های گذشته نواخته شده بود. زمانی که رنگ شهرها به سمت خطر نزدیک شدند. به گونه‌ای که پس از افزایش مراجعات سرپایی در برخی شهرها، از تعداد شهرهای آبی کاسته شد و در عوض شهرها از آبی به زرد و از زرد به نارنجی و از نارنجی به قرمز تغییر رنگ دادند. با این همه، ایران در حالی به تعبیر مدیران وزارت بهداشت در اول گردنه پرالتهاب خیز چهارم کرونا است که ویروس جهش یافته انگلیسی نیز در همه نقاط آن چرخیده است و به باور متخصصان حوزه سلامت؛ شیوع این ویروس جهش‌یافته در صورت عدم پایبندی مردم به دستورالعمل‌های بهداشتی می‌تواند منجر به ایجاد موج خیلی وحشتناکی شود.
به هر ترتیب، موج چهارم کرونا در حالی نزدیک شده و در حال رقم خوردن است که چرخش ویروس جهش‌یافته انگلیسی چاله جدیدی را دراین موج ایجاد کرده است. موضوعی که در کنار غفلت و بی‌توجهی مردم به رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی نگرانی‌های شدیدی را برای حوزه سلامت ایجاد کرده است.
معاون درمان ستاد مقابله با کرونا در استان تهران درباره تظاهرات بالینی کرونای انگلیسی به «ایران» می‌گوید: «تظاهرات بالینی کرونای انگلیسی با ویروس قبلی تفاوت خاصی ندارد به جز اینکه درصد سرایت ویروس جهش‌یافته بیشتر است و از طرفی در افراد جوان شدت بیماری‌زایی بیشتری ایجاد می‌کند. اینکه مردم چکار کنند تا به کرونای انگلیسی گرفتار نشوند، پاسخش شفاف است. پروتکل‌های بهداشتی همان قبلی‌ها هستند و هیچ چیزی تغییر نکرده است اما اهمیت کرونای جهش‌یافته از نظر رصد بهداشتی و مراکز درمانی است؛ ما نگران این هستیم خیز جدیدی که اتفاق افتاده چقدر مرتبط با ویروس جهش‌یافته است و از طرفی باید بتوانیم میزان شناسایی را بالا ببریم.»
دکتر نادر توکلی در ادامه با بیان اینکه در رابطه با ویروس جهش‌یافته انگلیسی دو نکته حائز اهمیت است، می‌افزاید: آگاهی و اطلاع‌رسانی مردم مهم است. به هر حال به نظر می‌رسد؛ میزان سرایت ویروس جهش‌یافته بالا است و چون 80 درصد انتقال و میزان بروز بیماری در مجامع خصوصی و جمع‌های خودمانی مانند رستوران‌ها و پاساژ‌ها و... اتفاق می‌افتد، بنابراین شانس ابتلا افزایش می‌یابد. وقتی انتقال ویروس راحت می‌شود زنجیره انتقال ویروس ساده‌تر شده و با ادامه ساده‌انگاری‌های مردم بیماری‌زایی ویروس جهش‌یافته بالاتر می‌رود.
 توکلی در همین زمینه اضافه می‌کند: ویروس جهش‌یافته بیشتر افراد جوان را درگیر می‌کند و با توجه به اینکه قشر جوان جامعه در این جمع‌ها شرکت می‌کنند ریسک ابتلا برای قشر جوان و فعال جامعه زیاد است.
درمان مبتلایان با مراجعه زودهنگام
معاون درمان ستاد مقابله با کرونا در تهران با اشاره به اینکه ویروس جهش‌یافته در کل کشور پخش شده است در ادامه از آماده‌باش مراکز درمانی و حوزه بهداشت در کشور برای کنترل این ویروس خبر می‌دهد و عنوان می‌کند: ستاد مقابله با کرونا دستورالعمل‌های مشخصی را به بیمارستان‌ها داده است از جمله اینکه اگرکسی سابقه سفر به کشورهای اروپایی را داشته باشد و همچنین اگر افراد جوان با شدت درگیری بالا به مراکز درمانی مراجعه کنند، نمونه‌گیری انجام می‌دهیم. از طرفی حوزه بهداشت نیز از تمام افراد خانواده مبتلایان و کسانی که در دو هفته اخیر سابقه تماس داشتند، تست می‌گیرد و در صورت ابتلا به ویروس جهش‌یافته ایزوله و قرنطینه می‌شوند.
