چالش کشاورزی در استانی که همیشه تشنه آب است

زهره افشار
خبرنگار
یزد یکی از استان‌هایی است که همواره با تنش آبی همراه بوده و کشاورزان این استان از سال‌های دور به‌دنبال مدیریت مصرف و از آن مهمتر سازگاری با این بحران بوده‌اند. به همین دلیل است که یزدی‌ها از دیرباز از قنات‌ها که قدیمی‌ترین و کاربردی‌ترین فناوری برای استحصال آب در مناطق خشک ایران بوده استفاده می‌کرده‌اند و امروزه نیز کم آبی، کشاورزان این استان را ناگزیر به استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری وتغییر الگوی کشت کرده است، هرچند وجود اراضی کوچک در این استان سد راه اجرای این سامانه‌ها شده است . «احمدی» یکی از مزرعه‌داران روستای «مهردشت» شهرستان ابرکوه به «ایران» می‌گوید: ما هم می‌دانیم که اگر از شیوه‌های جدید آبیاری در مزارع‌مان استفاده کنیم برایمان نفع دارد و آینده کشاورزی‌مان را تضمین می‌کند ولی مشکلات بزرگی در این زمینه داریم. من چند ماه پیش برای اجرای این سیستم به جهاد کشاورزی مراجعه کردم گفتند باید نیمی از هزینه‌ها را خودت تأمین کنی اما تا خودم را جمع و جور کردم قیمت‌ها خیلی بالا رفت و حالا که مراجعه کرده‌ام می‌گویند بیشتر تجهیزات وارداتی است و این مشکل خودت است، ما همان هکتاری 17 میلیون تومان را که پیش از گرانی گفته بودیم کمک می‌کنیم. ناصری دیگر کشاورز باغدار روستای «چاهک» شهرستان خاتم هم می‌گوید: جهاد برای اجرای طرح آبیاری نوین ما را به یک شرکت معرفی کرد، این شرکت سیستم را نصب کرد و رفت ولی از آنجا که نظارت کاملی به اجرای طرح نشد هر روز یک جای کار می‌لنگد.
پسته کاران پیشرو در آبیاری نوین
«عباس بشارتی» مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی یزد به «ایران» می‌گوید: متأسفانه خرده مالکی بزرگ‌ترین سد راه ما برای اجرای سیستم‌های آبیاری نوین در یزد با اقلیم خشک است. به گفته وی، 70‌درصد اراضی کشاورزی یزد خرده مالک و گاه در مناطق صعب العبور قرار گرفته و شاید به‌همین دلیل است که در یزد تشنه تاکنون فقط 25 درصد از کل اراضی قابل کشاورزی به سیستم نوین آبیاری مجهز شده است. در واقع تنها 28 هزار هکتار از کل 115 هزار هکتار اراضی باغی و زراعی یزد دارای سیستم‌های نوین آبیاری هستند که در این میان کشاورزان پسته کار بیشترین استقبال را از این شیوه آبیاری داشته‌اند. وی تصریح می‌کند: اگرچه در قانون آمده که باید 85 درصد هزینه اجرای سیستم‌های نوین آبیاری از سوی دولت به‌صورت کمک بلاعوض تأمین شود اما کمبودهای اعتباری عملاً این سهم را به 50 درصد رسانده و ما تنها می‌توانیم نیمی از هزینه را بپردازیم. در سال‌های قبل علاوه برکمک بلاعوض دولت برای سیستم‌های آبیاری نوین مابقی هزینه به‌منظور افزایش انگیزه کشاورز به شکل تسهیلات در اختیار کشاورز قرار می‌گرفت، اما بشارتی می‌افزاید: کشاورزان باید مابقی هزینه را به شکل آورده خودشان تأمین کنند. مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی یزد خاطرنشان می‌کند: هم‌اکنون اجرای هر هکتار آبیاری تحت فشار حدود 25 تا 30 میلیون تومان هزینه دارد که دولت 17.5 میلیون تومان آن را به‌صورت کمک بلاعوض تأمین می‌کند. همچنین اجرای هر هکتار آبیاری کم فشار 10 تا 12 میلیون هزینه دارد که دولت 7 میلیون آن را به‌صورت کمک بلاعوض تأمین می‌کند. وی همچنین در پاسخ به گلایه کشاورزان برای افزایش هزینه‌های سیستم‌های آبیاری نوین می‌گوید: متأسفانه قیمت‌ها لحظه‌ای بالا می‌رود و این دست ما نیست وقتی کشاورزی برای اجرای این سیستم‌ها با ما قرارداد می‌بندد باید کارها را سریع پیگیری کند در غیر این صورت خودش مسئول افزایش قیمت است و ما سهم خودمان را نمی‌توانیم افزایش دهیم.
