محمد معصومیان
گزارش‌نویس

کاش می‌شد دورتادور فریدونکنار را تا بالای ابرها دیوار کشید تا هیچ پرنده‌ای راهش به تالاب‌های این شهر نرسد. تالاب‌ها و زمین‌های کشاورزی که سال‌ها است در ایام سرد سال قتلگاه پرندگان مهاجر شده است. تنها فریدونکنار هم نیست، از شرق تا غرب مازندران و گیلان این شکار بی‌رویه به بهانه امرارمعاش در جریان است؛ دریغ از یک سال که شنیده باشیم بالاخره برای همیشه بازارچه کوچک فروش لاشه این پرندگان در فریدونکنار تعطیل شده است یا متخلفانی که از دام‌های هوایی برای شکار استفاده می‌کنند برای همیشه مجازات یا متنبه شده‌اند. مرتضی میرانی، فعال زیست‌محیطی ادامه این وضعیت را نگران‌کننده می‌داند و می‌گوید: «سال‌ها است فعالان زیست‌محیطی اعتراض دارند، در صحنه حضور پیدا می‌کنند، کمپین‌هایی تشکیل می‌دهند تا به مردم در رابطه با کشتار پرندگان مهاجر هشدار بدهند و به مسئولان گوشزد می‌کنند اما انگار تا امروز هیچ‌کدام از این راه‌ها نتوانسته آن‌طور که باید، بساط کشتار پرندگان مهاجر را تعطیل کند.»
بد نیست در ابتدا با آمار بگوییم که شکار پرندگان مهاجر به‌ صورت غیرقانونی چه ضربه‌ای به جمعیت این پرندگان می‌زند. آن‌طور که آمارها می‌گویند، سالانه ۷۰۰ هزار تا یک‌ونیم میلیون پرنده در تالاب‌های استان مازندران از فریدونکنار تا میانکاله شکار می‌شوند؛ آماری که بعضی به بالاتر بودن و بعضی به کمتر بودن آنها معتقد هستند. آنهایی که به اشتباه بودن این آمار معتقدند می‌گویند شمارش پرنده‌های مهاجر در بهمن انجام می‌شود و شکار آنها از انتهای آبان تا آذر‌ماه ادامه پیدا می‌کند و در زمان آمارگیری، بسیاری از آنها پیش‌تر شکار شده‌اند، اما هر چه که هست این شکارها غیرقانونی است. سازمان حفاظت محیط‌‌زیست هم بارها اعلام کرده با روش‌های سنتی شکار که از گذشته وجود داشته و توان شکار بالایی ندارد مانند «دوماچال» مشکلی ندارد، اما با روش‌هایی که در این دو دهه همه‌گیری زیادی داشتند مانند «گذر» که همان تور هوایی یا شب دام است یا «کرس» که قتلگاهی قفس مانند است، مسأله دارند و از برپایی آنها جلوگیری می‌کنند.
همین حالا که این کلمات نوشته می‌شود بازار فروش لاشه پرندگان در فریدونکنار باز و پررفت و آمد و تورهای هوایی در کمربندی فریدونکنار برپا است. اینها را محمدرضا یعقوبی یکی از فعالان محلی زیست‌محیطی در فریدونکنار می‌گوید. او که در ورودی بازار ایستاده است و رفت‌وآمد مردم را مشاهده می‌کند، پشت تلفن می‌گوید: «واقعاً دلم نمی‌خواهد اینجا باشم و ببینم مردمی که کم‌وبیش آنها را می‌شناسم در این بازار مشغول خرید هستند. هرچند محلی‌های استان از این بازار استقبال می‌کنند اما پلاک‌ ماشین‌ها نشان‌دهنده مسافرانی است که به این بازار آمده‌اند.»
یعقوبی از تعداد زیاد لاشه‌های پرندگانی می‌گوید که روی طبق‌ها با گردن‌های آویخته ویترینی ترسناک را تشکیل داده‌اند و مردمی که با کیسه‌های پر، از فروشگاه خارج می‌شوند: «در راه آمدن به این بازار از کمربندی فریدونکنار گذشتم که دو طرف آن پر از زمین‌های کشاورزی است که در این فصل در آنها خبری از برنج نیست اما شنیده‌ام بعضی از مالکان، زمین‌ها را به صیادان اجاره می‌دهند تا آنها با ریختن دانه و برپا کردن تور اقدام به شکار کنند.» او که کانالی زیست‌محیطی در فضای مجازی دارد در این مدت پست‌های زیادی برای اطلاع‌رسانی به مردم در آن قرار داده است تا از این طریق چرخه تقاضای این پرندگان را کندتر کند: «هر سال با شروع آبان و آذر تمام پست‌هایی که می‌گذارم در رابطه با مردمی است که به این بازار رفت‌وآمد دارند اما حالا که می‌بینم هنوز این بازار پرطرفدار است، احساس می‌کنم تلاش‌هایم تأثیری نداشته است یا شاید کسانی که علاقه‌مند به خوردن این پرندگان هستند گوش‌های خود را بسته‌اند یا اصلاً مخاطب من نیستند.»