توکلی در پاسخ به اینکه آیا اعضای خانواده 7 نفر از مبتلایان به ویروس جهش‌یافته انگلیسی در تهران قرنطینه شده‌اند، می‌گوید: همه اعضای خانواده این مبتلایان تست دادند، مواردی از اعضای خانواده این افراد که نتایج تست‌شان مثبت بود با نظارت حوزه بهداشت قرنطینه شده‌اند. به گفته او، با نزدیک شدن به 15 اسفند بیمارستان‌ها فعالیت‌های الکتیوشان را تعطیل کرده‌اند. بنابراین مشکلی در تأمین تخت و تجهیزات پزشکی و دارو برای مبتلایان جدید نخواهیم داشت گرچه اعلام آماده‌باش داده شده است ما از مردم می‌خواهیم چنانچه درگیر بیماری شدند زودهنگام مراجعه کنند تا درمان مناسب را دریافت کنند. توکلی درباره شیب مبتلایان به کرونا هم می‌گوید: «وضعیت شیب ابتلا با خیزشی رو به بالا همراه است. تعداد بستری‌های روزانه در تهران  در هفته گذشته نزدیک به دو هزار نفر بود که در هفته‌های اخیر این رقم به هزار و 600 نفر افت پیدا کرده بود روزانه بین 250 تا 300 نفر بستری داریم که با کاهش پیک این رقم به 90 نفر در روز هم رسیده بود. نکته مهم درباره افزایش آمار مبتلایان در رنج سنی 10 تا 20 سال است. آمارهای ما نشان می‌دهد روند ابتلا درافراد  10 تا 20 سال از میزان 6.5 درصد به 10 درصد رسیده است. این رقم در افراد 30 تا 40 سال از 25 درصد به 28 درصد افزایش یافته است با این حال بیشترین افزایش ابتلا را در گروه سنی 10 تا 20 سال شاهد هستیم که شاید بخشی از آن منتسب باشد به کاهش سن بروز بیماری بر اثر ابتلا به ویروس جهش‌یافته یعنی همان نکته‌ای که خیز چهارم را به مسأله نگران‌کننده بدل کرده است.
 دو ظرفیت مهم برای کنترل پیک چهارم کرونا
مدیر اورژانس بیمارستان سینا نیز درباره روند تغییرات اپیدمی کرونا و چرایی افزایش ورودی‌های بیمارستان‌های پایتخت طی روزهای اخیر به «ایران» می‌گوید: در اواسط  دی ماه شیب نزولی  ورودی بیمارستان‌ها بخصوص در پایتخت به چشم می‌خورد. یعنی به صورت خیلی شفاف ورودی بیمارستان‌ها بسیار پایین آمد. حتی در برخی روزها تعداد موارد بستری در تهران به صفر رسید. این خبر خیلی خوبی بود، اولاً؛ کادر درمان تمدید روحیه کردند دوم اینکه بخش‌های درمانی غیرکرونایی که مدت‌ها تعطیل شده بود و بیماران قلبی، سرطان و غدد ماه‌ها پشت صف منتظر درمان بودند، با خلوت شدن بیمارستان‌ها روند درمانشان ادامه یافت و با شروع جراحی‌ها و پیگیری وضعیت درمان مبتلایان به سرطان، امید به زندگی نیز بالا رفت.
