دو واجب فراموش شده

حجت الاسلام والمسلمین محسن قرائتی  
‏إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَآءِ وَالْمَسَاکینَ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللهِ وَاللهُ عَلِیمٌ حَکیمٌ (توبه، 60)
 همانا صدقات (زکات)، برای نیازمندان ودرماند‏گان و کارگزاران زکات و جلب دل‌ها و آزادی بردگان و ادای بدهی بدهکاران و در راه خدا و درراه‌مانده است، این دستور، فرمانی است از جانب خدا و خداوند، دانا و حکیم است.
زکات
در قرآن، معمولاً پس‌از فرمان نماز، زکات آمده و هیچ یک از واجبات دین، این‏ گونه مقارن نماز قرار نگرفته است: «یقیمون الصلاة و یؤتون الزکاة».  طبق روایات، شرط قبولی کارها در نزد خدا، قبولی نماز است: «اِن قُبِلت قُبِل ماسواها» و شرط قبولی نماز، پرداخت زکات شمرده شده است. بر این اساس، رابطه با خدا، بدون رابطه با خلق کافی نیست.
قرآن می فرماید: خداوند برای نیازمندان، حقی در اموال اغنیا قرار داده است: «وَفِی اَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ» و در روایات آمده است: اگر مردم حقوق فقرا را پرداخت می کردند و زکات می‏‌دادند، فقیری در جامعه نبود.
قانون زکات، به معنای تمایل اسلام به وجود قشر فقیر نیست، بلکه راه حلی برای یک واقعیت خارجی است. چه بسا افراد بی نیاز هم با پدیده‏‌هایی چون بیماری، سرقت، آتش‏‌سوزی، تصادف و جنگ مواجه می‌‏شوند و در نظام اسلامی باید بودجه‌‏ای برای تأمین اجتماعی همه اقشار جامعه فراهم باشد.
زکات، عامل تعدیل ثروت است، فاصله طبقاتی را کاسته، روح سخاوت را در انسان زنده ساخته، و از دنیاطلبی و بخل می‏‌کاهد.
حکم زکات در مکه نازل شد، اما به‌علت کمی مسلمانان و اندک بودن پول زکات، مردم خودشان می‏‌پرداختند. پس از تشکیل حکومت اسلامی در مدینه، گرفتن زکات از مردم و واریز کردن آن به بیت‏‌المال و تمرکز آن توسط حاکم اسلامی مطرح شد: «خذ من أموالهم صدقة».
 زکات مخصوص اسلام نیست، بلکه در ادیان پیشین نیز بوده است. حضرت عیسی در گهواره به سخن آمد و گفت: «أوصانی بالصلاةِ و الزّکاة» و حضرت موسی‏ خطاب به بنی‏‌اسرائیل ‏فرمود: «اقیموا الصلاة واتُوا الزّکاة». درباره عموم پیامبران در قرآن می‏‌خوانیم: «وجعلناهم أئمّةً یهدون بامرنا و أوحینا الیهم فعلَ الخیراتِ واقامَ الصلاة وایتاء الزکاة».
خمس‏
وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَی وَالْیَتَامَی وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ ... (انفال، 41)
خمس، یکی دیگر از واجبات مالی اسلام است که بر اساس آیه فوق، ابتدا بر غنایم جنگی مقرر شد و مجاهدان میدان جنگ، ملزم شدند یک پنجم ارزش غنیمت را به رسول خدا که حاکم جامعه اسلامی بود، پرداخت کنند. اما بر اساس روایات از اهل‌بیت علیهم السلام، اختصاص به آن نیافت و هرگونه کسب و کار و تجارت را شامل ‏شد. البته پس از کسر هزینه‌های طبیعی یکسال، آنچه مازاد بیاید، مشمول خمس است، نه اصل درآمد.