یکی از بحث‌هایی که همیشه در توجیه صید پرندگان از آن حرف زده می‌شود بحث اشتغالزایی یا معیشت صیادان است. سؤال اینجا است که این صیادان بیکار یا تنگدست چطور می‌توانند از پس خرید تورهای هوایی که گفته می‌شود بیش از 200 میلیون قیمت دارند بربیایند؟ یعقوبی از صیادانی می‌گوید که از طریق تاراج منابع طبیعی ثروتمند شده‌اند: «اینکه بعضی می‌گویند این اتفاق به خاطر تنگدستی مردم است حرف منطقی نیست چون افرادی را می‌شناسم که در این سال‌ها مال و اموالی به هم زده‌اند. اصلاً کجای دنیا با کار غیرقانونی و غیرشرعی می‌توان این‌طور ثروت کسب کرد. سابقاً در شهرهای شمالی به‌ صورت سنتی یا همان دوماچال روزی چند پرنده شکار می‌شد اما حالا با طمع و مال‌اندوزی طرف هستیم.» فریدونکناری که به زمین‌های کاشت برنج مشهور است و حالا هر کشاورز با گران شدن برنج و کشت دوباره آن می‌تواند درآمدی داشته باشد، چطور دست به این کار می‌زند؟
مرتضی میرانی، فعال زیست‌محیطی معتقد است نباید ناامید شد و تلاش‌ها برای آگاهی‌بخشی به مردم برای نخریدن این کالا را نباید متوقف کرد: «یکی از مشکلات این آگاهی‌بخشی این است که به فصول خاصی محدود می‌شود. رسانه‌ها باید در تمام طول سال به‌ صورت مداوم در این رابطه مطالبی تولید کنند و دوستانی که در این زمینه فعال هستند به‌ صورت متمرکز و با تمام توان با مردم ارتباط بگیرند تا روند آگاهی‌بخشی متوقف نشود. واقعاً معتقدم بالاخره این تلاش‌ها می‌تواند نتیجه‌بخش باشد. برگ برنده فشار اجتماعی مردم روی تصمیم‌گیران است. من در گذشته بارها با مسئولان استانی صحبت کردم و آنها هم معتقد بودند اگر حساسیت جامعه نسبت به این مسأله بالا برود، کار آنها هم برای مقابله با متخلفین راحت‌تر خواهد شد.» او با اشاره به فرهنگی قدیمی در شمال که مردم به غذاهای اینچنینی دلبستگی دارند، خانواده‌هایی در اطراف خود را مثال می‌زند که توانسته با گفت‌و‌گو آنها را متقاعد کند از این بازار خرید نکنند و نتیجه‌بخش هم بوده است: «یکی دو بار که میهمان یکی از اقوام بودم و دیدم پرنده مهاجر روی سفره است، دست به غذا نزدم و این باعث شد آنها ناراحت شوند، اما بعد از غذا بحث مفصلی شکل گرفت و نسل جدید خانواده به من قول دادند که دیگر نگذارند پدر و مادر از این بازار خرید کنند.» میرانی تعریف می‌کند بسیاری از کسانی که در استان علاقه‌مند به خوردن پرندگان وحشی هستند به پرندگان محلی که در بازارهای محلی به‌ وفور موجود است دسترسی دارند اما انگار تنوع غذایی برای آنها از محیط‌زیست مهم‌تر است.
بارها بازارچه فریدونکنار را دیده‌ام و با فروشندگان آن صحبت کرده‌ام. مردمی ساده که هیچ‌کدام از آنها نمی‌پذیرند صیاد هستند و خود را فروشنده می‌نامند تا از این طریق خود را از کار غیرقانونی تبرئه کنند. خاطرم هست وقتی با یکی از آنها صحبت می‌کردم معتقد بود همه این سروصداها برای کشتار پرندگان، بی‌مورد است و اصلاً این تعداد پرنده کشته نمی‌شود که اگر این تعداد بود دیگر پرنده‌ای نمی‌ماند که به فریدونکنار پرواز کند. حتی مردمی که از راه‌های دور و نزدیک به این بازارچه آمده بودند با اینکه تورهای مختلف شکار را در راه دیده بودند هم نمی‌پذیرفتند که آب به آسیاب چه تجارتی می‌ریزند. نمی‌دانم چند سال دیگر طول خواهد کشید تا مخاطبین این بازار که حتی بعضی هیچ‌وقت پا در این بازار نمی‌گذارند و پرندگان در خانه به دستشان می‌رسد، بفهمند با این کار چه به روز حیات وحشی می‌آورند که میراث زمین است.