دکتر حسین کرمانپور در ادامه می‌افزاید: مردم یک سال است از طریق رسانه‌های گروهی، مکتوب و شبکه‌های اجتماعی  چهار موضوع شست‌وشوی دست‌ها، استفاده از ماسک، دوری از دورهمی و سفر، رعایت فاصله گذاری اجتماعی را آموزش  دیده‌اند و اگر قرار بود سر کلاس باشند الان مدرک دکترای این آموزش‌ها را گرفته بودند. با وجود این از اواسط بهمن ماه ورودی بیمارستان‌ها به شکل باران‌ریز شروع شد. دلیل این اتفاق را باید در 20 تا 25 روز قبل جست وجو کرد. یعنی باید ببینیم دی ماه چه اتفاقی افتاد که عوارضش اکنون آشکار می‌شود. کرمانپور می‌گوید: طبق بررسی‌های اپیدمیولوژیک چند عامل منجربه افزایش موارد بستری در امروز شده است. اول، یک سال درگیری با ویروس مردم را خسته کرده است، مدعی‌ترین کشورها هم هنوز نتوانسته‌اند بیماری را کنترل و مدیریت کنند. این مسأله حوصله مردم را سر برده است از طرفی مردم منتظرند دیگران معجزه کنند یعنی یکی پیدا شود و برایشان کاری کند. در حالی که خودمان جزو این جمع هستیم. به این معنا که دولت اختیار و توان خودش را در این یک سال نشان داده که تا چه حدی می‌تواند در میدان کمک به مردم باشد. مردم هم خودشان را در این یک سال آزموده‌اند. خستگی یک‌ساله مردم مثل فنر جمع شده و هر لحظه شل کردن موضوع که در 25 روز گذشته اتفاق افتاد مثل برگزاری کنسرت در کیش یا برداشتن محدودیت‌های سفر می‌توانست به بحران دامن بزند. به عبارتی اجازه سفر به جزایر جنوبی کشور نه تنها باعث آلودگی مسافران می‌شود بلکه در افرادی که سفر هم نرفتند این ذهنیت را ایجاد می‌کند که وقتی مقررات را سفت و سخت اجرا نمی‌کنند، پس می‌شود کاری کرد. همین‌ها باعث می‌شود مردم در مناطق خودشان حرکت‌های جمعی را شروع کنند. به هر حال فصل کاسبی و کشاورزی است در نتیجه این فنر به سمت میزان اشکالی که در آدم‌ها به وجود آمده، آزادسازی می‌شود. به گفته او، شل کردن و سفت کردن محدودیت‌ها  و نیاز مردم به بازسازی وضعیت روانی‌شان در دی ماه موجب می‌شود تظاهرات بالینی چنین رفتارهایی در بهمن و اسفندماه بروز پیدا کند. پیش‌بینی ما این است هنوز در آغاز پیک چهارم قرار داریم و همان‌طور که رئیس جمهوری هم اعلام کرده است، موج چهارم اواسط اسفند است. مدیر کل روابط عمومی سازمان نظام پزشکی در ادامه درباره علت تغییر رفتار مردم در پیک اخیر نیز عنوان می‌کند: مشاهدات ما در اورژانس که از نزدیک بیماران را می‌بینیم نشان می‌دهد شل شدگی (عادی انگاری) در مردم مثل پیک اول و دوم و سوم بیماری نیست. به نظر می‌رسد مردم بااحتیاط شل شده‌اند و منتظرند یک نفر محکم بگوید شل نشوید. در حالی که دوره‌های قبل کاری به حرف‌های دیگران نداشتند.
او با بیان اینکه ما اکنون دو ثروت مهم برای کنترل پیک چهارم کرونا داریم، می‌گوید: جامعه پزشکی در این یک سال پای کار بوده و امتحانش را پس داده است. اعتماد مردم به جامعه پزشکی اگر پیش از کرونا 50 بود الان به عدد 90 درصد رسیده است. پس لازم است جامعه پزشکی با آموزش‌های متقن جلو بیایند. مردم حرف این گروه از پزشکان را که ارتباط حکومتی ندارند، گوش می‌دهند. دوم استفاده از ظرفیت سلبریتی‌ها است. به نظرم وقت آن رسیده که در آستانه شب عید با توصیه‌های دلسوزانه در کنار مردم قرار بگیرند و در شبکه‌های اجتماعی تولید محتوا کنند پیش از آنکه بیمارستان‌ها شلوغ شود، هر اندازه بیمارستان‌ها شلوغ شود انتظار مرگ و میر هم بالا می‌رود. به هر حال خدمت‌رسانی در بیمارستان شلوغ مثل بیمارستان‌های خلوت نیست.
کرمانپور تأکید می‌کند: ثروت  بعدی آگاهی مردم است. اینکه مردم بخواهند شب عید آرامی داشته باشند باید به دانسته‌های خودشان تکیه کنند. تحقیقات نشان می‌دهد امسال میزان آنفلوانزا و سرماخوردگی تا 70 درصد کاهش یافته است که نشان دهنده تأثیرگذاری و آگاهی از استفاده ماسک است.
او در پایان به این نکته هم اشاره می‌کند که اگرچه واکسن می‌آید اما از آنطرف نیز جهش‌های ویروس شروع شده یعنی ویروس وارد فاز دفاعی شده و به سمت بیماری‌زایی و انتقال بیشتر می‌رود. بنابراین ورود واکسن سد دفاعی ویروس را می‌شکند.
