معمای یک اعتصاب صنفی با اهداف سیاسی

جعفر پیوسته کاشانی
پژوهشگر تاریخ

خرداد سال1332ه.ش در حالی که اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران در اوج بحران و آشوب و کشمکش‌های گوناگون بود مردم پایتخت در میانه این کارزار شاهد یک درگیری بزرگ بین شهرداری تهران به ریاست «نصرت‌الله امینی» با توزیع‌کنندگان گوشت تهران بودند؛ برخوردی که بیشتر جنبه سیاسی داشت تا صنفی.
 آغاز ماجرا با گرانفروشی
در اوایل سال 1332 توزیع‌کنندگان عمده گوشت تهران به یکباره و بدون هیچ‌گونه هماهنگی با دولت، قیمت هر کیلو گوشت را از 24 ریال به 28 ریال افزایش می‌دهند. این افزایش در همان روزهای اول باعث اعتراض شهروندان تهران می‌شود. با دستور رسیدگی دولت دکتر محمد مصدق به این افزایش قیمت ناگهانی و غیرقانونی به شهرداری تهران، نصرت‌الله امینی با صدور اطلاعیه‌ای در روز 17 خرداد بهای فروش هر کیلو گوشت را 26 ریال اعلام می‌کند. به‌دنبال این اطلاعیه، کشتارکنندگان تهران در همان روز دست به اعتصاب زده و از کشتار و پخش گوشت بین قصابی‌ها خودداری می‌کنند.
روزنامه اطلاعات در شماره 19 خرداد سال 1332 خبر اعتصاب کشتارکنندگان را در صفحه اول خود با تیتر «امروز کارکنان کشتارگاه از ذبح گوسفند خودداری کردند» به چاپ می‌رساند: «کارکنان کشتارگاه تهران که دست به اعتصاب زده‌اند، با این شرط حاضر شدند دست از اعتصاب بکشند که نمایندگانی از طرف خود انتخاب کنند تا با شهرداری مذاکره نمایند. جلسه دیروز نمایندگان اتحادیه در کمیسیونی متشکل از آقای توانا نماینده وزارت کشور، سیاهپوش مدیرکل خواربار وزارت اقتصاد و مستوفی کمره‌ای معاون شهرداری با شکست روبه‌رو شد. در نتیجه عصر دیروز عده زیادی از کارکنان کشتارگاه قصد داشتند مقابل شهرداری متحصن شوند که از تحصن آنها جلوگیری به عمل آمد. به همین دلیل نمایندگان کشتارگاه تلگرافی به شرح زیر به اداره روزنامه مخابره کردند: «چون شهرداری به شکایات حقه و پی در پی خصوصی در پی صنف قصاب تهران و حومه تاکنون ترتیب اثر نداده و با شرایط کنونی ترقی روزافزون و کمبود احشام، ادامه کسب برای این صنف غیرممکن به نظر می‌رسد لذا ناگزیر از ادامه کسب خودداری کرده و بدینوسیله مراتب را به عرض می‌رسانیم.»
تهدید شهرداری تهران
ساعاتی بعد از اعتصاب، شهردار تهران در گفت‌وگو با رسانه‌ها از اقدام‌های این سازمان برای مقابله با کشتارکنندگان تهران خبر داد: «بنابر وظیفه قانونی ، ما قصد نداریم از مواضع خود عقب‌نشینی کنیم. شهرداری تهران مجبور شد از صبح امروز شروع به اقدام نماید و مبلغ 300 هزار ریال به نمایندگان شهرداری داده شد که از بازار گوسفند خریداری کنند و کشتار امروز تحت نظر مستقیم مأموران شهرداری انجام شد و از این جریان چوبدارها نیز کاملاً رضایت دارند زیرا در مقابل دادن گوسفند، پول نقد یا چک دریافت می‌کنند. این گوشت در اختیار قصابی‌ها گذاشته می‌شود که با دریافت حق‌ فروش در اختیار مصرف‌کننده بگذارند بدین طریق گوشت به قصاب از قرار کیلویی 24 ریال داده می‌شود که به مصرف‌کننده کیلویی 26 ریال بفروشند.»
