عروسک‌ها از پای نمی‌نشینند

پوپک عظیم‌پور
پژوهشگر و استاد دانشگاه در حوزه تئاتر عروسکی
با توجه به شرایط پیش آمده و براساس شیوع بیماری کووید19، یکسری تغییرات در همه ابعاد زندگی چه اجتماعی و چه هنری اتفاق افتاد. ما در دانشگاه تهران تدریس را در دو ترم گذشته به‌صورت مجازی ادامه دادیم و هیچ‌یک از کلاس‌هایمان تعطیل نشد و این، نشانگر این است که ما خودمان را با شرایط جدید همساز کردیم و با پذیرش در قرنطینه ماندن، تدریس و تحصیل تعطیل نشد اما تئاتر با دیدار حضوری و نفس گرم تماشاگر و مخاطب معنا پیدا می‌کند. تئاتر یک ارتباط دوطرفه است. تعاملی در صحنه تئاتر میان مخاطب و گروه اجرایی اتفاق می‌افتد اما این شرایط پیش آمده و ما به‌هرحال امکان حضور در سالن‌ها را نداریم. جشنواره بین‌المللی تئاتر عروسکی تهران‌مبارک یک جشنواره قدیمی و معتبر است که امسال هجدهمین دوره آن برگزار می‌شود. این جشنواره محملی است که نمایشگران عروسکی هنر خودشان را به نمایش بگذارند و آثاری که طی دو سال گذشته سروسامان داده‌اند یا به هدف این جشنواره آماده کرده‌اند به دیدار برسانند. جشنواره عروسکی ویژگی خاصی دارد و باید پدیده‌ای به‌نام عروسک خلق شود و با کار با بازیگر متفاوت است چون در تئاتر غیرعروسکی وقتی گروه اجرایی کاری را آماده می‌کند، می‌داند چه کسانی را برای به‌تصویر کشیدن شخصیت‌ها انتخاب کند. ساخت، طراحی و تمرین با عروسک در یک پیوستگی اتفاق می‌افتد و باید اعضای گروه زیر یک سقف آثار را آماده اجرا کنند. اینکه طراح، سازنده و بازیگردان
هر کدام جداگانه کارها را انجام دهند، کار دشواری است. درنتیجه تولید نمایش عروسکی پیچیدگی‌هایی دارد که با توجه به شرایط حاضر و اینکه گروه سازندگان، طراحان و بازی‌دهندگان دور از هم هستند، وضعیت بغرنجی به‌وجود می‌آید؛ اما این شرایط یک فضای جدید و رسانه جدید را به مدیوم‌هایی که از قبل می‌شناختیم اضافه کرده؛ اجرای تئاتر عروسکی در فضای مجازی که ویژگی‌های خاص خود را دارد و می‌توان با استفاده از شرایط جدید آثار طراحی و تولید شوند اما چون شرکت‌کنندگان این دوره از جشنواره منتظر چنین شرایطی نبودند؛ درک می‌کنم که در غافلگیری و ابهام به‌سر می‌برند و به این فکر می‌کنند که به چه صورتی قرار است این جشنواره برگزار شود و اگر جشنواره کلاً برگزار نشود، چه آسیب‌هایی به جامعه تئاتر عروسکی می‌زند.
اولین جشنواره مجازی عروسکی دانشجویی در دانشگاه تهران با ایده‌پردازی بهرام بهبهانی، همراهی من و تعدادی از دانشجویان رشته تئاتر عروسکی دانشگاه تهران و دانشگاه‌های سوره و هنر در دانشگاه تهران و به دبیری مهشید موسوی برگزار شد که در نوع خودش جزو تجربه‌های اجرا در فضای مجازی بود که هم شیرین بود و هم سخت، حتی برای حداکثر هفت دقیقه نمایش عروسکی. این جشنواره اولین جشنواره مجازی تئاتر عروسکی در جهان بود. یعنی هنوز جهان در غفلت و بهت بود اما ما با اشتیاق بچه‌های تئاتر عروسکی این اتفاق را رقم زدیم. بیش از سی کشور از نقاط مختلف جهان به اولین جشنواره عروسکی مجازی دانشجویی کار ارسال کرده بودند که شامل آثار دانشجویی و حرفه‌ای بود و از چهار گوشه ایران هم نمایش ارسال شده بود. از آفریقا، شیلی، آرژانتین، امریکا و اروپا بودند و اغلب از طرف آکادمی‌ها و دانشگاه‌ها اثر ارسال کرده بودند. شاید بتوانیم بگوییم شرایط برای گروه‌های خارج از کشور به‌سختی گروه‌های داخلی نباشد. خارجی‌ها راحت‌تر با این نوع اجرا کنار آمده بودند و دانشجویان کشورهای روسیه و اوکراین و فرانسه نفرات برگزیده جشنواره شدند. باید دید با توجه به شرایط اجراهای جشنواره عروسکی تهران‌مبارک، چه وضعیتی پیش می‌آید. چون این آثار حرفه‌ای هستند و بخش عمده جشنواره محملی است برای حضور نمایشگران حرفه‌ای و مدت زمان اجرای آثار غالباً بین سی دقیقه الی یک ساعت است. البته مشکلات فنی و وضعیت اینترنت برای بارگذاری و درعین حال حفظ کپی‌رایت آثار کار دشواری است. تجربه‌ای که در قالب جشنواره تئاتر عروسکی دانشجویی آنلاین داشتم این بود که ما حتی برای بارگذاری آثار هفت‌دقیقه‌ای هم با دشواری روبه‌رو بودیم. گاه حین دیدن اجرا، سرعت اینترنت افت می‌کرد و نمی‌شد کارها را پیوسته دید. تمام امید من این است که با همت والا و سعی و تلاش ستودنی و همیشگی همکاران و دست‌اندرکاران جشنواره و فراهم کردن زیرساخت‌های محکم و دقیق برای پخش آثار عروسکی در فضای مجازی، امکان برگزاری این جشنواره مجازی که تجربه جدیدی هم برای نمایشگران محترم عروسکی و هم مخاطبانشان خواهد بود، رقم زده شود. همین‌جا سپاس قلبی‌ام را به کادر دبیرخانه و دوستان و همکارانم در کادر اجرایی جشنواره که در غیاب گلزار محمدی عزیز می‌خواهند این جشنواره را به ثمر برسانند، نثار کنم. هرچند در صورت مهیا شدن امکانات فنی، این جشنواره تجربه جالبی خواهد بود و برای مخاطب اتفاقات جدیدی می‌افتد. مخاطب به‌راحتی می‌تواند در خانه خود بنشیند و روی صفحه تلفن‌همراه یا کامپیوترش تئاتر عروسکی ببیند که تجربه‌ای نو یا حتی می‌توان گفت دلنشین است. برای گروه اجرایی هم تجربه جدید خواهد بود؛ ولی عروسک‌ها از پای نمی‌نشینند و همراه نمایشگرانشان درهر شرایطی هرچند سخت آثار بی‌بدیلی خلق کرده‌اند و در دوره هجدهم جشنواره تهران مبارک هم خلق خواهند کرد. با آرزوی موفقیت و اجراهایی درخشان برای همه نمایشگران عروسکی ایران و یاد و نام گلزار عزیزمان همیشه زنده.