از طرفی این روزها باید حواسمان به کودکان بیشتر باشد. کودکان چون ناقلان بی‌علامتند، خطرشان بیشتر است. خانواده‌ها مراقب باشند از جا در رفتن فنر باعث نشود نقل و انتقالات ویروس بیشتر شود. منتظر باشیم تا عید امسال بگذرد، واکسن هم بیاید و مردم هم رعایت کنند تا این موج برخلاف موج‌های قبلی زودتر کنترل شود. به گفته مسئولان وزارت بهداشت،  به دلیل جهش‌های مکرر کرونا این موج اخیر شاید سرکش باشد و کنترلش آسان نباشد. این مشکل همه ما مردم است. پس باید با خود ملت و برای همه ملت حل شود.

در پی مصوبه هیأت وزیران مبنی بر حذف الزام دولتی‌ها به انتشار آگهی در روزنامه‌ها، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهوری نوشت: این مصوبه زنگ خطر نهایی برای مطبوعات کشور بوده و نگرانی جدی و گسترده‌ای در میان اصحاب مطبوعات و رسانه ایجاد کرده است.
به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در متن نامه سید عباس صالحی به اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری در خصوص مصوبه حذف الزام دولتی‌ها به انتشار آگهی در روزنامه‌ها آمده است: همانگونه که مستحضر هستید هیأت وزیران به موجب ماده (14) مصوبه شماره 136159/ت 055289 مورخ 25/11/99 تحت عنوان «آیین‌نامه نحوه فعالیت دستگاه‌های اجرایی در سامانه تدارکات الکترونیکی دولت» مقرر نموده است «در اجرای ماده (50) قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مبنی بر انجام تمامی مراحل برگزاری معاملات دستگاه‌های اجرایی به‌صورت الکترونیکی، انتشار دو تا سه نوبت فراخوان موضوع بند(ب) ماده(13) قانون برگزاری مناقصات صرفاً به‌صورت الکترونیکی از طریق ستاد معتبر و مکفی و مورد پذیرش می‌باشد و باید از انجام آن به کاغذ خودداری گردد». در ارتباط با مصوبه فوق نکات زیر مطرح است:
 1- آیین‌نامه یاد شده، اصولاً برای بررسی و اظهارنظر کارشناسی و حضور در کمیسیون مربوطه به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارجاع نگردیده است. با آنکه در تمامی موارد بویژه ماده 14 اخذ نظرات این وزارتخانه ضروری بوده است. 2- در جلسه یکشنبه مورخه 15 بهمن، اینجانب دو ساعت اولیه جلسه را حضور داشتم و بواسطه برنامه‌های جشنواره‌های فجر، جلسه را زودتر ترک کردم. آیین‌نامه فوق در ساعت پایانی مطرح شد با آنکه در دستور جلسه، موضوعات متعددی قبل از آن مطرح بود، مطمئناً ترتیب رعایت می‌شد نوبت به این دستور نمی‌رسید! 3- مصوبه فوق الذکر، نگرانی جدی و گسترده‌ای را در میان اصحاب مطبوعات و رسانه ایجاد کرده است، چه اینکه در شرایط جاری سخت و عسرت اصحاب رسانه، می‌تواند زنگ خطر نهایی برای مطبوعات کشور باشد. 4- ماده 50 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه بر رعایت قانون برگزاری مناقصات تأکید می‌کند و هیچ صراحتی در خصوص عدم انتشار فراخوان در روزنامه‌های کثیرالانتشار ندارد. 5- ماده 14 مصوبه یاد شده، با قوانین زیر مغایرت روشنی دارد: 1/5- قانون مربوط به نشر آگهی‌های دولتی مصوب 13/04/1336 با اصلاحات بعدی: به موجب ماده (1) این قانون «از تاریخ تصویب این لایحه قانونی وزارتخانه‌ها و سازمان برنامه و بنگاه راه‌آهن و بانک‌ها و سایر بنگاه‌های دولتی و مؤسسات و شرکت‌هایی که به سرمایه دولت اداره می‌شوند، مکلفند تمامی آگهی‌های دولتی را برای درج در جراید مستقیماً به اداره کل انتشارات و تبلیغات ارسال دارند و همچنین آگهی‌هایی که به هزینه اشخاص باید به وسیله دولت منتشر شود.» 2/5- بند «5» ماده (2) قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که مقرر داشته: «اجرای قوانین مربوط به مطبوعات و نشریات و تعیین ضوابط و مقررات مربوطه و تمرکز، توزیع و نشر انواع آگهی‌های دولتی و اجرای آن در داخل و خارج کشور.» 3/5- الزام به چاپ آگهی‌های دادگستری در روزنامه‌های کثیرالانتشار: - مواد (210) و  (343) قانون امور حسبی - مواد (174)، (344)، (394) و (616) قانون آیین دادسری کیفری 4/5- ماده (13) قانون برگزاری مناقصات مصوب 03/11/1383 مجمع تشخیص مصلحت نظام: «ب- فراخوان مناقصه عمومی باید به تشخیص مناقصه گزار در دو تا سه نوبت حداقل در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار کشوری یا استان مربوط منتشر گردد.» 5/5- بند (ج) ماده (11) قانون برگزاری مناقصات: صالحی همچنین در این نامه تأکید کرده است: ج- در معاملات بزرگ به یکی از روش‌های زیر عمل می‌شود: 1- برگزاری مناقصه عمومی از طریق انتشار فراخوان در روزنامه‌های کثیرالانتشار. 2- برگزاری مناقصه محدود؛ با عنایت به مراتب یاد شده خواهشمند است دستور فرمایید اصلاح مصوبه پیش گفته‌ هیأت محترم وزیران برابر قوانین یاد شده با فوریت و خارج از نوبت در دستور کار هیأت محترم وزیران قرار گیرد.

