نفیسه امامی
خبرنگار

تشکیل خاک و حفاظت از آن در کره زمین موضوع بسیار مهمی است زیرا به‌طور مستقیم و غیر‌مستقیم بیشترین مواد غذایی از طریق خاک تأمین می‌شود. تشکیل یک سانتیمتر خاک به‌طور میانگین از 300 تا 1000 سال زمان می‌برد و همین زمانبر بودن آن ضرورت حفاظت از آن را بسیار بیشتر می‌کند. در همین راستا وزارت جهاد کشاورزی نیز یکی از مأموریت‌ها و وظایف راهبردی خود را صیانت از خاک عنوان کرده است.
سید جواد ساداتی‌نژاد وزیر جهاد کشاورزی روز گذشته در همایش روز جهانی خاک با اشاره به تدوین و نگارش برنامه‌هفتم توسعه، بر ضرورت توجه ویژه به خاک و اعتبارات لازم تأکید کرده است. به گفته ساداتی‌نژاد، دولت نگاه مثبتی به موضوع خاک دارد و درصدد است با اجرای اقداماتی از فرسایش خاک جلوگیری کند تا جلوی سرعت این معضل را بگیرد.
وزیر جهاد کشاورزی به برنامه‌های این وزارتخانه اشاره کرده و گفته است: «در بحث صیانت و پایداری خاک با یک میلیارد نهالکاری حرکت‌های جدیدی آغاز شده است. بدون حفظ خاک امنیت پایدار غذایی ممکن نیست و باید به این میراث بین نسلی توجه ویژه داشت.»
کاهش کیفیت در محصول و عملکرد در واحد سطح، کاهش نفوذ خاک، سیل، مهاجرت، تغییر اقلیم و گرمایش زمین به تخریب خاک وابسته است و با احیا و حفاظت خاک بسیاری از مسائل قابل حل و فصل است.
حفاظت از خاک موضوعی فراسازمانی است و تنها متعلق به یک وزارتخانه یا سازمان نمی‌شود. به همین منظور نیز مجلس در بودجه سال 1402 به افزایش اعتبار در بودجه سال آینده در این بخش ورود کرده است زیرا در برنامه توسعه ششم از ظرفیت‌ها به درستی در جهت حفاظت از خاک استفاده نشد، اما در بودجه ۱۴۰۲ و برنامه هفتم توسعه از ظرفیت‌های سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی (تات) و سازمان‌های ترویجی و تحقیقاتی استفاده می‌شود تا بودجه را لحاظ کند و در این حوزه اعتبارات لازم تخصیص داده شود.
خروج سالانه 10 هزار هکتار از خاک‌های کشاورزی از چرخه
کامبیز بازرگان رئیس انجمن علوم خاک ایران در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به کیفیت خاک کشور می‌گوید: خاک ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی که در بخش خشک و نیمه خشک قرار گرفته است، از کیفیت پایین‌تری برخوردار است. برای تشکیل هر سانتیمتر خاک به‌طور میانگین 300 تا 1000 سال زمان لازم است و بارندگی هم سرعت تشکیل خاک را تسهیل می‌کند اما به علت بارش‌های محدود سرعت تشکیل خاک در ایران پایین و فرسایش خاک بالاست.
وی با بیان اینکه 150 میلیون هکتار خاک غیرکشاورزی در کشور وجود دارد، اضافه می‌کند: حداکثر خاکی که در عرصه کشاورزی وجود دارد به 18 میلیون هکتار می‌رسد که با توجه به تناوب کشاورزی، کمتر از 15 میلیون هکتار در هر سال تحت پوشش کشاورزی قرار می‌گیرد. از سوی دیگر ظرفیت توسعه افقی و افزایش سطح خاک کشاورزی وجود ندارد بنابراین باید از خاک کشور صیانت به عمل بیاید.
بازرگان افزایش جمعیت را یکی از دلایل استفاده بیشتر از خاک عنوان می‌کند و می‌گوید: با رشد بیشتر جمعیت نیاز به استفاده از مواد غذایی بالا می‌رود بنابراین از طریق افزایش تولید، فشار بیشتری به خاک وارد می‌شود. ضمن اینکه ذائقه مردم به سمت گوشتخواری رفته است درحالی‌که برای تأمین پروتئین حیوانی، 10 برابر بیشتر از تولید پروتئین گیاهی از خاک استفاده می‌شود. در همین راستا اگر مردم تشویق به گیاهخواری شوند، می‌توان به حفظ کیفیت خاک کمک کرد.
