در مسیر تاریخ

پرکارترین مترجم ایرانی
19خرداد، سالروز درگذشت
ذبیح ‏الله منصوری بود

نرگس صالح نژاد
پژوهشگر تاریخ

ذبیح‌الله منصوری به سال ۱۲۸۸ در سنندج به‌دنیا آمد.  تحصیلات مقدماتی خود را در مدرسه آلیانس سنندج شروع کرد که زیر نظر فرانسوی‌ها اداره می‌شد و همین امر سبب شد به زبان فرانسه و بعدها زبان انگلیسی تسلط یابد. اما مرگ نابهنگام پدر باعث شد دست از تحصیل بکشد و مخارج خانواده را عهده‌دار شود. همکاری با روزنامه کوشش در سال ۱۳۰۱ آغاز ترجمه در زندگی او بود، بعدها او در روزنامه‌های اطلاعات، ایران، داد، باختر، اختر امروز، پست تهران، مجله‌های خواندنی‌ها، ترقی، تهران مصور، روشنفکر، سپید و سیاه، امید ایران و در نهایت مجله دانستنی‌ها قلم زد. ترجمه‌های او به‌صورت پاورقی در روزنامه‌ها و مجلات به چاپ می‌رسید که بعدها بسیاری از آنها تبدیل به کتاب شد. حجم کارهای ترجمه شده او اعم از کتاب و مقاله بالغ بر ۱۴۰۰ عنوان است و همین امر باعث شده وی را پرکارترین مترجم تاریخ و ادبیات ایران بدانند. آثار و همچنین سبک ترجمه و نگارش او با دیگر مترجمان و مؤلفان تفاوت‌های بسیاری داشت. یکی از مهم‌ترین انتقاداتی که به وی گرفته شده این است که به‌هیچ عنوان به متن اصلی کتاب‌ها وفادار نبود. او از سبک خاص خودش پیروی می‌کرد و در ترجمه‌‌های خود از اطلاعات و دانسته‌هایی که بعضاً آمیخته با داستان‌ها و افسانه‌ها بود، بسیار بهره برده‌ و بر متن اصلی کتاب مطالبی را می‌افزود و آن را بسط و گسترش می‌داد. وی معتقد بود به‌عنوان یک مترجم این حق را دارد تا ایده نویسنده را بگیرد و آن را پرورش دهد. همین سبک و نوع خاص کار بارها او را در معرض اتهام قرار داد. اما با تمام این اوصاف او از نظر حجم کار بی‌نظیر و رکورددار است. شاید بتوان از میان تمام کارهایی که او ترجمه کرده است چند اثر شاخص از جمله سینوهه پزشک مخصوص فرعون، خواجه تاجدار، خداوند الموت، اسپارتاکوس، ابن سینا نابغه‌ای از شرق، دروازه بزرگ و ...  را نام برد. در میان تمام آثار او تنها یک اثر بود که منصوری نام خود را نه به‌عنوان مترجم، بلکه به‌عنوان نویسنده بر آن نگاشت؛ علوم اسلامی در قرن اول هجری در سال ۱۳۶۲ به چاپ رسید. ذبیح‌الله منصوری سرانجام روز ۱۹ خرداد۱۳۶۵ در ۸۹ سالگی درگذشت.