وزیر علوم در پیامی درخصوص کنفرانس آموزش و توسعه منابع انسانی در عصر کرونا گفت: یادگیری در عصر کرونا تعطیلی‌بردار نیست.
 منصور غلامی در پیام خود افزود: یک سال از ظهور ویروس کووید 19 گذشته است. ویروسی که با همه کوچکی‌اش، بزرگترین نظام‌‌های سیاسی، اقتصادی و درمانی را به طور اساسی به چالش کشیده است. در این میان اما نهادهای مرتبط با آموزش و یادگیری شرایط بسیار ویژه‌‌ای را تجربه کرده‌‌اند. به طوری که در برخی  از کشورها از جمله کشور خودمان با وجود کاستی‌‌های فراوان در زیرساخت‌‌های فرهنگی، فنی و مدیریتی گویی ناچار شدیم ره صد ساله را یک شبه بپیماییم.
وی گفت: کمبودهای فراوان در راستای تحقق هدف‌‌های آموزشی و پرورشی داشتیم و داریم؛ طراحی‌‌های آموزشی متناسب با شرایط؛ راه درازی در پیش داشته و دارد، بدنه و کادر آموزشی قریب به یک میلیون نفری در نهادهای رسمی آموزش اساساً به این سرعت آمادگی لازم را برای ورود به این دنیای جدید نداشته و آموزش‌‌های لازم را ندیده بودند. مسائل و نقص‌‌های فنی ناشی از بستر اینترنت و پهنای باند و نرم‌افزارها همه به خودی خود مزید بر علت بود.
به گفته غلامی، با این احوال جریان آموزش و توسعه تعطیل نشد و تا حد زیادی توانست خود را با جریان تغییرات همسو و هماهنگ کند و این همه محقق نمی‌‌شد اگر جریان‌‌های خلاق و نوآوری و کار جهادی و مسئولانه در جای جای نظام‌‌های مرتبط با آموزش و توسعه در سطح کشور در حرکت نبود و امروز جای بسی خرسندی است که یکی از این مبتکران جریان‌‌ساز که سکاندار آموزش و توسعه سرمایه انسانی است و در قالب انجمن علمی آموزش و توسعه فعالیت می‌‌کند، علی‌‌رغم محدودیت‌‌های فراوان، دست از تلاش و تکاپو برنداشته و در تداوم بیش از یک دهه فعالیت مستمر و مؤثر تریبون آموزش و توسعه سرمایه انسانی را برای بسط و پراکنش دانش‌‌های کاربردی در جهت توسعه یادگیری در کشور فعال نگه داشته است؛ جا دارد به نمایندگی جامعه علمی‌‌کشور پاسدار این گونه تلاش‌‌های ارزشمند و اثربخش باشم و برای متولیان آن آرزوی توفیق روزافزون کنم. وزیر علوم اظهار داشت: وقتی به مفاهیم عمیقی همچون آموزش و یادگیری می‌‌اندیشیم، آنچه مسلم است و نباید از نظر دور داشت، نیاز به یادگیری است. بر اساس تجربیات و مطالعات متعدد «یادگیری»، بزرگترین قابلیت انسان برای زندگی بهتر است؛ به عبارت دیگر همه موجودات و بویژه انسان تنها با یادگیری است که می‌‌تواند، زیستن و چگونه زیستن را بیاموزد، از مباحث متعدد فکری و فلسفی تا روابط بین فردی و حتی مدیریت بر خویشتن همه و همه نیازمند یادگیری است و در این میان اما آنچه بیش از پیش ملموس است، شایستگی‌‌های انسان است برای تولید ثروت؛ برای توفیق در کسب و کار و همراهی برای حرکت چرخ‌‌های اقتصادی کشور. وی خاطرنشان کرد: واضح است که وقتی از سرمایه‌‌های انسانی سخن می‌‌گوییم، مقصود چکیده دانش‌‌ها و تجربیات و ویژگی‌‌های