مجید میرزاحیدری
 خبرنگار

دورخیز صنعت پتروشیمی برای پرش از موانع بسیار جا مانده از سال‌های پیش؛ صنعتی که روند سرمایه‌گذاری هشت سال گذشته دولت تدبیر و امید در آن نه تنها صعودی نبود، بلکه سیر نزولی سرمایه‌گذاری باعث شد این صنعت آن طور که باید، رشد نکرد. از مشکلات تأمین خوراک، موانع صادراتی، خام‌فروشی، مقرون به صرفه نبودن تولید برخی محصولات و خلاصه پایین آمدن انگیزه سرمایه‌گذاری به عنوان یک بخش از مشکلات این صنعت در سال‌های اخیر یاد می‌شود؛ هرچند که اصلاح ساختار و سیاست توسعه‌ای دولت سیزدهم در صنعت پتروشیمی با هدف تمرکز بر زنجیره ارزش و سرمایه‌گذاری‌های مهم، این صنعت را دوباره به ریل توسعه بازگردانده است. صنعت پتروشیمی اکنون در مرز60 سالگی قرار دارد. بررسی تحولات مهم در این صنعت، دستمایه گفت‌وگویی شد با مرتضی شاهمیرزایی، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در طبقه سیزدهم ساختمان پتروشیمی در خیابان شیخ بهایی.
 صنعت پتروشیمی در ایران چگونه شکل گرفت؟
تفکر تأسیس و راه‌اندازی صنعت پتروشیمی در ایران مربوط به دهه 30 بوده است اما در سال 42 اولین مجتمع پتروشیمی تأسیس شد. میزان تولیدات محصولات پتروشیمی در سال 1357 حدود 1.5 میلیون تن بوده است، هرچند ظرفیت نصب شده قدری بیشتر بود. در حال حاضر و در پنجاه‌ونهمین سالگرد تأسیس این صنعت، ظرفیت نصب شده پتروشیمی در کشور از مرز 90 میلیون تن عبور کرده و از صبح طلوع پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، صنعت پتروشیمی با رشد افسانه‌ای 60 برابری در ظرفیت نصب شده مواجه بوده است. در سال 57 تعداد تنوع محصولات پتروشیمی کمتر از انگشتان دست بود اما امروز بالغ بر 550 گرید از انواع محصولات پلیمری و شیمیایی در داخل کشور توسط کیمیاگران صنعت پتروشیمی تولید می‌شود.
با توجه به کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، میزان سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی درهشت سال گذشته چه میزان بود؟
وقتی بیژن نامدار زنگنه، وزارت نفت را در ابتدای دولت قبل تحویل گرفت 3.7 میلیارد دلارسرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت صورت گرفته بود اما وقتی زنگنه وزارت نفت را در انتهای دولت تدبیر و امید تحویل داد، فقط 35 میلیون دلار در پایان سال مالی 99 سرمایه‌گذاری صورت گرفته بود؛ به عبارتی میزان سرمایه‌گذاری به یک‌صدم در زمان وزارت او کاهش یافت.
با توجه به اینکه در افق 1404 ظرفیت نصب‌شده صنعت پتروشیمی باید به بیش از 130 میلیون تن برسد، برای رسیدن به این هدف چه اقداماتی مدنظر است؟
به دلیل ضعف در سرمایه‌گذاری که در گذشته صورت نگرفته، صنعت پتروشیمی از برنامه‌های توسعه‌ای عقب است. قرار بود در پایان سال 1400 میزان ظرفیت نصب شده صنعت پتروشیمی به مرز 100 میلیون تن برسد که این امر محقق نشد؛ به عبارتی حدود 5 میلیارد دلار کمتر از برنامه توسعه‌ای در این صنعت سرمایه‌گذاری شده است. برای رسیدن به هدف توسعه‌ای در صنعت پتروشیمی، چاره‌ای جز تجدیدنظر در برنامه‌ها نبود که این امر هم اتفاق افتاد. در نتیجه در این مسیر، تکمیل زنجیره ارزش در دستور کار قرار گرفت و تعدادی از طرح‌ها هم به برنامه هفتم توسعه اضافه شد. براساس برنامه‌های توسعه‌ای، میزان ظرفیت نصب شده صنعت پتروشیمی در پایان برنامه هفتم توسعه از رقم 135 میلیون تن هم عبور خواهد کرد. درحال حاضر حدود 57 طرح توسعه‌ای تعریف شده که سرمایه مورد نیاز آنها 35 میلیارد دلار برآورد شده و میانگین پیشرفت آنها حدود 32 درصد اعلام شده است. از طرفی با توجه به تجدیدنظر در برنامه‌ها در یک سال اخیر 21 طرح نیز برنامه‌ریزی و به هلدینگ‌ها ابلاغ شده است که تکمیل زنجیره ارزش را تسریع خواهد بخشید.
چرا از مجموع 100 طرح تعریف شده برای توسعه صنعت پتروشیمی فقط 67 طرح آن فعال است؟
