حلقه محکم رابطه میان تهران، آنکارا و مسکو

مریم سالاری
خبرنگار دیپلماسی
سفر وزیر امور خارجه ایران به ترکیه و روسیه بعد از سفر به سوریه، دومین سفر خارجی محمد جواد ظریف پس از فروکش کردن نسبی موج اول کروناست. سفری که در چارچوب رایزنی‌های دوجانبه و تحقق بخشیدن به هدف نزدیک کردن دیدگاه‌ها پیرامون موضوعات دوجانبه و مسائل مبتلابه منطقه‌ای ارزیابی می‌شود.
ظریف در شرایطی راهی دیدار همتایان خود از روسیه و ترکیه شده است که روند مشارکت این کشورها برای تصمیم‌گیری در فرآیند مذاکرات صلح سوریه و چگونگی استفاده از قدرت خود و اینکه آیا می‌توانند بر تفاوت‌ها میان نگرش خود فایق آیند، اهمیت بسیار زیادی دارد.
هر سه کشور منافع و اهداف مشترکی همچون از بین بردن داعش و برقراری ثبات و جلوگیری از فرآیند مداخلات خارجی در سوریه دارند؛ اما وجود پاره‌ای اختلاف نظرها نسبت به نیات یکدیگر مانع از آن شده است که سه کشور تاکنون به توافق و تراضی برسند که بر اساس آن تنش‌های کمتر و همکاری بیشتری صورت گیرد.
فارغ از موضوع سوریه، هر سه کشور با دشواری‌ها و مسائل ویژه خود در صحنه سیاست خارجی رو به رو هستند که تاکنون پشتیبان یکدیگر در حل و فصل این موانع بوده اند؛ مواجهه ایران با کمپین فشار حداکثری امریکا، تقابل مسکو با تحریم‌های امریکایی یا رویارویی ترکیه با کردهای سوریه با حمایت این کشورها از سیاست‌های یکدیگر همراه بوده است. این تأکید ایران که در موضوع برجام لازم است هماهنگی و همراهی‌هایی با متحدان منطقه‌ای‌اش صورت گیرد و در مقابل همراهی مقام‌های روسیه و ترکیه بر اساس این موضع‌گیری که تحریم‌های امریکا علیه ایران غیر قابل قبول است؛ موضعگیری‌هایی نشانه‌مند بود که بی‌تردید در تقویت مناسبات سیاسی سه کشور و به تبع آن افزون شدن مراودات اقتصادی طرفین بی‌تأثیر نبود.
به‌نظر می‌رسد ایران، روسیه و ترکیه حالا خود را متحدانی موفق می‌انگارند که با‌وجود پاره‌ای اختلاف نظرها و با توجه به منافع مشترک بویژه در سوریه و همچنین درک مشترک از تهدیدهایی چون مقابله با افراط‌گرایی و تجزیه طلبی می‌توانند الگویی برای همکاری‌های مشترک درکل خاورمیانه باشند و نقش آفرینی مداخله جویانه امریکا در این منطقه را نیز باچالش رو به رو سازند.
قابل انتظار است که این الگوی همگرایی از یک سو به ایجاد حلقه محکمی از اتحاد اقتصادی و سیاسی و به سرانجام رساندن فرآیند مذاکرات صلح سوریه و از سوی دیگر به باز کردن پرونده‌های جدید همکاری مانند سامان دادن به سایر بحران‌های جاری در منطقه بینجامد. این همسویی شکل گرفته، رفت و آمدهای دیپلماتیک غیر نمایشی و گفت‌و‌گوهای کارآمد درعالی‌ترین سطوح همان اتفاقاتی هستند که می‌توانند تردیدها را نسبت به رابطه پرفراز و نشیب این سه متحد منطقه‌ای کمرنگ کنند. وقتی که دیدار وزیر امور خارجه ایران با مقام‌های بلندپایه ترکیه و روسیه چندان مقدمات پیچیده‌ای را طلب نمی‌کند و ضرباهنگ این رایزنی‌ها با‌وجود بروز بحران‌های متعدد از جمله اپیدمی فراگیر کرونا کندتر نمی‌شود، این گزاره به ذهن متبادر می‌شود که در میان کشورهای منطقه هیچ سه کشوری مانند ایران، ترکیه و روسیه شرایط متناسبی برای هماهنگی و تطابق ندارند. از این‌رو ایران، روسیه و ترکیه سه متحد با تاریخ طولانی در روابط صلح‌آمیز باید همچنان با پیدا کردن زمینه‌های مشترک سهمی اساسی در یک منطقه با ثبات و امن داشته باشند. در غیر این صورت، تنها آلترناتیو جدال، بی‌نظمی و بی‌ثباتی بیشتر خواهد بود.