در حال حاضر سیستم‌های آبیاری نوین حتی در زمین‌های نیم هکتاری هم اجرا می‌شود ولی هزینه در زمین‌های کوچک بالا است و در واقع اجرای سیستم‌های نوین آبیاری در زمین‌های بزرگ اقتصادی‌تر است. وی همچنین خاطرنشان می‌کند: سازمان جهاد کشاورزی تا زمان تحویل نهایی این سیستم بر کار شرکت‌های مجری نظارت می‌کند. به‌گفته وی در سال گذشته 3 هزارو 900 هکتار از اراضی استان یزد با اعتبار 42 میلیارد تومانی به سیستم‌های نوین آبیاری تجهیز شده‌اند و انتظار می‌رود امسال نیز بتوان همین میزان را اجرا کرد. وی گفت: جدا از بحث خرده مالکی، وجود لوله‌های فرسوده آب که در سال‌های گذشته کار گذاشته شده و حالا پوسیده روند کار ما را کند کرده است. به‌گفته وی در برخی مناطق برای رساندن آب از چاه فرضاً در 20 سال قبل 5 کیلومتر لوله‌گذاری شده تا آب به یک مزرعه برسد حال اگر مالک این مزرعه بخواهد از سیستم‌های نوین آبیاری بهره بگیرد اعتباری نیست که این لوله‌های فرسوده نوسازی شود تا جلوی پرت آب گرفته شود و کشاورزهم نقدینگی لازم را ندارد.
ضرورت توسعه کشت گلخانه‌ای
از سوی دیگر «سید جمال سجادی‌پور» رئیس سازمان جهاد کشاورزی یزد به «ایران» می‌گوید: با توجه به کمبود آبی در استان، اصلاح الگوی کشت و توسعه گلخانه‌ها در اولویت بخش کشاورزی یزد قرار دارد. در حال حاضر از مجموع یک میلیون و 750 هزار تن محصول تولیدی باغی و زراعی استان یزد حدود 450 هزار تن در گلخانه‌ها تولید می‌شود. هرچند به‌ گفته سجادی‌پور با صرف 30 درصد منابع آب کشاورزی یزد در گلخانه‌ها 28 درصد تولیدات کشاورزی استان در گلخانه‌ها تولید می‌شود اما با توجه به مشکل کم آبی استان یزد به نظر می‌رسد این سهم هنوز کافی نیست. وی با اشاره به اینکه راندمان آب در بخش کشاورزی یزد حدود 47 درصد است، تأکید می‌کند: تولید نشا به‌منظور توسعه کشت نشایی از یک میلیون نشا در سال 92 به 100 میلیون نشا در حال حاضر رسیده است. استان یزد در تولید روناس رتبه اول، خیار سبز گلخانه رتبه دوم و پسته (18 درصد تولید کل کشور)رتبه سوم کشوری را دارد. رئیس سازمان جهاد کشاورزی یزد تصریح می‌کند: اصلاح الگوی کشت باید به‌دنبال تأمین معیشت کشاورز باشد تا کشاورزان از آن پیروی کنند که ما اعتقاد داریم این اتفاق در یزد افتاده است. وی می‌گوید: در این راستا بیشتر تولیدات محصولات سبزی و صیفی استان یزد که آب بیشتری می‌خواهد به زیر سقف گلخانه‌ها رفته و کشاورزان از کشت زعفران و گل محمدی استقبال خوبی کرده‌اند.