پایان 444 روز

لیلا ابراهیمیان/ سیزدهم آبان‌ماه 1358 روز یکشنبه، ساعت یازده صبح، حدود 30 نفر از «دانشجویان مسلمان پیرو خط امام» وارد سفارتخانه امریکا شدند؛ مدت‌ها بود که آنها ایده تسخیر سفارت امریکا را در سر داشتند و درنهایت این ایده با سفر محمدرضا شاه به امریکا عملیاتی شد تا 52 دیپلمات امریکایی 444 روز در ایران گروگان بمانند و این 52 نفر امریکایی نه جزو آن شش‌نفری بودند که موفق به فرار شدند و نه در لیست آن ۱۳ گروگانی بودند که به‌دلیل رنگین‌پوست بودن و جنسیتشان در ۲۰ نوامبر ۱۹۷۹ آزاد شدند. سفارت تسخیر شده بود و دیپلمات‌ها گروگان بودند اما ادامه بحران گروگانگیری از چندساعت پس‌از اشغال، دیگر در دست دانشجویان مسلمان پیرو خط امام نبود؛ اشغال سفارت که در ابتدا قرار بود «محدود به زمان» باشد حدود ۴۴۴ روز به‌طول انجامید. یکسال پس از آغاز گروگانگیری تصمیم‌گیری درباره این موضوع به مجلس شورای اسلامی اول کشیده شد. امام خمینی معتقد بودند که بهترین راه‌حل آن است که تصمیم‌گیری درباره گروگان‌های امریکایی در ایران به عهده مجلس گذاشته شود؛ ایشان 14 اسفند 1358 پیامی‌ صادر کردند که در آن تشکیل کمیسیون بین‌المللی تحقیق برای بررسی جنایات شاه و دخالت‌های امریکا در ایران را مورد موافقت قرار دادند و برای نخستین بار، حل‌وفصل نهایی مسأله گروگان‌ها را به مجلس شورای اسلامی که خرداد سال 1359 تشکیل شد، سپردند. «همان طور که بارها گفته‌ام ما خواستار استرداد شاه و اموال ملت از او می‌باشیم. ولی از آنجا که در آینده نزدیک، نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی ‌اجتماع می‌نمایند، امر گروگان‌ها با نمایندگان مردم است تا نسبت به آزادی گروگان‌ها و امتیازاتی که در قبال آنان باید بگیرند، تصمیم گیرند، زیرا این مردمند که باید در جریانات سیاسی دخالت داشته باشند.» مسائل مربوط به گروگانگیری در نشست‌های 21، 25 و 27 شهریور و یکم، هشتم و دهم مهر 1359 مجلس شورای اسلامی بررسی شد. تااینکه سرانجام مجلس در نشست دهم مهرماه 1359 اعضای کمیسیون ویژه رسیدگی به مسأله گروگان‌ها را انتخاب کرد. آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، آیت‌الله محمد موسوی خوئینی‌ها، آیت‌الله محمد یزدی، علی اکبر پرورش، سید محمد خامنه‌ای، سید محمدکاظم موسوی بجنوردی و علی اکبر ناطق نوری به عضویت این کمیسیون درآمدند. مجلس در مصوبه خود تأکید کرد که اعضای این کمیسیون حق هیچ‌گونه مذاکره مستقیم یا غیرمستقیم با مقامات امریکایی  ندارند. امریکا هم در نامه‌ای از مجلس خواسته بود تا نسبت به آزادی گروگان‌ها تصمیم بگیرد، مجلس نیز در پاسخ به نامه امریکا نامه‌ای تنظیم کرد و از دولت امریکا خواست که متن آن در رسانه‌های عمومی ‌امریکا منعکس شود وگرنه دلیل بر عدم حسن نیت امریکا است. مجلس در 11 آبان 1359 موضوع شرایط آزادی گروگان‌ها را بررسی کرد. در این نشست پیشنهادهای زیادی مطرح شد، یکی از پیشنهادها این بود که «امریکا متعهد شود، شبکه‌های رادیو تلویزیونی سراسر این کشور را به‌طور همزمان به مدت سه ساعت در اختیار دولت جمهوری اسلامی ایران قرار دهد و دولت ایران حق داشته باشد به هر نحوی که صلاح می‌داند، از این فرصت استفاده کند.» پیشنهادهای دیگر این بود: «دولت امریکا بهای نقض حقوق بشر 36میلیون ایرانی از 28 مرداد 1332 تا به حال را محاسبه کند و بپردازد.» پیشنهادها زیاد بود و درنهایت امام خمینی روی چهار نکته تأکید کردند: «عدم دخالت سیاسی و نظامی ‌امریکا در ایران، آزادسازی سرمایه‌های ملت ایران، لغو تحریم‌های اقتصادی و مالی علیه ایران و بازگرداندن اموال شاه معدوم»؛ مجلس هم روی این چهار شرط تأکید کرد. سرانجام روز یازدهم آبان‌ماه 1359 چهار شرط پیشنهادی کمیسیون ویژه درباره گروگان‌های امریکایی به تصویب رسید: آزاد گذاشتن تمامی سرمایه‌های ایران، لغو تمام ادعاهای امریکا علیه ایران، تضمین عدم دخالت سیاسی و نظامی امریکا در ایران و باز پس دادن اموال شاه. امام‌خمینی ضمن تأیید مصوبه مجلس، مسئولیت نگهداری گروگان‌ها را به دولت واگذار کرد. دولت هم با تعیین بهزاد نبوی، مشاور امور اجرایی نخست‌وزیر در غیاب وزیرخارجه، پیگیری مسأله را آغاز کرد. مذاکره مستقیم با امریکا ممنوع بود و کار به دولت الجزایر که حافظ منافع ایران در امریکا بود، سپرده شد. بیست‌وهشتم دی‌ماه 1359 جیمی کارتر در آخرین روز ریاست‌جمهوری خود تسلیم شرایط ایران شد؛ بیانیه حل و فصل اختلاف‌ها توسط دولت الجزایر و با توافق طرفین تنظیم شد و با امضای دو کشور، روز 30 دی‌ماه 1359، درست نیم ساعت بعد از آنکه رونالد ریگان رسماً ریاست‌جمهوری امریکا را عهده‌دار شد، گروگان‌ها آزاد شدند. کارتر بسیار تلاش کرد پیش از انتخابات ریاست جمهوری، مسأله گروگان‌ها حل شود، نامه خصوصی نوشت و هیأتی برای مذاکره فرستاد تا با حل مسأله گروگان‌ها بتواند آراء را جلب کند اما ایران مسأله را تا پس از انتخابات ادامه داد و این شاید یکی از دلایل شکست کارتر در انتخابات بود؛ اگرچه کارتر حتی تا آخرین ساعات ریاست جمهوری خود می‌کوشید مسأله گروگان‌ها به دست خودش فیصله پیدا کند.