کشتار و پخش گوشت توسط شهرداری
یک روز بعد در روز 20 خرداد اخطاریه‌ای از سوی نصرت‌الله امینی صادر شده و در آن به اتحادیه مذکور اولتیماتوم می‌دهد که اعتصاب خود را بشکنند. در غیر این صورت شهرداری تهران مثل روز گذشته خود اقدام به کشتار و پخش گوشت خواهد کرد. با وجود این اخطاریه صنف کشتارکنندگان دست از اعتصاب برنداشته و از قصابی‌های تهران برای عدم همکاری و همراهی با دولت و تعطیلی دکان‌هایشان استمداد می‌طلبند.
روز بعد 21 خرداد شهرداری تهران اقدام به خرید مستقیم از چوبدارها و ذبح و توزیع گوشت توسط مأموران و رفتگران می‌کند، اما تعدادی از قصابی‌ها از تحویل گوشت توزیعی شهرداری خودداری می‌کنند. روزنامه کیهان در شماره 20 خرداد سال 1332 با چاپ خبری با عنوان امروز شهرداری تهران کشتار و فروش گوشت را خود انجام داد، می‌نویسد: «چون امروز صنف کشتارکننده تهران همچنان به تصمیم خود باقی ماندند و از اعتصاب دست نکشیدند شهرداری تهران با اعتبار یک میلیون ریال پول نقد و با استفاده از مأموران خود شروع به کشتار نمود و تا ساعت 11 امروز بالغ بر هزار رأس گوسفند ذبح و بین دکان‌های قصابی تهران توزیع کرد. شهرداری تهران امروز به دکان‌های قصابی اخطار داده چنانچه از تحویل گرفتن گوشت برای فروش خودداری نمایند شهرداری فوراً دکه‌های کوچکی در نقاط مختلف شهر دایر می‌کند و گوشت را در اختیار عموم می‌گذارد.»
همچنین کفیل شهرداری گفت: اینکه کشتارکنندگان ادعا می‌کنند براثر بروز خشکسالی احشامی که قرار بود از نقاط مختلف کشور به تهران منتقل شوند، نیامده‌اند و آنها مجبور به این افزایش قیمت شده‌اند، در پاسخ باید عرض کنم که اگر آب و هوای سال‌های قبل را بتوان خشکسالی نامید امسال را مطلقاً نمی‌توان سال خشکسالی دانست. این عذر بدتر از گناه است. شهرداری تهران عقیده دارد که کشتارکنندگان می‌خواهند به هر نحوی که شده در مورد فروش گوشت اجحاف کنند و ما با این ماجرا مقابله می‌کنیم.
ادامه اعتصاب
روز پنجشنبه 21 خرداد نیز اعتصاب ادامه پیدا می‌کند. روزنامه اطلاعات می‌نویسد: «امروز هم کشتارکنندگان در حال اعتصاب بودند. دیروز قرار بود دو نفر از نمایندگان صنف، آقای نخست‌وزیر را ملاقات نموده و مراتب را به ایشان عرض کنند ولی چون دیشب هیأت دولت جلسه داشت رسیدگی امر را به آقای سرتیپ ثقفی بازرس کل محول کردند و ایشان پس از آنکه از مطالب و خواسته‌های ما مطلع شدند قرار شد با آقای شهردار مذاکره کنند ولی گویا هنوز مذاکره‌ای صورت نگرفته است. ما خواسته‌های خود را در نامه‌ای به دولت اعلام کردیم:
1- تقلیل دکاکین گوشت فروشی به حداقل 600 دکان با درنظر گرفتن وضعیت محل
2- صدور پروانه به نام صاحبان 600 دکان
3- تعیین نرخ فروش گوشت در شهر و حومه برای چهار فصل سال
4- جلوگیری از ورود دلال و اشخاص متفرقه برای خرید احشام در میدان کشتارگاه اطراف تهران
5- تسریع در ساختمان میدان کشتارگاه جدید طبق اصول بهداشت
6- به رسمیت شناختن قصابی که حداقل چهارسال سابقه کشتار داشته باشد
کشتار شهرداری
نصرت‌الله امینی در ملاقات خبرنگاران اعلام می‌دارد: شهرداری هنوز در تصمیم خود برای رفع اجحاف کشتارکنندگان باقی است.
