با کتاب‌ها سفر کنیم

نیلی محجوب
فعال ادبیات کودک و نوجوان
سرانه مطالعه هر ایرانی از قول وزیر ارشاد (آبان 98) در پیمایش انجام شده، 13 دقیقه گزارش شده است.
طبق آمار جهانی، بیشترین سرانه مطالعه در جهان مربوط به کشور فنلاند، 44 دقیقه در روز است.
مسلماً ارقام دروغ نمی‌گویند؛ با توجه به همین ارقام و با توجه به جمعیت افراد باسواد، محصلان، دانشجویان و... سرانه مطالعه در ایران یک شوخی تلخ خواهد بود. از طرف دیگر آمار و ارقام تیراژ کتاب‌های منتشر شده و کاهش تعداد کتاب‌های چاپ شده به نسبت جمعیت ماجرای کتاب و کتابخوانی را به سوگواری بدل می‌کند.
در شرایط نامناسب اقتصادی، کتاب جزو اولین کالاهایی است که از سبد خانواده حذف می‌شود و بازگشت آن و تبدیل شدنش به یک عادت، مستلزم فرهنگ‌سازی مجدد و بهبود شرایط اقتصادی و ثبات آن خواهد بود.
مدت‌هاست فعالیت کتابخانه‌های عمومی، کتابخانه‌های محلی کانون پرورش فکری و حتی کتابخانه‌های مساجد در محاق رفته‌ است.
این روزها افزایش قیمت کاغذ و بالارفتن قیمت کتاب، حتی کتابخوان‌ها را به چالش خواندن کشیده است. وقتی رمان نوجوان حدود 70 تا 90 هزار تومان و کتاب‌های خردسال از 30 هزار تومان به بالا می‌رود، مسلماً یکی از مشکلات خانواده‌های کتابخوان خرید کتاب مناسب خواهد بود.
نبود کتابخانه‌های عمومی و قیمت بالای کتاب، یکی از علل گرایش کودکان و نوجوانان به سمت فضای مجازی و تلویزیون خواهد بود.
هرچند استفاده هدفمند و مناسب از فضای مجازی اگر به امری مداوم تبدیل نشود می‌تواند مفید بوده و ایجاد انگیزه برای تجربه‌های مناسب و افزایش دانش روز باشد، اما بواسطه جذابیت‌های بصری و ارتباطی تبدیل شدنش به عادت یکی از معضلاب اجتماعی خواهد بود.
آنچه بسیاری از فعالان حوزه کتاب و کتابخوانی بر آن تأکید دارند تبدیل شدن مطالعه به یک عادت از سنین کودکی است و این خواندن و مطالعه باعث تقویت مهارت‌های گوناگون در مخاطب کتاب خواهد بود.
کتاب یکی از عواملی است که بستر دیدن، شنیدن، تخیل و تجربه را برای مخاطب فراهم می‌کند. اصل هر چه بیشتر بهتر، شاید در مورد هر چیزی صدق نکند؛ اما مسلماً برای کتاب صادق است. با کتاب بدون هزینه و مشکلات خروج و تأثیرات عوامل اقتصادی می‌توان زندگی‌های گوناگون را تجربه کرد.
اما این‌بار هم به نظر می‌رسد خانواده‌ها باید برای این معضل راهکار پیدا کنند. قیمت کتاب بالاست و امکان خرید تعداد زیاد کتاب امکان‌پذیر نیست. پس با وجود در دسترس نبودن کتابخانه عمومی؛ باید خودشان دست به کار شوند. یکی از راه‌های ممکن، ایجاد کتابخانه محلی یا کتابخانه در آپارتمان‌هاست. این اتفاق علاوه بر حس همکاری و تعلق می‌تواند به ایجاد حس مشارکت جمعی بینجامد.
هر عضو این گروه می‌تواند یک کتاب مناسب اهدا کند و با ایجاد امکان مبادله کتاب هزینه کمتری به خانواده‌ها تحمیل شود. در این مورد می‌توان کار را به دست بچه‌ها سپرد و یکی از بزرگترها صرفاً به‌عنوان همراه یا تسهیلگر در کنار بچه‌ها قرار بگیرد تا بچه‌ها علاوه بر امکان بروز خلاقیت‌های فردی و جمعی، مسئولیت‌پذیری و همراهی را یاد بگیرند.
در شرایط موجود و محدودیت‌ها و فاصله‌گذاری اجتماعی هم این کار امکان‌پذیر است، فضاهای مجازی برای گفت‌و‌گو درباره کتاب و ایجاد گروه مهیاست و بچه‌ها فرصت دارند که بخوانند، کاردستی بسازند و ایده‌هایی را که دارند عملی کنند.
راهنما یا تسهیلگر گروه با همراهی و نظر اعضا می‌تواند با مراجعه به فهرست‌های کتاب‌ از جمله شورای کتاب کودک، لاک‌پشت پرنده، جشنواره رشد، کتاب سال جمهوری اسلامی و... فهرستی انتخاب و تهیه کنند. این کار می‌تواند در بین محله‌ها هم اتفاق بیفتد و کتاب‌ها به‌صورت چرخشی در محله‌ها بچرخد. این‌طوری با هزینه کمتر، تعداد کتاب بیشتری خواهیم داشت.
امیدواریم این راهکارهای کوچک و گپ و گفت درباره کتاب‌های کودک و نوجوان بتواند به همه ما کمک کند تا به کمک و همراهی هم قدمی در راه افزایش سرانه مطالعه برداریم.