ضرورت بررسی جامع قطعه مرکزی گسل مشا

 مهدی زارع
استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی
از 19 اردیبهشت 99 که زمین لرزه‌ای با بزرگای 5 ریشتر روی گسل مشا در 5 کیلومتری شمال دماوند در استان تهران رخ داد، بحث در مورد ریسک زلزله در تهران مجدداً بر سر زبان‌ها افتاد. بویژه آنکه بسیاری از مردم پس لرزه 7 خرداد 99 را با بزرگای ٤ ریشتر حس کردند و ترسیدند. در همین هفته و از بامداد 22 تیر ماه نیز زمین لرزه‌هایی که بزرگترین آنها با بزرگای 4 ریشتر بود ثبت شد، این زلزله روی گسل فیروزکوه و در فاصله 20 کیلومتری جنوب غرب شهر فیروزکوه و در 100 کیلومتری شرق تهران رخ داد. البته هیچ‌کدام از زلزله‌های اخیر روی گسل فیروزکوه موجب خرابی نشدند، ولی همچنان به‌عنوان زنگ هشدار در مورد زلزله‌های تهران و احتمال رخداد یک زلزله شدید عمل کردند. مطالعه نگارنده در هفته‌های بعد از زلزله 19 اردیبهشت مشا نشان داد که احتمال رخداد یک زلزله با بزرگای 7 ریشتر روی همین گسل بعد از این زمین لرزه اخیر با بزرگای 5 ریشتر افزایش پیدا کرده است ولی باید یادآور شد که اولاً اصل احتمال رخداد زلزله شدید روی گسل های مشا، فیروزکوه و شمال تهران، حتی بدون در نظر گرفتن زلزله‌های اردیبهشت تا تیرماه 99 وجود دارد. ثانیاً تمام این لرزه خیزی گسل مشا به قطعه شرقی گسل مشا مربوط بوده که از روستای کلان (در لواسانات) در غربی‌ترین نقطه آغاز می‌شود و از روستای مشا می‌گذرد و در نهایت در جنوب غرب فیروزکوه با گسل فیروزکوه تلاقی می‌یابد. البته در مورد شهر تهران، باید به قطعه مرکزی گسل مشا نیز توجه کرد که از روستای کلان لواسانات آغاز می‌شود و از شمال فشم و از محل شهر میگون در شمال تهران عبور می کند. این قطعه مرکزی گسل مشا علی رغم آنکه فعال است، ولی فعلاً زلزله‌ای نشان نداده است و گروهی از همکاران زمین شناس و زلزله شناس بر این باورند که این قطعه مرکزی گسل مشا در حالت سکوت لرزه‌ای ناشی از قفل شدگی گسل قرار گرفته است. بنابراین این قطعه گسل از نظر رخداد یک زمین لرزه شدید با بزرگای بیش از 6 و توان لرزه زایی که تا بزرگای 7.5 نیز می‌تواند برسد، در مورد ریسک زلزله در تهران بسیار حائز اهمیت است. بخش هایی از قطعه مرکزی گسل مشا از فاصله حدود 10 تا 15 کیلومتری بخش‌های شمال و شمال شرقی تهران (بخش‌های منتهی الیه شمال مناطق 4 و 1 شهرداری تهران، در ناحیه حکیمیه، قنات کوثر، سوهانک، شهید محلاتی و دارآباد) عبور می کند. بنابراین بخش هایی از شمال تهران در محدوده حوزه نزدیک قطعه مرکزی گسل مشا نیز قرار می‌گیرد (علاوه بر اینکه خود در پهنه گسل شمال تهران قراردارند). از سوی دیگر گسل «فیروزکوه» نیز از دید خطر زمین‌لرزه، توان لرزه‌زایی برای زلزله شدیدی با بزرگای بیش از ۶ را دارد. منطقه فیروزکوه محل تغییر روند گسل مشا (شمال غرب – جنوب شرق) به پهنه گسل فیروز کوه (شمال شرق- جنوب غرب) در حدود ۲۵ کیلومتری جنوب غربی فیروز کوه و ۱۰۰ کیلومتری شمال سمنان است. این ناحیه از دید خطر زمین‌لرزه دارای توان لرزه‌زایی برای زلزله شدید است. در پایان تأکید می‌کنم که باید تکلیف قطعه مرکزی گسل مشا و میزان و نحوه فعالیت آن دقیقاً معلوم شود. در سال 1374 در پژوهشی در پژوهشگاه زلزله اعلام کردم که میزان لغزش عمومی روی گسل مشا در محل دره مشا حدود 4 میلیمتر در سال است. ولی ادامه این بررسی‌ها روی قطعه مرکزی گسل مشا تاکنون به دلایل مختلف از جمله کمبود بودجه و کم شدن همکاری‌های بین‌المللی، به تأخیر افتاده است، ولی اکنون بیش از هر زمان دیگر نیاز به یک بررسی جامع داریم برای یافتن پاسخ برای ابهام در مورد قطعه مرکزی گسل مشا و نبود لرزه‌ای حداقل 1200 ساله که روی آن احساس می‌شود. جواب این سؤالات برای ارزیابی آسیب‌پذیری و ایمنی زلزله در استان و شهر تهران بسیار مهم است.