رشته‌های نامرئی

آرش نقیبیان
منتقد ادبی

اهمیت سلما لاگرلوف بانوی نویسنده سوئدی بیشتر از آن روست که او برای نخستین بار به جایزه نوبل ادبیات رنگی زنانه بخشید و نام یک زن داستان نویس را با این معتبرترین جایزه ادبی جهان پیوند زد.ادبیات سوئد در قرن نوزدهم بیشتر تحت تأثیر مکتب ناتورالیسم بود که مشخصاً بعد از ترجمه آثار امیل زولا به سوئدی، موج عظیمی از تقلید سبک ناتورالیسم میان نویسندگان سوئدی به راه افتاد. نگاه تلخ و تیره نویسندگان آن کشور به سرشت و سرنوشت انسان و همچنین جبرگرایی که آزادی عمل انسان را همچون تراژدی‌های یونانی تحت‌الشعاع خود قرار می‌داد از مشخصه‌های بارز ناتورالیسم سوئدی قرن نوزدهم بود.تأثیر ناتورالیسم تا هنگام انتشار داستان‌های عمیقاً درخشان و فلسفی (پرلاگرکویست) نویسنده بزرگ آن کشور پابرجا بود و بعدها انتشار رمان (جلاد) که شاهکار پرلاگرکویست است مسیر ادبیات سوئد را به سمت فلسفه و متافیزیک تغییر داد.اکنون بپردازیم به سلما لاگرلوف، او در دوران کودکی به‌دلیل مرگ زودهنگام پدر و همچنین مشکلات جسمانی و بیماری که درگیرش شده بود خیلی زود غرق در جهان افسانه‌ها شد و کتابخوانی قهار از آب در آمد. سال 1890 در مسابقه داستان کوتاه‌نویسی که از طرف مجله‌ای ادبی برگزار می‌شد شرکت کرد و رتبه اول را به دست آورد. شهرت لاگرلوف در سال 1891 با انتشار رمان (گوستاو برلینگ)رقم خورد. این رمان که با تحسین منتقدان مواجه شد از افسانه‌های زادگاه نویسنده ریشه گرفته بود و سرگذشت سقوط و سپس ندامت کشیشی به نام گوستاو برلینگ را روایت می‌کند.پس از انتشار و موفقیت این رمان، سلما لاگرلوف گلچینی از داستان‌های کوتاه خود را با نام (رشته‌های نامرئی) به چاپ رساند. این کتاب که در دو بخش مجزا منتشر شده بود ابتدا به افسانه‌های مذهبی می‌پرداخت که در آن روح بشر با طبیعت به وسیله رشته‌هایی نامرئی گره خورده است و بخش دوم کتاب به داستان‌های رئالیستی می‌پردازد. در سال 1895 لاگرلوف از شغل آموزگاری دست کشید تا باقی زندگی‌اش را وقف ادبیات کند. در 1907 به سفارش اولیای مدرسه‌ای که سابقاً در آن جا تدریس می‌کرد برای کودکان سوئدی قصه‌ای نوشت با نام (سفر شگفت انگیز نیلس هولگرسون) در وصف پرواز خیالی پسرکی چهار ساله بر سراسر سرزمین سوئد. حوادث غریب کتاب هزاران کودک را در سراسر جهان شیفته خود کرد و آنها را با جغرافیا و تاریخ ملی و میهنی کشورشان آشنا کرد و خیلی زود مقام معتبری در ادبیات جهان به دست آورد که تا آن روز برای کمتر نویسنده‌ای رقم خورده بود. بعدها آسترید لیندگرن مشهورترین نویسنده ادبیات کودک و نوجوان سوئد و خالق داستان درخشان (پی پی جوراب بلند) در مصاحبه‌ای اذعان کرد که در خلق داستان‌هایش بیشتر تحت تأثیر سلما لاگرلوف بوده  و این تأثیر در تمامی نویسندگان سوئدی قابل ردگیری و مشاهده است. داستان (امپراطوری پرتغال) که در 1914 منتشر شد تحلیلی روانشناختی است در روابط مرد و زن که باز هم از افسانه‌های کهن سوئدی ملهم گشته است. سلما لاگرلوف در سال 1907 از دانشگاه اوپسالا درجه دکترای افتخاری گرفت و در 1909 جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرد و چند سال بعد به عضویت آکادمی سوئد پذیرفته شد. آثار لاگرلوف تا امروز به بیش از پنجاه زبان ترجمه شده و برخی از داستان‌های او از جمله سفر شگفت انگیز نیلس هولگرسون به زبان فارسی هم برگردانده شده است.آثار این بانوی نویسنده، زیبایی و اصالت شاعرانه را به ادبیات سوئد بازگرداند و مسیر ادبیات این کشور را برای همیشه تغییر داد.