سفره رنگین حقیقت

کامبیز حضرتی

چند وقتی است که نام آثار مستند به اخبار اکران و استقبال مخاطبان گره خورده است. خبرهای امیدوار‌کننده حکایت از موفقیت آثار مستند در بخش اکران دارد. اگر چه همچنان نمایش آثار مستند با چالش‌هایی مواجه است اما به مدد اکران در گروه هنر و تجربه این آثار به مرور راه ارتباط خود با مخاطب را پیدا کرده‌اند. تنوع آثار به لحاظ مضمون و فرم در این گروه اکران اسباب آشتی و حتی آشنایی مخاطبان با دنیای سینمای مستند شده است. شاید خوش‌بین‌ترین تحلیلگران سینمایی هم فکرش را نمی‌کردند که روزی اکران یک مستند آنقدر با استقبال مخاطبان مواجه شود که نمایش آن به سانس فوق‌العاده بکشد. فیلم مستند «بزم رزم» از جمله آثار مستندی است که با توجه به استقبال خوب مخاطبان، گروه هنر و تجربه را وادار کرد تا برای چندمین بار سانس فوق‌العاده‌ای به این اثر به کارگردانی سید وحید حسینی اختصاص دهد. همچنین در این ایام مستند تحسین شده «صفر تا سکو» توانست بعد از موفقیت در جشنواره فجر و جشنواره حقیقت، با موافقت شورای صنفی نمایش مجوز اکران خود را برای هفته اول آذر ماه در سرگروه آزاد دریافت کند. «صفر تا سکو» در شرایطی موفق به دریافت پروانه نمایش عمومی شده است که این روزها حتی در لیست پخش جهانی تلویزیون هم قرار گرفته است و به گفته طهورا ابوالقاسمی یکی از تهیه‌کنندگان این مستند، طبق قرارداد بولدرکریک زندگی جذاب خواهران ووشوکار منصوریان در آسیا، اروپا و امریکا بجز روسیه پخش تلویزیونی خواهد داشت.
بلوغ سینمای مستند
مشکلاتی که بر سر راه سینمای مستند کشور وجود دارد، می‌تواند دستمایه ساخت یک فیلم باشد. از یک سو کسانی با اکران این آثار در سینما مخالف هستند و رسانه اصلی مستند را تلویزیون و جشنواره‌ها می‌دانند و از سوی دیگر کسانی اعتقاد دارند مستندهایی وجود دارد که اساساً برای نمایش روی پرده سینما ساخته شده‌اند.
در سینمای ایران معمولاً حمایت‌های مراکز دولتی از تولیدات سینمایی، محدود به تولید و ساخت فیلم است و توجه زیادی به پخش داخلی و بین‌المللی نمی‌شود. در سه سال گذشته و با تولد هنروتجربه به‌عنوان امکانی برای نمایش آثار مستند، نشان داده شد که مخاطبان توجه زیادی به مستندهای قابل تأمل دارند. حتی این امکان باعث شده است هنرمندانی که بیشتر به‌عنوان چهره‌های سینمای داستانی شناخته می‌شوند، فعالیت‌هایشان را در این سینما شروع یا تقویت کنند.
«کارستان» الگویی موفق در جامعه
رخشان بنی‌اعتماد که از سالیان دور دلمشغول سینمای مستند بوده، در این سال‌ها توانست با اکران مستند«آی آدم‌ها» علاوه بر موفقیت در گیشه به نمایش آثار مستندش بر پرده سینما امیدوار باشد. در حال حاضر مجموعه «کارستان» با 6 فیلم با موضوع کارآفرینی و با مشاوره هنری او و تهیه کنندگی مجتبی میرتهماسب در حال اکران است؛ فیلم‌هایی که در کنار طرح مسائل محیط زیستی و کارآفرینی الگوهای موفقی را به جامعه معرفی می‌کنند. پگاه آهنگرانی نیز چندی قبل به همراه درنا مدنی مستند«مردان ارباب جمشید» را درباره هنروران سینما اکران کرد. مهتاب کرامتی هم با تهیه کنندگی مشترک مستند«صفر تا سکو» بعد از موفقیت‌هایی که در جشنواره فجر و سینما حقیقت داشت، مستندش را بزودی اکران می‌کند. «صفر تا سکو» قصه خواهران منصوریان است که با پشتکار زیاد توانستند صاحب مدال طلای جهانی در رشته ورزشی ووشو شوند.