به طور کلی یک مجموعه پویا به خود‌نظارتی و خودکنترلی نیاز دارد تا اگر انحرافی در اجرای برنامه‌ها وجود داشت، خود را تنظیم و اصلاح کند. واقعیت این است که برخی از طرح‌ها در راستای تولید محصولات نیمه‌خام بوده، بنابراین طرح‌ها در حال بازنگری هستند. در این بازنگری برخی از مجوزهای صادر شده بالفعل شده و سهامداران و متقاضیان به دنبال سرمایه‌گذاری و عملیاتی کردن طرح‌ها هستند. در عین حال برخی از این مجوزها بالفعل نشده و درحد مجوز و امور مقدماتی ماندند که با غربالگری که در این دولت صورت گرفت بخشی از این مجوزها ابطال شدند، زیرا این مجوزها خوراک‌هایی را اشغال کرده بودند یا تحصیل اراضی و زمین داشتند که با وجود این، پیشرفت مطلوبی نداشتند، در نتیجه با غربالگری، تاکنون 14 مجوز بازنگری و لغو مجوز شد. فراموش نکنیم سرمایه‌گذارانی که مجوز گرفته اما تحرک لازم را نداشته باشند بازنگری شرکت ملی صنایع پتروشیمی و ابطال مجوز را جدی بگیرند. دارندگان مجوزها این نکته را مدنظر داشته باشند که دوران گرفتن مجوز و قاب کردن آن گذشته است و ما مصمم هستیم به سرمایه‌گذاران واقعی که به دنبال اعتلای این صنعت هستند مجوز بدهیم. مجوزها و موافقتنامه‌های اصولی که بالفعل نشده‌اند، فرصت سرمایه‌گذاری را از نظام گرفته‌اند، بنابراین کنار گذاشته می‌شوند تا متقاضیان واقعی فرصت کار و تلاش را پیدا کنند.
آیا در دولت قبل در زمینه ارائه این مجوزها مطالعات دقیقی صورت نگرفته بود؟
در مورد صدور مجوزها در برخی موارد با توصیه و سفارش حرکت‌هایی صورت گرفته بود، برخی از مجوز‌ها هم با توصیه‌های ویژه‌ای انجام شده بود که به مرور زمان مشخص شد این افراد اهلیت لازم را برای اجرای یک طرح پتروشیمی و ایجاد اشتغال در نقطه هدف ندارند، بنابراین  کنار گذاشته شدند.
جایگاه صنعت پتروشیمی را در بازار سرمایه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
صنعت پتروشیمی صنعتی بالنده و ارزش‌آفرین است که هر کسی در این صنعت سرمایه‌گذاری کند، درآینده سود خوبی خواهد کرد. به طور کلی صنعت پتروشیمی یکی از زودبازده‌ترین صنایع جهان شناخته می‌شود، از این رو صنعت پتروشیمی در کشور به دلیل داشتن ذخایر خدادادی فراوان نفت و گاز از امتیازات ویژه‌ای برخوردار است که بر این اساس، خوراک این صنعت تضمین بوده و جریان تولید دراین صنعت تا قرن‌ها ادامه خواهد داشت. هرچند به دلیل رقابت‌های منفی که در زمینه تعدادی از محصولات پتروشیمی در محدوده غرب آسیا مشاهده می‌شود برخی از محصولات نیمه‌خام و محصولات مرحله اول پتروشیمی از قیمت قابل قبولی برخوردار نیستند، با این حال نکته مهم ادامه‌دار بودن جریان تأمین خوراک در کشور است.
میزان تولیدات و صادرات صنعت پتروشیمی تاکنون چقدر بوده است؟
در سال گذشته حدود 65.3 میلیون تن انواع محصولات پتروشیمی تولید شد که امسال هم پیش‌بینی می‌شود 71 میلیون تن محصول تولید شود. البته این محصولات شامل محصولات خام، نیمه‌خام و محصولات بین مجتمعی هم می‌شود. سال گذشته حدود 15 میلیارد دلار صادرات انواع محصولات پتروشیمی انجام  گرفت که 8 میلیارد دلار آن در بازار داخلی تزریق شد. امسال هم انتظار می‌رود میزان صادرات انواع محصولات پتروشیمی به مرز 20 میلیارد دلار برسد. هر چند در برنامه رسمی میزان صادرات 18 میلیارد دلار هدفگذاری شده است، اما اگر خوراک مورد نیاز بموقع تأمین شود، میزان صادرات به 20 میلیارد دلار هم می‌رسد.
آیا روند سرمایه‌گذاری مجدد سهامداران بزرگ در صنعت پتروشیمی مناسب است؟
ما به‌عنوان متولی این صنعت از مدیران هلدینگ‌ها درخواست داشتیم 80 درصد سود خود را به توسعه و تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی اختصاص دهند و 20 درصد مابقی سود را بین سهامداران توزیع کنند، بنابراین هلدینگ‌ها باید بدانند اگر در زمینه زنجیره ارزش، سرمایه‌گذاری نکنند دیرخواهد شد. سیاست‌های وزارت نفت در دولت قبل عمدتاً مبتنی بر صادرات محصولات خام بوده درحالی که در صورت سرمایه‌گذاری در زنجیره ارزش، سود 5 برابری را تا افق برنامه هشتم کسب خواهند کرد. درحال حاضر تولید‌کنندگان ما متانول را با هزینه فراوان به دست خریداران می‌رسانند درحالی که اگر روی زنجیره ارزش سرمایه‌گذاری کنند، خریداران با پای خود به کشور آمده و برای خرید محصولات سرودست می‌شکنند.
با توجه به ضعف‌های موجود در صنعت پتروشیمی، سیاست‌های جنابعالی برای بهبود جایگاه این صنعت چیست؟
برای رسیدن صنعت پتروشیمی به جایگاه واقعی خود چاره‌ای جز سرمایه‌گذاری وجود ندارد و همه افرادی که دل در گرو اعتلای صنعت نفت دارند باید محصولات نیمه‌خام را به محصولات با ارزش تبدیل کنند. در صورت سرمایه‌گذاری در زنجیره ارزش، ارزش افزوده آن بیش از 20 برابر محصول اولیه ونیمه‌خام فعلی خواهد بود. در حال حاضر مسیر صنعت پتروشیمی در حال اصلاح بوده و اگر این اصلاحات به درستی شکل بگیرد، صنعت پتروشیمی صنعت اول کشور خواهد شد، به شرط آنکه تبدیل 60 درصد مواد پایه به سمت زنجیره ارزش حرکت کند. در این صورت درآمد و ارزآوری سالانه صنعت پتروشیمی تا پایان برنامه هشتم توسعه به 100 میلیارد دلار خواهد رسید که البته رقم بالایی نیست.