چالش تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی
وی با تأکید بر حفاظت از خاک محدود کشاورزی در کشور می‌گوید: تغییر کاربری یکی از عوامل از بین رفتن خاک‌های کشاورزی در کشور است زیرا در محتاطانه‌ترین شرایط سالانه حداقل 10 هزار هکتار از خاک‌های کشاورزی از چرخه خارج می‌شود. باید قانون حفظ کاربری جلوی تغییر کاربری خاک را بگیرد اما سازکارقوی برای اجرا ندارد. اراضی درجه یک، دو، سه و چهار کشاورزی هرگز نباید به هیچ کاربری دیگری اختصاص داده شود زیرا این اقدام باعث تهدید غذایی نسل آینده خواهد شد.
بازرگان ادامه می‌دهد: قانون حفاظت از خاک از سال 98 تصویب شده است که شامل ۵ بخش مهم است و ۳ بخش مدیریت بهره‌برداری از خاک، پیشگیری از تخریب خاک و اصلاح خاک‌های تخریب شده از وظایف وزارت جهاد کشاورزی و پیشگیری از آلودگی خاک و اصلاح خاک‌های آلوده شده نیز وظیفه سازمان ملی حفاظت محیط زیست است، اما آیین‌نامه آن در انتظار تصویب و ابلاغ است. ضروری است برای تغییر کاربری چاره اندیشی صورت بگیرد و قوانین سختگیرانه‌ای برای آن درنظر گرفته شود. رئیس انجمن علوم خاک ایران به ضرورت حفظ کیفیت خاک کشور تأکید می‌کند و می‌گوید: شوری خاک باعث کاهش کیفیت آن می‌شود و با توجه به اینکه ما کشور کم بارشی هستیم باید کمیت و کیفیت خاک را به طور همزمان پشتیبانی کنیم و از طریق کشاورزی حفاظتی کیفیت خاک را بالا ببریم. یکی از کارکردهای اکوسیستم جذب کربن در خاک است تا از این طریق جلوی افزایش co2 و گرم شدن زمین گرفته شود.
وی اضافه می‌کند: خاک کشور ترکیه در قیاس با خاک قابل کشاورزی ایران که در همسایگی‌مان قرار دارد، 25 میلیون هکتار بیشتر و دارای بارش باران بالاتر است درنتیجه تولید را نسبت به ایران با بهره‌وری بیشتری همراه می‌کند. بارش بیشتر شوری خاک را کاهش می‌دهد اما وضعیت خاک ایران با توجه به کمبود بارش‌ها بی‌کیفیت‌تر است. تناوب صحیح و کشاورزی حفاظتی باعث بالا رفتن کیفیت خاک می‌شود.
بازرگان با تأکید بر ضرورت بازگشت مواد غذایی دور ریخته شده به زمین‌های کشاورزی می‌گوید: 95 درصد مواد غذایی مردم جهان به‌طور مستقیم و غیرمستقیم از خاک تأمین می‌شود. ضمن اینکه در دنیا به‌طور میانگین 30 درصد غذای تولید شده به هدر می‌رود. این مواد غذایی دارای عناصر غذایی از جمله فسفر هستند اما به خاک بازگردانده نمی‌شود درحالی‌که اگر به خاک بازمی‌گشت می‌توانست به کیفیت آن کمک کند.
وی یادآور می‌شود: به طور معمول 30 درصد مواد غذایی به هدر رفته تبدیل به زباله و آشغال می‌شود و نه تنها به مزارع بازنمی‌گردد بلکه باعث ایجاد آلودگی و افزایش گازهای گلخانه‌ای می‌شود. یکی از راهکارهای حفظ کیفیت خاک تفکیک مواد غذایی از مبدأ و تبدیل به کمپوست و بازگشت به مزارع کشاورزی است. اکنون بعضی از کارخانه‌ها اقداماتی در این زمینه انجام داده‌اند اما هنوز بسیاری از صنایع و خانواده‌ها تفکیک از مبدأ را برای جدایی مواد غذایی خشک و‌ تر از یکدیگر نمی‌کنند و این موضوع نیازمند فرهنگ‌سازی است.