منحصر به فرد افراد جامعه است. برای این که با کاربست آنها جریان تولید و اقتصاد کشور و سازمان‌‌های مختلف فعال در آن به سوی ارزش‌‌افزایی حرکت کند و روشن است که اصطلاح «سرمایه‌‌های انسانی» بیش از بودن؛ با شدن قرابت دارد و این یعنی انسان‌‌ها بدون آموزش و به خودی خود سرمایه نیستند بلکه باید یک جریان هدفمند، درست و بهنگام به «سرمایه شدن» انسان‌‌ها کمک کند و این جریان همان سازوکارهای آموزش و توسعه است. خواه در نهادهای رسمی آموزشی و پرورشی در سطوح مختلف از پیش دبستان تا مدارس و تحصیلات عالی و خواه در نهادهای غیررسمی آموزش و یادگیری که در بستر جامعه در قالب مراکز آموزشی درون سازمان‌‌های دولتی و خصوصی و صنعتی و خدماتی و ... فعالیت می‌‌کنند.
وی در ادامه اظهار داشت: از آنجا که جریان «سرمایه شدن» انسان‌‌ها کاری کلیدی و همیشگی است، کار آموزش افراد برای تبدیل شدن به سرمایه انسانی نیز کاری کلیدی و همیشگی است. لازم است در کنار توسعه یادگیری‌‌ها در جهت شکوفایی سرمایه‌‌های انسانی به دیگر انواع سرمایه‌‌های نامشهود از جمله سرمایه روانشناختی و سرمایه اجتماعی هم بیش از پیش توجه کنیم. بطور مثال در بحث سرمایه روانی که در برگیرنده مولفه‌‌های چهارگانه امید، خوشبینی، خودکارآمدی و تاب‌‌آوری است؛ می‌‌دانیم که این مؤلفه‌‌ها به تقویت زیرساخت‌‌های سرمایه انسانی کمک می‌‌کند و در این صورت انتظار می‌‌رود ما یک متخصص یا فرد ماهر در یک رشته خاص داشته باشیم که ضمن تسلط به کار فنی و تخصصی خود، امیدوار هم هست، تاب‌‌آوری خوبی هم دارد و در مسیر حرکت خودکارآمدی و امید را از دست نمی‌‌دهد و این همه قابل یاد دادن و یادگرفتن است.
به گفته غلامی؛ به نظر می‌‌رسد در جهانی با چالش‌‌های فراوان نظیر کرونا و .... توسعه انسان در ابعاد مختلف فنی، روانی، اجتماعی و معنوی باید در دستور کار باشد تا ضمن پیشبرد اهداف و برنامه‌‌های عادی اقتصادی، برآیند انسان‌‌های جامعه از سلامت روانی برخوردار باشند و رضایت‌‌مندی از زندگانی را در سایه توانایی درست اندیشیدن و درست تحلیل کردن به دست آورند. با تکیه بر سلاح تخصص و مهارت و صلاح اخلاق حرفه‌‌ای و سلامت معنوی نقش خود را در این جریان متغیر و پرچالش بیابند و آموختن را همواره اولین وظیفه خود بدانند و تنها در این صورت است که جریان «شدن» در توسعه سرمایه انسانی محقق می‌‌شود. وزیر علوم بیان داشت: هر کس با هر جایگاه و سطحی از دانش و شغل و طبقه اجتماعی که قرار دارد دمی از آموختن نیاساید؛ چرا که افروزش و گدازش جان که اصل و اساس هستی آدمی است تنها با آموختن محقق می‌‌شود و توجیه دیگرش که در ارجمندی جایگاه دانش است و بالطبع این گونه اقدامات و گردهمایی‌‌های علمی، مأموریت دارند که همین آموزه را در گوش ما بخوانند تا هیچ گاه از دانش دور نباشیم و باور کنیم که مقام دانایی که مسیری الهی است همواره از مسیر دانش‌اندوزی و یادگیری می‌‌گذرد.