کمبود دارو، شبکه غیر رسمی دارو را رونق می‌دهد

یادداشت


دکترمهدی سجادی
دبیر انجمن
داروسازان ایران

واقعیت این است که در شرایط فعلی دولت یازدهم کمبود دارویی را به حداقل ممکن رسانده و بازار دارویی ناصر خسرو در چند سال اخیر بسیار محدود شده است. عمده داروهایی که افراد برای دریافت‌شان به آن محدوده مراجعه می‌کنند جزو داروهای خاص و تک نسخه‌ای هستند. همچنین برخی داروهای خارجی که مشابه داخلی‌شان در داروخانه‌ها وجود دارد در این بازار به فروش می‌رسند. برخی پزشکان در نسخه‌شان تأکید دارند بیمار برند خارجی دارو را تهیه کند، از همین رو می‌بینیم بیماران نسخه‌هایی را به داروخانه‌ها می‌آورند که پزشک اسم داروها را به‌صورت نام تجاری در نسخه می‌نویسد و بیمار مجبور است داروی خارجی را تهیه کند اما چون اغلب داروها به شکل برند ژنریک و تولید داخل در داروخانه‌ها موجود هستند بیمار مستأصل شده و به بازار سیاه مراجعه می‌کند. (برای مثال قرص «استامینوفن» نام ژنریک دارو است اما «تایلوفن» اسم برند این قرص است یعنی نمونه خارجی استامینوفن به تایلوفن معروف است.)
شنیده‌ها حاکی از آن است که دلالان ناصر خسرو ادعا می‌کنند تعدادی از داروهای این بازار تقلبی و غیر قانونی از کانال داروخانه‌ها به این بازار نشت می‌کنند اما من ادعای اینکه داروهای موجود در شبکه قاچاق عمدتاً از طریق داروخانه‌ها به بازار سیاه وارد می‌شوند را تأیید نمی‌کنم. اگر به شبکه‌های قاچاق مراجعه کنید هر دارویی را به هر تعدادی که بخواهید تهیه کنید، موجود دارند. در زنجیره دارویی شرکت وارد کننده، توزیع‌کننده و مصرف‌کننده قرار دارد و این‌گونه نیست که عمده داروها از شبکه داروخانه‌ای وارد بازار قاچاق شوند. مسأله دیگر این است که بیشتر داروهای قاچاق از طریق مناطق آزاد و بازارچه‌های محلی و شبکه آزاد خارج از سیستم گمرکی وارد می‌شوند و ارتباطی با داروخانه‌ها ندارند. علاوه بر این داروهایی که در بازار ناصر خسرو توزیع می‌شوند، داروهایی نیستند که مصرف عام داشته باشند و اغلب در تأمین این داروها کمبودی در کشور وجود ندارد که بیماران بخواهند به دنبال نمونه قاچاق آن در بازار سیاه باشند. داروهایی که نمونه خارجی آنها وارد نمی‌شوند و در داروخانه‌ها موجود نیستند از شبکه‌های مجزا و قاچاق و مستقل وارد بازار می‌شوند.
شبکه توزیع داروهای خاص یا تک نسخه‌ای شبکه تحت نظارت و محدود است به این معنا که داروخانه‌های کشور به‌صورت عام، مجاز به ارائه دارو‌های شیمی درمانی یا خاص نیستند بلکه داروهای خاص و شیمی درمانی عمدتاً در شبکه داروخانه‌های دولتی توزیع می‌شوند و هیچ بیماری با نسخه خاص به داروخانه عمومی مراجعه نمی‌کند. مراکز دولتی نظارت‌های جدی نسبت به فعالیت داروخانه‌های‌شان دارند اما اینکه قاچاق داروهای خاص و تک نسخه‌ای یا داروهای شیمی درمانی و سرطان چگونه و به چه شکلی صورت می‌گیرد کاملاً مشخص نیست. گاهی مشاهده می‌شود، شماری از بیماران نسخه‌های تقلبی را به داروخانه‌های دولتی تحویل می‌دهند و آنها داروها را در بازار سیاه عرضه می‌کنند که متأسفانه داروخانه‌های بخش دولتی با این مشکل مواجهند، هر چند در داروخانه‌های دولتی نظارت‌های جدی وجود دارد اما اینکه در بیرون از داروخانه بیماران داروهای مازاد خود را به شبکه‌های قاچاق وغیر قانونی دارو می‌فروشند خارج از کنترل است.
داروهای تک نسخه‌ای و خاص همچنین از طریق خانواده بیماران مبتلا به سرطان یا بیماری خاص به بازار ناصرخسرو نشت می‌کنند، متأسفانه بعد از آنکه فرد مبتلا به بیماری خاص فوت می‌کند چون داروهای تحت پوشش بیمه غیر قابل برگشت بوده و مرجوع نمی‌شوند، خانواده بیماران، داروهای خاص و تک نسخه‌ای را به بازار سیاه می‌برند و می‌فروشند. با همه این اوصاف باید گفت که بسیاری از داروهای شیمی درمانی در شبکه داروخانه‌ای نیست و در سیستم دولتی توزیع می‌شوند و این شبکه دارویی نسبت به کمبودها همیشه حالت آماده‌باش دارد. داروخانه‌های توزیع‌کننده دارو به محض کمبود دارو مقدار مورد نیازشان را اعلام کنند و چنانچه بین تأمین و دسترسی به دارو فاصله بیفتد حتی امکان واردات قاچاق داروهای معمولی از طریق مبادی غیر رسمی دارو نیز وجود دارد. قاچاقچیان بدرستی بازار دارو را در کشور رصد می‌کنند، زمانی که این داروخانه‌ها دچار کمبود داروی خاصی شوند و شبکه دارویی بموقع نسبت به کمبودها واکنشی را نشان ندهد بشدت بازار قاچاق در کشور راه می‌افتد و داروهای خاص از مرز پاکستان، ترکیه و عراق وارد کشور می‌شوند که باید نیروی انتظامی و اداره گمرک کنترل‌های لازم را در مبارزه با قاچاق داشته باشند. سازمان غذا و دارو نیز باید نسبت به کمبود گروه‌های دارویی بویژه داروهای خاص و شیمی درمانی حساسیت ویژه‌ای داشته باشد تا این دارو‌ها وارد بازار نشوند، این موضوع همچنین در مورد مکمل‌ها نیز اهمیت دارد. چنانچه جلوی واردات مکمل‌ها را بگیرند ممکن است افراد برخی مکمل‌ها را از ترکیه یا کشورهای دیگر وارد کنند. نکته آخر آنکه شرایط نگهداری داروهایی که در بازار غیر قانونی یافت می‌شوند حائز اهمیت است ولی اغلب بیماران به آن توجهی نمی‌کنند. داروهای خاص شرایط نگهداری کاملاً کنترل شده‌ای دارند اما اینکه بیماران با چه جرأتی این داروها را تهیه می‌کنند، خیلی عجیب است.