امروز تا ساعت 11، یک هزار و 500 رأس کشتار شده و قرار است تا آخر وقت امروز 500 رأس دیگر کشتار شود.فردا هم که روز جمعه است و سابقه کشتار نداریم، به دستور شهردار برای رفع نگرانی مردم دستور داده شده است کشتار بشود و چون دکاکین قصابی از فروش گوشت خودداری می‌کنند از طرف شهرداری چند کامیون در خیابان‌ها به مردم گوشت می‌فروشند. شهرداری در نظر دارد یخچال‌های بزرگی برای تازه نگه داشتن گوشت تهیه کند. به‌دنبال این اقدام رئیس اداره خواربار شهرداری تهران می‌گوید: «شهرداری می‌خواهد دست کشتارکنندگان را برای همیشه از کار کشتار و توزیع گوشت در پایتخت کوتاه کند. قصابی‌هایی که اقدام به تحویل و توزیع گوشت نکنند پروانه کسب آنها باطل می‌گردد. آیین‌نامه بنگاه مستقل گوشت که از طرف شهرداری در شرف تدوین است بزودی تهیه و بموقع اجرا گذاشته می‌شود.» به‌دنبال این مصاحبه، نمایندگان کشتارگاه بار دیگر تصمیم به تحصن در مقابل شهرداری و منزل نخست‌وزیر دکتر محمد مصدق می‌گیرند. رئیس بازرسی مخصوص نخست‌وزیری اظهارات و اقدامات نمایندگان صنف کشتار را منطقی نمی‌داند، کشتار و پخش و فروش گوشت تا روز جمعه 22 خرداد ادامه پیدا می‌کند. سرانجام با پافشاری شهرداری و حمایت دولت ماجرای بزرگ صنفی یا سیاسی خنثی می‌شود.
پایان اعتصاب
روزنامه کیهان در شماره روز یکشنبه 24 خرداد سال 1332 در صفحه اول خود خبر مذاکره دو طرف متخاصم را با تیتر «کشتارکنندگان تهران حاضر شدند گوشت را به نرخ سابق هر کیلو 26 ریال به مردم بفروشند» به چاپ می‌رساند.
روزنامه اطلاعات نیز می‌نویسد: «کشتارکنندگان دست از اعتصاب برداشتند. شب پنجشنبه 21 خرداد، نمایندگان اتحادیه صنف کشتارکنندگان تهران برای توافق در مورد پایان اعتصاب خود در اتاق آقای امینی کفیل شهرداری تهران اجتماع نمودند. آقای سرتیپ ثقفی رئیس بازرسی نخست‌وزیر که از طرف آقای نخست‌وزیر مأموریت رسیدگی به اعتصاب را داشت در این جلسه حضور یافت. پس از مذاکرات مفصل، کمیسیون دلایل کشتارکنندگان را برای گران کردن قیمت گوشت قانع‌کننده ندانست و از طرف شهرداری آنها را قانع کرد که قیمت تعیین شده شهرداری عادلانه است، به شهرداری اطلاع‌ دادند که حاضرند مجدداً کشتار نمایند و گوشت را به همان قیمت که شهرداری تعیین کرده است بفروشند. این تعهد کشتارکنندگان مورد قبول شهرداری واقع شد و از صبح روز جمعه کشتار و توزیع گوشت مجدداً به دست کشتارکنندگان افتاد.» آیین‌نامه بنگاه مستقل گوشت که از طرف شهرداری در شرف تدوین بود، هرگز به تصویب نرسید اما بدین ترتیب دعوای بزرگی با تدبیر و پافشاری دولت به سود مردم به پایان ‌رسید.
منابع در دفتر روزنامه موجود است.