شیر و خورشید پایه گذاری شد

فرزانه قبادی/ روز پنجم خرداد 1302 زلزله شدیدی در تربت حیدریه اتفاق افتاد که به‌گواه برخی منابع 2200 نفر در آن کشته شدند. بعد از وقوع زلزله یکی از عرفای شهر به‌نام «آخوند ملاعباس تربتی» اقدام به جمع‌آوری کمک و امدادرسانی در منطقه کرد و اقدامات او مورد توجه مردم منطقه و مسئولان حکومتی قرار گرفت. با انتشار اخبار زلزله در رسانه‌های آن روزگار، مبلغ قابل توجهی کمک نقدی از سوی کشورهای دیگر از جمله امریکا برای مردم زلزله زده به ایران رسید. امریکایی‌ها اصرار داشتند که این وجوه اهدایی به حاج آخوند تحویل داده شود تا توسط او برای مردم آسیب دیده از زلزله هزینه شود. عارف تربتی اما این پیشنهاد را قبول نکرد و در نهایت این مبلغ در اختیار کمیسیونی از معتمدین مردمی قرار گرفت و در یکی از مریضخانه‌های شهر صرف شد. پس از این اتفاقات بود که ضرورت وجود مرجعی برای ساماندهی به کمک‌های خارجی و امدادرسانی در مواقع بحرانی احساس شد و در پی آن جلسه هیأت مرکزی جمعیت شیر و خورشید سرخ تشکیل و اعضای هیأت مدیره آن مشخص شدند.
نخستین بار در میان اسناد مربوط به جنگ‌های داخلی بین استبدادطلبان و مشروطه خواهان، به فعالیت‌های بشردوستانه جمعیت شیر و خورشید سرخ اشاره شده است. نام این جمعیت از ابتدا با نام دکتر امیر اعلم گره خورده است. او که فارغ‌التحصیل رشته پزشکی از دانشگاه لیون فرانسه بود و در دارالفنون و دانشگاه تهران کالبد شکافی تدریس می‌کرد، سال‌ها برای ثبت و به رسمیت شناختن فعالیت‌های این جمعیت تلاش کرد. تا اینکه در سال 1301 موافقت شاه را برای تشکیل سازمانی با اهداف بشردوستانه در ایران جلب کرد.
چهارم بهمن 1301 بود که پس از موافقت شاه با تشکیل سازمان شیر و خورشید سرخ، آخرین ولیعهد قاجارها یادداشتی را ضمیمه نظامنامه این جمعیت کرد و ریاست افتخاری آن را پذیرفت. «نظامنامه تشکیلات جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران را ملاحظه کردم، ریاست افتخاری این جمعیت نوع پرور را با کمال مسرت می‌پذیرم و امیدوارم در زیر سایه و با توجهات بندگان اعلیحضرت اقدس شاهنشاهی روحنا فداه جمعیت خیریه مذکور موفقیت کامل در خدمت به نوع حاصل نمایند.» اما بعد از تصویب اساسنامه اقدام چشمگیری توسط این جمعیت صورت نمی‌گیرد تا اینکه بعد از زلزله شدیدی که در تربت حیدریه اتفاق افتاد، بالاخره در روز پنجم مرداد 1302 نخستین نشست رسمی هیأت مرکزی «سازمان شیر و خورشید سرخ ایران» با حضور مشیرالدوله رئیس الوزرا و اعضای هیأت دولت در کاخ گلستان برگزار شد. اعضای ﻣﺆﺳﺲ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺷﯿﺮ و ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺳﺮخ هم در همین نشست تعیین شدند که از جمله آنها: «رضاخان میرپنج (سردار سپه)، صمد خان ممتازالسلطنه (سفیر ایران در پاریس)، امیرخان اعلم (پایه‌گذار جمعیت شیر و خورشید سرخ)، احمد خان قوام الدوله (نخست‌وزیر)، عباس ادهم الملک (پزشک مخصوص احمد شاه) و...» بودند.
در سال 1308 نخستین نشست کنوانسیون ژنو بعد از جنگ جهانی اول برگزار شد و در این نشست بود که نشان شیر و خورشید سرخ برای ایران و نشان هلال احمر برای ترکیه از سوی کشورهای عضو کنوانسیون در سراسر دنیا به رسمیت شناخته شد. بعد از انقلاب سال 57 جمعیت شیر و خورشید سرخ در قالب جمعیت هلال احمر فعالیت خود را ادامه داد. این تغییر در پی اظهارات رهبر فقید انقلاب صورت گرفت که در اسفند 57 در مدرسه فیضیه قم گفتند: «بیرق ایران نباید بیرق شاهنشاهی باشد، آرم‌های ایران نباید آرم‌های شاهنشاهی باشد؛ باید آرم‌های اسلامی باشد. از همه وزارتخانه‌‏ها، از همه ادارات، باید این شیر و خورشید منحوس قطع بشود.»