ضرورت رفع موانع ازدواج معلولان

زهرا غلامی
 روانشناس و مددکار اجتماعی
آنچه درخصوص ازدواج و تأخیر آن در جامعه مغفول مانده است، بحث نگاه به ازدواج «معلولان» است، به نظر می‌رسد این قشر نه تنها در بخش‌هایی نظیر اشتغال، خدمات شهری و... نادیده گرفته می‌شوند بلکه در بحث ازدواج نیز کسی به فکرشان نبوده و نیست! ازدواج، متغیری است که افزایش یا کاهش آن نسبت به کنش‌های مختلفی از جمله اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سلامت روحی و جسمی افراد، وابستگی زیاد داشته و واکنش‌های قابل توجهی از خود نشان می‌دهد.
بیش از دو دهه است که ازدواج نقل مجالس خانواده‌های ایرانی با هر نوع وضعیت فرهنگی، تحصیلاتی و حتی مادی، شده است و بیشتر افراد به‌دنبال پاسخی مناسب برای این سؤال هستند؛ «سن مناسب برای تشکیل خانواده و ملاک‌های انتخاب همسر چیست؟» تا مبادا به دلیل برخی مشکلات فرهنگی اقتصادی در تشکیل خانواده دچار شکست‌هایی شوند که در نهایت منجر به جدایی و طلاق خواهد شد چنین مسائل و دغدغه‌هایی در طول سال‌های اخیر در روابط اجتماعی چالش‌هایی را بوجود آورده و باعث بالارفتن سن ازدواج در بین افراد جامعه اعم از دختر و پسر شده است.
اگر بپذیریم که ازدواج فقط مخصوص افراد سالم و توانا نیست و افراد معلول هم در برهه‌ای از زندگی نیاز به همدم و همراهی برای زندگی مشترک خود دارند نباید به فکر ازدواج معلولان بود؟ برخی از آمارها از درصد پایین ازدواج در بین بانوان معلول خبر می‌دهد به نحوی که ازدواج بانوان نابینا صفر درصد گفته شده است. اینکه تا به امروز نه تنها از تعداد زنان معلول که از تعداد کل معلولان کشور آمار دقیقی در دست نیست و آمارهایی که وجود دارد نسبی و مربوط به معلولان تحت پوشش بهزیستی است، خود یکی دیگر از کوتاهی‌های جامعه و مسئولان نسبت به معلولان است!
 ازدواج یکی از مواردی است که معلولان در جامعه ما بر اساس نگاه تحقیر کننده‌ای که می‌گوید: «مرد معلول نه یک تکیه گاه بلکه نیازمند تکیه گاه است» و «زن معلول نه مدیر خانه بلکه نیازمند مدیریت است» از آن محروم شده‌اند. حتی برخی از خانواده‌های معلولان، خود نگاه سردی به فرزندانشان دارند و شرایط ازدواج را برای آنها مهیا نمی‌کنند، همچنین به نظر می‌رسد مادر یک دختر معلول به خود و دخترش قبولانده است «ازدواج فقط برای دختران سالم ممکن بوده و معلولیت دختر نقطه سیاه زندگی اوست و باید به این تقدیر تن داد!» زمینه ازدواج معلولان جسمی - حرکتی را باید از معلولان ذهنی، متفاوت نگاه کرد و گفت: فردی که نابیناست یا ناشنوا یا روی ویلچر نشسته است اگر چه برخی از توانمندی‌ها را ندارد اما این موارد باعث نمی‌شود او را متهم به از دست دادن تمام توانمندی‌هایش کرد. اگر شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جامعه بحث ازدواج را برای افراد سالم سخت کرده است، برای یک معلول با شرایط خاص فیزیکی و مشکلات عدیده‌ای که از این بابت دارد سخت‌تر و حتی برای بانوان گاهی غیرممکن می‌ کند. ازدواج درست و بهنگام در معلولان آنها را به سمت خودباوری بیشتر و آرامش حداکثری سوق می‌دهد اما برای این که یک معلول بتواند ازدواج خوب و زندگی محکمی داشته باشد، اشتغال و داشتن سرپناه از مهم‌ترین ملزومات است.
آنچه از نظر کارشناسان مهم است، رفع موانع معماری در محیط‌های شغلی در زندگی معلولان است که باید به حداقل برسد، زندگی در محیط‌های مناسب‌سازی نشده و موانع معماری، مشکلات معلولان را بیش از اندازه خواهد کرد و آرامش را از خانواده‌ها سلب می‌کند. اگر مشکلات توانبخشی معلولان، تهیه مسکن معلولان، رفع موانع معماری و اشتغال معلولان برطرف یا به حداقل‌ برسد، قطعاً معلولان با آرامش خاطر بیشتری تن به ازدواج خواهند داد. اگر چه به نظر می‌رسد برای درک درست از بانوان معلول و توانمندی‌های آنان باید در جامعه فرهنگ‌سازی صورت گیرد چرا که براساس گفته رئیس انجمن ندای معلولان؛ باید علت اصلی مشکلات زنان معلول و خصوصاً ازدواج این افراد را در مشکلات فرهنگی جامعه و نگاه اشتباه عموم جامعه نسبت به معلولیت دانست و خاطرنشان ساخت که ازدواج میان افراد سالم و معلول معمولاً ازدواج‌های موفقی هستند، اما ازدواج افراد معلول با یکدیگر مشکلات زیادی در پی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. خانواده ها به‌عنوان رکن اساسی در جهت تقویت افراد دارای معلولیت می‌توانند هم زمینه را برای رشد همه جانبه افراد ‌دارای معلولیت هموار سازند و هم با درک شرایط موجود و هماهنگ‌سازی سطح توقعات با شرایط افراد دارای معلولیت به رواج ازدواج افراد دارای معلولیت کمک کرده و زمینه را برای آغاز زندگی مشترک آنان فراهم نمایند. اگر خانواده‌های دارای فرزندان واجد شرایط ازدواج در صورت شرایط یکسان با افراد عادی به معلولان اعتماد کنند تجربه نشان داده است که ازدواج افراد دارای معلولیت که از حمایت خانواده بهره‌مند شده‌اند، معمولاً پایدارتر بوده و از ثبات بیشتری برخوردار بوده است.