بازرگان در پایان سخنانش، وسعت کشور را یکی از نکات مثبت در بخش خاک عنوان می‌کند و می‌گوید: ایران کشور گسترده‌ای است و همین موضوع می‌تواند به حفظ خاک کشاورزی کمک کند و توسعه شهری را در مناطقی به غیر از زمین‌های کشاورزی منتقل کند.
لازم به ذکر است که نقشه‌های مدیریت‌پذیر خاک در ۱۳ استان کشور تهیه شده است و نقشه‌های فنی شوری خاک‌های کشور از سوی مؤسسه تحقیقات آب و خاک آماده شده و رونمایی خواهد شد. در صورت عملیاتی شدن چنین اقداماتی و با برنامه‌ریزی و همکاری تمام نهادهای متولی و ایجاد حکمرانی واحد و یکپارچه، می‌توان برنامه‌هایی همچون ایجاد مزارع نوآوری صیانت از خاک را در رأس امور قرار داد که با توجه به محدودیت‌های موجود در راستای تولید و حفظ کیفیت خاک کشور می‌توان به جلوگیری از خروج خاک کشاورزی از این چرخه امیدوار بود.

امین محمودی
خبرنگار

طی سالیان اخیر به دلیل اهمیت تغذیه و سلامت غذایی و مهمتر از آن تأمین امنیت غذایی مردم، توجه ویژه‌ای به توسعه آبزی‌پروری شده است به طوری که هم‌اکنون تولید انواع آبزی و محصولات شیلات در جهان با افزایش قابل توجهی روبه‌رو شده است.
در ایران نیز طی دو دهه اخیر تولید محصولات شیلات با رشد خیره‌کننده‌ای روبه‌رو بوده است به طوری که آمارها نشان می‌دهد کل تولیدات شیلاتی در سال گذشته یک میلیون و 257 هزار تن بوده است که 56 درصد آن (702 هزار تن) از طریق صید و 44 درصد آن (555 هزار تن) از طریق پرورش آبزیان به دست آمده است.
با این حال سازمان شیلات برای افق 1404 به دنبال تولید 2 میلیون و 600 هزار تن آبزی است تا علاوه بر تأمین بازار داخل بتواند صادرات محصولات شیلاتی را نیز با افزایش قابل توجهی روبه‌رو سازد.
ساخت 5 شهر مولد کشاورزی برای افزایش تولیدات شیلات
برای این مهم دولت سیزدهم به دنبال ساخت 5 شهر مولد کشاورزی و شیلاتی در نزدیکی سواحل جنوبی کشور شامل استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان است. از طرف دیگر از ابتدای سال تاکنون تسهیلات یک میلیارد تومانی را به آبزی‌پروران اعطا کرده و از سویی استفاده از ظرفیت منابع آبی در شمال تا جنوب کشور برای توسعه پرورش ماهی در قفس نیز در دستور کار مسئولین قرار گرفته شده است. ایران در زمینه پرورش ماهی در قفس به دلیل وجود مناطق مستعد خلیج‌ها و جزایر با عمق مناسب پتانسیل بالایی دارد.
در همین راستا، برنامه‌ریزی تکثیر ماهیان بومی خلیج فارس و دریای عمان، شناسایی مناطق مستعد و تدوین طرح‌های توجیهی سرمایه‌گذاری با هدف تولید 470 هزار تن ماهی در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته، این در حالی است که در دولت‌های گذشته برنامه و طرح مدونی در این خصوص وجود نداشته است به طوری که تنها کمتر از 15 هزار تن ماهی در قفس تولید و روانه بازارها شد.
در این طرح صیادان با رهاسازی بچه ماهی در قفس‌ها در یک دوره خاص 6 تا 8 ماهه پس از بالغ شدن ماهیان یکجا آنها را برداشت خواهند کرد.
تولید 500 هزار تن ماهی در قفس در افق 1404
در همین‌ خصوص رجبعلی قربان‌زاده، مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه سازمان شیلات ایران در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران اظهار کرد: سازمان برنامه و بودجه سالانه 10 میلیارد تومان برای توسعه طرح ماهی در قفس (مطالعات، جانمایی، شناخت، پشتیبانی و اجرا) اختصاص داده، با این حال طی سال گذشته تنها 50 تا 70 میلیارد تومان به این طرح اختصاص یافته است.
