خداحافظی «خلیل‌زاد» از کرسی نمایندگی امریکا در افغانستان

زهره صفاری/ «زلمای خلیل‌زاد» فرستاده ویژه امریکا به افغانستان و از معدود بازماندگان منتخب «دونالد ترامپ» در دولت «جو بایدن»، با تقدیم استعفانامه‌اش به وزیر خارجه ایالات متحده، از سمت خود کناره‌گیری کرد و جای خود را به معاونش داد.
به گزارش «نیویورک تایمز»، «خلیل‌زاد» 70 ساله که متولد افغانستان است و اصالتی امریکایی- افغانستانی دارد، یکی از مهره‌هایی بود که در دولت جمهوریخواه «جورج دبلیو بوش» برای براندازی حکومت طالبان در افغانستان سال 2002 نقش بسزایی داشت. او 20 سال بعد نیز بار دیگر در اتفاقی تاریخی مرتبط با طالبان نقش‌آفرینی کرد اما این بار مذاکره‌اش با رهبران طالبان به تحقیر امریکا و خروج شتابزده‌اش از افغانستان پس از 20 سال حکومت، نتیجه‌ای نداشت.
در واقع مأموریت «خلیل‌زاد» از همان سپتامبر 2018 که از سوی «دونالد ترامپ» برگزیده شد با آغاز مذاکرات صلح با طالبان کلید خورد و 18 ماه بعد را بیشتر در دوحه و به نشست با نمایندگان شبه نظامیان گذراند و دست آخر فوریه 2020 با تعهد به خروج نظامیان امریکا در فرایندی چند ماهه از افغانستان توانست امضای توافق صلح را بگیرد. اما در این میان سرنوشت مردم و مشارکت و نقش دادن به دولت افغانستان حلقه مفقوده این توافق بود که سبب شد از «خلیل‌زاد» به عنوان عامل تضعیف کننده جایگاه دولت افغانستان انتقادات زیادی وارد شود. با این حال او در مصاحبه‌هایی با رد همه این انتقادات مدعی شده بود در این توافق صلح تنها منافع امریکا را مدنظر نداشته و در غیاب حتی یک نماینده از دولت افغانستان تا حد ممکن امتیازاتی را از رهبران طالبان گرفته است.
او حتی تا آخرین روزهای حضور در افغانستان نیز همچنان بر خدمات خود بر مردم و دولت افغانستان تأکید داشت به طوری که به نوشته «یورونیوز»، او روز 21 مه سال 2021، تنها دو ماه مانده به سقوط افغانستان توسط طالبان به کنگره امریکا رفت و خطاب به نمایندگان امریکا گفت که پیش‌بینی‌ها در مورد پیشروی سریع نیروهای طالبان و سقوط کابل توسط آنها بعد از خروج ائتلاف بین‌المللی از افغانستان بدبینانه است.
اما شرایط برخلاف پیش‌بینی‌های او پیش رفت و در میانه‌های آگوست در حالی که بسیاری از نظامیان خارجی فرایند خروج را آغاز کرده بودند، با فرار «اشرف غنی» رئیس جمهوری افغانستان به ازبکستان و از آنجا به امارات و سقوط دولت این کشور، طالبان حکومت را در دست گرفت.
استعفای دیرهنگام
از ماه مه و چندی پس از اعلام تصمیم «جو بایدن» برای خروج از افغانستان زمزمه‌هایی از استعفای «خلیل‌زاد» مطرح شده بود اما شرایط طوری پیش رفت که مأموریت او به درازا کشید. سرانجام او روز دوشنبه با تقدیم نامه استعفایش به «آنتونی بلینکن»، رسماً کناره‌گیری کرد و جای خود را به «تام وست» معاونش داد. او در این نامه هدف از مأموریتش در افغانستان را کاهش فشار نظامی و اقتصادی افغانستان بر امریکا و رهایی منابع حیاتی آن برای بهره‌گیری در اولویت‌های داخلی و تمرکز بر چالش مرتبط با چین اعلام کرد. او در این نامه بار دیگر در پاسخ به انتقادات گفت: «توافقات سیاسی میان دولت افغانستان و طالبان آن طور که انتظار می‌رفت، پیش نرفت. دلایل آن بسیار پیچیده است و پس از کناره‌گیری حرف‌های زیادی برای گفتن دارم.»
بسیاری از دموکرات‌ها در پایان دولت «ترامپ»، انتظار استعفای «خلیل‌زاد» را داشتند اما او به خواست «آنتونی بلینکن» وزیرخارجه «بایدن» مأموریتش را این بار با عنوان «فرستاده ویژه امریکا برای صلح افغانستان» ادامه داد. در واقع «بلینکن» قصد داشت از روابط عمیق «خلیل‌ز‌اد» با رهبران طالبان برای ارتقای شرایط فرایند خروج امریکا از افغانستان بهره گیرد و در مقابل «خلیل‌زاد» نیز به خاطر روابط با «بایدن» در دوران سناتوری او سود خود را در ماندن دید.