تجربه اکران آثار مستند از سوی هنروتجربه در سه سال گذشته نشان می‌دهد با اینکه مخاطبان به تماشای این فیلم‌ها در سینما عادت ندارند اما از کنار مستندهای قابل اعتنا براحتی نمی‌گذرند. در حال حاضر مستند «بزم رزم» سیدوحید حسینی با استقبال گسترده‌ای از سوی هنرمندان و مخاطبان مواجه شده و بارها به سانس‌های فوق‌العاده رسیده است. مستند «۷۶دقیقه و ۱۵ثانیه با عباس کیارستمی» سیف‌الله صمدیان نیز علاوه بر آنکه در جشنوار‌ه‌های داخلی و خارجی مورد توجه قرار گرفت، توانست در اکران نیز موفق باشد. همین اتفاق هم برای 6 فیلم مجموعه «کارستان» و «کایه دو فیلم» میلاد ثابت کار افتاد.
موفقیت‌های سینمای مستند در بخش تولید و اقبال عمومی نشان از بلوغ این سینما در سال‌های اخیر دارد؛ موضوعی که نشان می‌دهد سینمای مستند قابلیت جذب مخاطب عام را پیدا کرده است و موفقیت‌های آن تنها محدود به داخل کشور نیست. امروز مستندهای ما به آن حد از استاندارد کیفی رسیده‌اند که می‌توانند علاوه بر آنکه مخاطب را همراه خود داشته باشند، در جشنواره‌های خارجی معتبر موفقیت‌های بزرگی کسب کنند. به‌عنوان مثال مستند «رؤیاهای دم صبح» مهرداد اسکویی بعد از موفقیت‌های مختلف جهانی و اکران در کشورهای انگلیس، سوئیس، امریکا، فرانسه و... شانس حضور در اسکار امسال را داشت و حتی در جشنواره ترو فالس امریکا به‌عنوان برترین مستندساز سال ۲۰۱۶ جهان برگزیده شد.
دنیای رنگارنگ مستند بر پرده
توجه به محیط زیست و معرفی الگوهای برتر کارآفرینی در «کارستان»، 35 سال انتشار مجله فیلم در «کایه دوفیلم»، توجه به موسیقی خیابانی در«والسی برای تهران»، پرداختن به تأثیر متقابل سینما و رفتاراجتماعی در«اصطکاک» و روایت سرنوشت، تولد و زندگی آدمک‌ها در جامعه شهری در «مانکن‌های قلعه حسن خان»؛ این‌ها بخشی از دنیای رنگارنگ و سوژه‌های آثار مستندی است که درحال حاضر در سینمای هنروتجربه اکران می‌شود.
این تنوع مضامین و فرم‌های متنوع در سینمای ما که غالباً رویکرد اجتماعی به موضوعات دارد بسیار جذاب است. همان طور که پیش از این اکران «آوانتاز»محمد کارت، «آی آدم‌ها» رخشان بنی‌اعتماد، «شش قرن و شش سال» مجتبی میرتهماسب، «آتلان» معین کریم‌الدینی، «من می‌خوام شاه بشم» مهدی گنجی، «فصل هرس» لقمان خالدی، «این پیکان» سهراب دریابندری و شاهین آرمین توانست اقبال مخاطب عام و خاص را به‌دنبال داشته باشد.
دریچه ای برای بیان موضوعات
به خاطر داشته باشیم سینمای اجتماعی ایران که برپایه مستند شکل گرفته است، نمی‌تواند به این سینمای تأثیرگذار و حقیقت‌جو بی‌اعتنا باشد. سینمای مستند طفیلی سینمای داستانی نیست، بلکه یک امکان و دریچه ضروری برای بیان موضوعات مختلف ما است. در شرایطی که شبکه‌های تلویزیونی دنیا بهترین ساعت پخش خودشان را به فیلم مستند اختصاص می‌دهند، ما هم از این آثار در رسانه ملی استقبال کنیم.