اول نیازسنجی بعد تغییر محتوا

 زهرا علی اکبری
کارشناس آموزشی
با توجه به تغییرات پرشتاب علم و اهمیت بخشی به دانشی که با مهارت همراه است، تغییرات در کتاب‌های درسی در هر دو دوره ابتدایی و متوسطه ضروری محسوب می‌شود چرا که باید تازه‌ترین اطلاعات موجود در عرصه‌های مختلف علمی و عملی به دانش‌آموزان ارائه شود. البته کتاب‌های درسی همچون ادبیات فارسی و ریاضی لازم نیست که مانند کتاب‌های علوم و تاریخ و...تغییر کنند زیرا اطلاعات آنها به دفعات و به سرعت تغییر نمی‌کند. اما از آنجایی که به‌طور مداوم پیشرفت‌های جدید در علوم صورت می‌گیرد و همچنین هر روز اتفاقات جدیدی رخ می‌دهد که بر تاریخ تأثیر می‌گذارد، کتاب‌هایی از قبیل علوم و تاریخ نیاز به به‌روزرسانی مکرر دارند. کتب درسی خوب، دانش را به شیوه‌های متناسب با رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی یادگیرندگان، رمزگذاری و ترکیب می‌کند. دوام و محبوبیت این کتاب در دانش و انعطاف پذیری آن ساکن است. کتاب‌های درسی رسانه‌ای قدرتمند برای یادگیری‌های ظریف و حتی واگرا هستند. کتاب درسی را نباید به عنوان برنامه درسی یا دوره کامل مطالعه، بلکه باید آن را به عنوان وسیله‌ای برای گشودن راه‌های تحقیق بیشتر و استفاده از طیف وسیعی از مواد چاپی و دیگر رسانه‌ها برای دانش‌آموزان دانست. در چند سال اخیر تغییرات پایه‌ای محسوس و نامحسوسی در محتوا و ظاهر کتاب‌های درسی داده شده است. مهارت آموزی و آشنایی با زندگی اجتماعی و حقوق شهروندی از جمله اهداف این تغییرات به شمار می‌آید. اینکه آیا کتاب درسی در پاسخگویی به عملکرد آموزش عمومی، آموزش اکتشافی، آموزش غنی‌سازی یا حتی آموزش تخصصی طراحی شده است را باید در ایده‌ها، مفاهیم و مهارت‌های کاربردی معنی دار در زندگی و رشد یادگیرنده پیگیری کرد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که چهار نوع تغییر در کتاب‌های درسی لازم است: (1) سازماندهی به منظور بهبود کار معلمان و دسترسی قابل درک‌تر برای والدین، (2) ادغام محتوای کتاب‌های درسی با ابزارهای فناوری برای بهبود تدریس و یادگیری، (3) ساختار مجدد ارائه مطالب کتاب درسی به بهترین و مناسب‌ترین روش برای یادگیری دانش‌آموزان (4) اضافه کردن مطالب دانشی – مهارتی برای دانش‌آموزان با دستاوردهای بیشتر. هرچند به نظر می‌رسد که سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در مسیر تحول دانشی و مهارتی کتاب‌های درسی گام برداشته است اما آنچه بر این عملکرد صحه می‌گذارد، مقایسه یادگیری اجتماعی و علمی دانش‌آموزان و پیامدهای آن در قبل و بعد از این تغییرات است.تغییرات در کتاب‌های درسی مفید و اثربخش است به شرط آن‌که با نیازسنجی و نگاه علمی صورت بگیرد نه آن‌که نظام آموزشی درگیر نگاهی شود که تنها در راستای سیاست‌های حاکم بر کشور است.