وی افزود: این صنعت نوپا بوده و ظرفیت تولید بسیار زیادی دارد به طوری که 5 هزار و 800 کیلومتر نوار ساحلی کشور می‌تواند به توسعه ماهی در قفس اختصاص یابد با این حال این صنعت بسیار هزینه‌بر است.
مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه سازمان شیلات ایران خاطر نشان کرد: در فاز اول این طرح قرار بود 500 هزار تن ماهی در قفس تولید شود ولی به دلیل محدودیت منابع این امر محقق نشد. قربان‌زاده گفت: براساس برنامه‌ای که ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی به مجلس ارائه کرده قرار است تا افق 1404 حدود 500 هزار تن ماهی در قفس تولید شود، با این حال مطالعات سازمان شیلات و مشاوران خارجی نشان می‌دهد در دریاهای شمالی و جنوبی کشور می‌توان 4 میلیون تن ماهی در قفس تولید کرد.
وی افزود: براساس برنامه تحولی وزارت جهاد کشاورزی باید 2 میلیون و 600 هزار تن محصول شیلاتی در افق 1404 تولید شود.
مدیر کل برنامه‌ریزی و بودجه  سازمان شیلات ایران در بخش دیگری از سخنان خود گفت: سازمان شیلات به دنبال توسعه بندرشهرهاست از این رو از سواحل مکران تا بندرگواتر برای این امر اختصاص یافته، از طرف دیگر دولت نیز به دنبال ایجاد 5 شهر مولد کشاورزی در نوار ساحلی است که به این منظور استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان انتخاب شده‌اند.
قربان‌زاده افزود: قرار است دو گونه سی بس و سیبریم در جنوب کشور و ماهیان خاویاری و آزاد در شمال کشور در طرح ماهی در قفس تولید و روانه بازارهای داخلی و خارجی شوند.
رشد خیره‌کننده صادرات محصولات شیلاتی در دولت سیزدهم
صادرات محصولات شیلاتی نیز جایگاه مهمی در ارزآوری کشورمان در سال‌های گذشته داشته که ایران با اوج تحریم‌های پولی و بانکی روبه‌رو بوده و برگشت ارز صادرکنندگان را به کشور با مشکل روبه‌رو کرده بود.
در وضعیت فعلی نیز محصولات مختلف شیلاتی بازارهای زیادی را فتح کرده‌اند به‌طوری که هم‌اکنون شاهد توسعه صادرات میگو به روسیه و چین هستیم که این مهم البته با وجود توجه ویژه دولت سیزدهم به افزایش تجارت با این دو کشور صورت گرفته است. طبق آمارهای وزارت جهاد کشاورزی در سال گذشته، صادرات محصولات شیلاتی با ۱۹ درصد رشد به ۱۶۶ هزار تن صادرات معادل ۵۵۴ میلیون دلار رسید، همچنین وزارت جهاد کشاورزی و سازمان شیلات کشور در افق ۱۴۰۴ به دنبال صادرات ۶۶۰ هزار تنی هستند که برآورد می‌شود با این میزان صادرات 2،4 میلیارد دلار درآمد ارزی نصیب کشورمان شود.
از طرف دیگر افزایش 40 درصدی وزن صادرات شیلاتی و رسیدن به 51 هزار و 327 تن و همچنین افزایش 70 درصدی صادرات آبزیان کشورمان به لحاظ ارزشی و رسیدن به 85 میلیون و 200 هزار دلار در تیرماه سال‌جاری نسبت به تیرماه سال گذشته خود گواهی بر این مدعاست.
ارزآوری ۱۶۷ میلیون دلاری صادرات میگو، صادرات سالانه ۲۹۱ میلیون قطعه ماهیان زینتی کشور و صادرات 5 تن و 661 کیلوگرم خاویار در سال گذشته بخشی از آمارهای خیره‌کننده در حوزه تقویت صنعت صادرات محصولات شیلاتی محسوب می‌شوند.

رویکرد جدید به سازمان حفظ نباتات کشور در برنامه هفتم

رئیس سازمان حفظ نباتات کشور گفت: رویکرد جدیدی باید در قانون برنامه هفتم به سازمان حفظ نباتات وجود داشته باشد زیرا متولی سلامت محصولات کشاورزی است.
