تغییر موازنه استراتژیک در شرق

بنفشه غلامی/ بی‌تردید آیندگان به سال 2020 به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین سال‌های کره زمین در قرن 21 خواهند نگریست. سالی که کرونا نه تنها بر محیط زیست، اقتصاد و ساختار جمعیتی جهان اثر گذاشت که در عرصه سیاست نیز تغییراتی جدی ایجاد کرد. اما تنها کرونا نیست که جهان 2020 را شکل داده، در فرآیندی نزدیک به چهار ساله، 2020 را باید سال رنگ باختن اتحادهای مشرق زمین با امریکا و شکل‌گیری اتحادهای احتمالی جدید نامید. رویدادی که اهمیت آن تنها در روابط دوجانبه این کشورها با واشنگتن خلاصه نمی‎شود و در کل منطقه و حتی جهان تأثیر‌گذار است.
گزارش‎هایی که در یکی دو هفته اخیر منتشر شده، نشان می‎دهد، ناامیدی دو متحد اصلی امریکا در شرق آسیا و پاسیفیک، یعنی ژاپن و استرالیا، از شراکت با این کشور و برخورداری از چتر حمایت آن، به اوج خود رسیده است. هر دو این کشورها با توجه به افزایش تنش‎ها در منطقه که ناشی از تنش‎ها در روابط چین و امریکا و از سوی دیگر به نتیجه نرسیدن مذاکرات «دونالد ترامپ» با «کیم جونگ اون» است، رو به افزایش بی‌سابقه هزینه دفاعی و نظامی خود آورند. سیاستی که می‎تواند مسابقه تسلیحاتی جدیدی را در این نقطه از کره زمین رقم زند. به گزارش سایت شبکه خبری «الجزیره»، استرالیا میزان افزایش بودجه نظامی خود را 40 درصد اعلام کرده است که افزایشی غافلگیر‌کننده برای کشورهای منطقه بود. ژاپن هم تصمیم گرفته بودجه نظامی خود را از نزدیک به 48 میلیارد دلار به 51 میلیارد دلار برساند که البته نسبت به افزایش بودجه نظامی استرالیا چندان غافلگیر‌کننده نیست.
تغییر مسیر استرالیا
استرالیا شاید روابط ویژه‎ای با بریتانیا داشته باشد و برای خاندان سلطنتی انگلیس، ویلای منطقه ییلاقی محسوب شود، اما چندین دهه است متحد کلیدی امریکا در منطقه بوده است. دو کشور همواره شراکت‌های اطلاعاتی امنیتی ویژه‌ای با یکدیگر داشته‎اند و اغلب این اقدامات را از طریق پایگاه‌های امریکا در استرالیا انجام داده‎اند. اما کانبرا در یکی دو سال اخیر به‌طور جدی به ایجاد تغییر در نوع روابط خود با امریکا فکر کرده است. علت اصلی آن نیز سیاست خارجی پرتنش ایالات متحده در سه سال و نیمی که از ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» می‎گذرد، بوده است. سیاست تنش‌آلود امریکا باعث واکنش‎های تند چین شده است. چین در دو سال اخیر اقدام به ساخت پایگاه‎هایی در دریای جنوبی چین در نزدیکی مرزهای تایوان و هند کرده است. طوری که اغلب ناظران و تحلیلگران نظامی نگران هستند اگر تنش‎ها بین امریکا و چین جدی شود و امریکا با حمایت‌های خود از تایوان نفت بر آتش خشم چین بریزد، جنگی تمام عیار در منطقه رخ دهد. همین هشدار برای استرالیا کافی بوده تا به افزایش توان نظامی خود بیندیشد. بویژه که امریکای ترامپ را متحدی برآورد کرده است که هنگام سختی‎ها، در ازای هر گونه کمکی خواهان پول و هزینه آن می‎شود. همان طور که با عربستان وارد چنین معامله‎ای شد و وقتی عربستان بعد از حملات انصارالله به آرامکو، نگران ادامه چنین حملاتی شد و از امریکا کمک خواست، ترامپ در ازای دریافت بودجه نظامیانی که به عربستان اعزام خواهند شد، حاضر به کمک به متحد خود در خاورمیانه شد.
راه دشوار ژاپن
درست است که ژاپن از هشت سال پیش روند افزایش بودجه نظامی خود را آغاز کرده است و افزایش بودجه امسال آن نیز به اندازه استرالیا قابل توجه نیست، اما این کشور نیز با سرمایه‎گذاری‎های اخیر روی بودجه توان نظامی هوایی خود، نشان داده است نمی‎خواهد متکی به کمک‎های امریکا در زمینه مسائل نظامی باشد. بویژه که در یک سال شاهد آن بوده است که امریکا بابت حضور نظامیان خود در کره جنوبی، دیگر متحد واشنگتن در شرق آسیا خواهان دریافت پول از سئول شده است. ژاپن نیز نگرانی زیادی بابت تهدیدهای اخیر کره‌شمالی دارد و همین باعث می‌شود تمایل این کشور بر افزایش توان قدرت دفاع هوایی خود بیشتر شود. البته نباید فراموش کرد که امریکا هم از اینکه ژاپن دست به تکمیل زرادخانه خود زند، راضی به‌نظر می‌رسد. همین دو روز پیش بود که امریکا به درخواست ژاپن برای خرید 63 فروند جنگنده اف 35 ای و 42 فروند اف 35 بی‌ چراغ سبز نشان داد.
نقش هند پررنگ می‌شود
با این حال تردیدی نیست که امریکا بویژه از زمانی که از پیمان منع موشک‎های هسته‌ای میانبرد خارج شد، خود را برای ایجاد موازنه قدرت در آسیا نیازمند کمک همین متحدانی می‌بیند که مدت‌هاست آنها را ناامید کرده است. امریکا می‌داند اگر وارد چالش نظامی جدی با چین در منطقه شود، برای حفظ نفوذ و قدرت خود در شرق آسیا نیازمند ایجاد پایگاه‎های موشکی در منطقه است. استرالیا و فیلیپین به طور قاطع اعلام کرده‌اند، حاضر نیستند لانه موشک‎های میانبرد امریکا در منطقه شوند و خطری کشنده را متوجه شهروندان خود کنند. ژاپن هنوز پاسخی به چنین درخواستی نداده است، اما هم واشنگتن و هم توکیو می‎دانند که در این راه با سد محکم مردم ژاپن مواجه هستند. مردمی که حاضر نیستند چشمان خود را به روی خطاها و جنایاتی که نظامیان امریکا در پایگاه اوکیناوا مرتکب شده‌اند، ببندند. بنابراین شواهد نشان می‎دهد ممکن است ژاپن نیز همچون استرالیا به‌دنبال متحدی جدید غیر از امریکا باشد که از قضا این متحد جدید می‎تواند همان متحدی باشد که استرالیا نیز همین ماه پیش با آن قراردادهای همکاری نظامی دریایی امضا کرد؛ یعنی هند. کشوری که نقطه مقابل پکن قرار دارد و خود نیز نگرانی زیادی بابت افزایش حضور نظامی چین در دریای جنوبی چین احساس می‎کند و در دو ماه اخیر چالش‎های مرزی جدی با اژدهای زرد داشته است. اما نکته اینجا است که هرگونه همکاری سه گانه‎ای بین هند، ژاپن و استرالیا، نه فقط برای چین که برای امریکا نیز معنادار خواهد بود.