تعرفه برق در فصول مختلف سال تغییر نمی‌کند

سخنگوی صنعت برق گفت: تعرفه‌های برق در تابستان و زمستان تغییر نمی‌کند، اما الگوی مصرف در این فصول متفاوت است. مصطفی رجبی‌مشهدی سخنگوی صنعت برق گفت: صرفاً الگوی مصرف برق در تابستان و زمستان متفاوت است؛ به طوری که برای مناطق عادی در تابستان به سبب استفاده از وسایل سرمایشی و افزایش مصرف برق، ۳۰۰ کیلووات ساعت است و در دوره غیرگرم الگوی ۲۰۰ کیلووات ساعت تعیین شده است. وی ادامه داد: یعنی مشترکان خانگی که مصرف برقشان کمتر از ۲۰۰ کیلووات ساعت باشد تعرفه یارانه‌ای داشته و مصارف مازاد بر این میزان مصرف به صورت پلکانی افزایشی محاسبه می‌شود. سخنگوی صنعت برق افزود: بر اساس آمارهای موجود، حدود ۸۰ درصد از هموطنان کمتر از ۲۰۰ کیلووات ساعت برق مصرف می‌کنند و آنهایی که بیشتر از این میزان مصرف دارند، در صورت کاهش مصرف، هزینه‌های قبض آنها کاسته خواهد شد.

پرونده تفکیک آب شرب 
و بهداشتی در تهران بسته شد

هرچند که‌ ایده «تفکیک آب شرب و آب بهداشتی» در ایران، سابقه‌ای بیش از یک دهه دارد اما علی‌رغم نظرات مختلف طی سال‌های اخیر، هنوز این طرح وارد مرحله اجرایی نشده و آنطور که مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب تهران نیز اعلام کرده، برنامه‌ای برای اجرای این طرح در پایتخت نیست، چراکه توجیه اقتصادی ندارد. مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب تهران با بیان اینکه حتی اجرای این طرح در درازمدت نیز منفعت اقتصادی به دنبال نخواهد داشت، اظهار کرد: اجرای این طرح در تهران مورد بحث نیست و با توجه به اینکه کیفیت آب خام در تهران بالاست معنا و مفهومی برای اجرای آن وجود ندارد. پرونده تفکیک آب شرب و بهداشتی در شرایطی در تهران بسته شده که هر روز وضعیت منابع آبی تهران نسبت به روز قبل بدتر می‌شود و باید چاره اساسی برای مقابله با مصرف بالای آن درنظر گرفته شود؛ هرچند که شاید اجرای این طرح نیز نتواند ریسمان نجات منابع آبی باشد اما بی‌شک منابع آبی نیازمند یک تغییر رویه و توجه بیشتر هستند.