به گزارش سازمان حفظ نباتات کشور، شاهپور علایی مقدم، رئیس سازمان حفظ نباتات کشور به سلامت محصولات کشاورزی با منشأ گیاهی اشاره کرد و گفت: عوامل خسارت‌زای محصولات کشاورزی عوامل ثانویه‌ای هستند که یا به دلیل شرایط اقلیمی به دست بشر و یا به دلیل بی‌تدبیری‌ها ایجاد می‌شود که موجب خسارت شده است. علایی مقدم پتانسیل آبی کشور را ۴۰۰ میلیارد مترمکعب دانست که ۲۷۰ میلیارد مترمکعب آن از دسترس خارج می‌شود و تنها حدود ۱۷۰ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر در کشور برای بخش‌های مختلف وجود دارد. رئیس سازمان حفظ نباتات کشور گفت: پیشتر منابع مختلف سرانه آب تجدیدپذیر ایران با جمعیت حدود ۲۰ میلیون نفر حدود ۱۹ هزار مترمکعب برای هر نفر به عنوان منابعی تجدیدپذیر وجود داشت اما با رشد جمعیت و تولید و سطح زیرکشت این عدد در حال حاضر حدود یک هزار و۳۰۰ مترمکعب سرانه هر ایرانی از آب تجدیدپذیر در کشور است. وی افزود: خشکی و منابع آبی محدود یکی از عوامل طغیان بیماری‌ها و آفات در اراضی کشاورزی است اما به‌رغم تمام این محدودیت‌ها، تنوع اقلیم هم داریم و ظرفیت بسیار بی‌نظیر محققان و پژوهشگران باعث شده در ۴۰ سال اخیر تولیدات بخش کشاورزی از ۶۰ میلیون تن به ۱۲۵ میلیون تن برسد. علایی مقدم گفت: رویکرد و نظم نوین در کشاورزی دنیا با هدف سلامت بشر، 
فرایند محور کردن تولید است که چه کسی چه محصولی را در چه بستری تولید می‌کند و چه کسی آن را بسته‌بندی و چه کسی صادر و به بازار می‌رساند. وی افزود: کشورهایی که صادرات محصولات ما را متوقف کرده بودند به دنبال این محصولات آمدند و ما در فاز اول چهار محصول سبزی و صیفی مانند فلفل، گوجه فرنگی، بادمجان و خیار را با قابلیت صادرات، رصد و پایش کرده و سامانه‌ای با همکاری تمام بخش‌ها راه‌اندازی کردیم.

نهاده هست، ولی نقدینگی نیست

رئیس هیأت‌مدیره انجمن صنفی گاوداران با اشاره به اینکه تاکنون دامی صادر نشده است، گفت: مشکلی در تأمین نهاده دامی نداریم. در حقیقت نهاده به میزان کافی وجود دارد ولی نقدینگی نیست و چون صادراتی نیست دامداران تحت فشار قرار گرفته‌اند. احمد مقدسی در گفت‌وگو با ایسنا، در تشریح آخرین وضعیت صادرات دام سنگین گفت: به دلیل اینکه عوارض صادراتی دام سنگین کیلویی ۱۶ هزار و ۷۰۰ تومان است عملاً صادرات صرفه اقتصادی ندارد و تاکنون نیز حتی یک رأس دام صادر نشده است. وی ادامه داد: این عوارض در بودجه سنواتی و در مجلس دیده شده و حذف آن باید در مجلس صورت بگیرد. بنابراین تصور نمی‌کنیم که امسال بتوان این عوارض را حذف کرد. رئیس هیأت‌مدیره انجمن صنفی گاوداران با اشاره به اینکه قیمت هرکیلو دام سنگین ۸۲ تا ۸۵ هزار تومان است، گفت: در تأمین نقدینگی مشکلات بسیاری داریم. زیرا وقتی ارز ۴۲۰۰ تومانی قطع شد قیمت نهاده‌ها نیز ۶ برابر شد. وی در پایان گفت: مشکلی در تأمین نهاده دامی نداریم. در حقیقت نهاده به میزان کافی وجود دارد ولی نقدینگی نیست و چون صادراتی نیست دامداران تحت فشار قرار گرفته‌اند.