زلزله ای که بی خبر در راه است

گروه اجتماعی/در یونان باستان، مردم معتقد بودند که پوزئیدون، خدای دریا، باعث به وجود آمدن زلزله می‌شود. وقتی پوزئیدون عصبانی بود با نیزه سه شاخه خود ضربه‌ای به زمین وارد می‌کرد و باعث زلزله می‌شد. رفتار غیرقابل پیش‌بینی و خشونت‌بارش باعث شد به او لقب «زمین-لرزان» بدهند. در اساطیر هندو، زمین توسط هشت فیل عظیم‌الجثه نگه داشته شده است که همه آنها روی گرده یک لاک‌پشت سوار هستند که خودش روی یک مار قرار گرفته است. اگر هر یک از این حیوانات حرکت کنند، زلزله رخ خواهد داد.
حالا دیگر مردم افسانه‌سازی نمی‌کنند ولی زلزله هر ساله تقریباً جان 8 هزار نفر را می‌گیرد و طی 4 هزار سال گذشته باعث مرگ حدوداً ۱۳ میلیون نفر در جهان شده است. واقعیت این است که کشور ما کشوری زلزله خیز است و طی 40 سال اخیر شاهد زلزله‌های ویرانگر و هشدارهای پیاپی زمین بوده‌ایم. زلزله 7.4 ریشتری «رودبار و منجیل» و به دنبالش زلزله 6.6 ریشتری «بم» و پس از آن زلزله کرمانشاه زلزله‌هایی بودند که در تاریخ ذهن ما از زلزله ثبت و ضبط شده است. در این میان زلزله‌های کوچک و بزرگ دیگری هم به وقوع پیوسته است. فقط در همین تهران چندین بار زمین لرزیده و رعب و وحشت را در دل مردم ایجاد کرده است. همه بعد از زلزله دیگر سریع سراغ عمق و ریشتر زلزله می‌رویم. هرچه عمق کانون زلزله کمتر باشد خسارت‌ها و اثرات تخریب زلزله بیشتر خواهد شد. به طور متوسط هر زلزله یک دقیقه طول می‌کشد ولی زمان این زلزله هم بر میزان خسارت تأثیر می‌گذارد.
کارشناسان زمین‌شناسی می‌گویند کشور ما روی کمربند لرزه آلپاید واقع شده که این کمربند از شرق پرتغال شروع می‌شود و پس از گذر از جنوب اروپا و ایران و جنوب شرق آسیا تا اقیانوس آرام پیش می‌رود و طبیعی است که ۹۵ درصد زلزله‌های جهان در این منطقه به‌وجود آید. همچنین فشرده شدن فلات ایران بین صفحه عربستان از جنوب غرب و پهنه توران از شمال شرق و کوتاه شدن پوسته آن عامل بروز این زلزله‌ها می‌شود، بنابراین با فشار آوردن صفحه عربستان به صفحه اورآسیا این اتفاق رخ می‌دهد.
در این میان شاید تراکم جمعیت در شهرها و ساختمان‌های ناایمن بزرگ‌ترین خطر محسوب شوند خصوصاً در شهری مثل تهران که سالهاست کارشناسان هشدارهای جدی درباره وقوع زمین لرزه بزرگ در تهران را می‌دهند؛ زمین لرزه‌ای که هیچ خبری از وقوعش نمی‌دهد. اطراف تهران هم ما گسل‌های مشاء و کهریزک را داریم که خطرناک هستند.
کارشناسان معتقدند وقوع زلزله قابل پیش‌بینی نیست اما حتمی است و تنها کاری که می‌شود کرد آمادگی‌های لازم برای این منظور است مثل تقویت مدیریت بحران، نظارت جدی بر ساخت و سازها، آموزش لازم نیروهای امدادی، ایمن‌سازی زیرساخت‌های شهری و.... چرا که یک زلزله می‌تواند تا صدها برابر بمب اتمی که در ۱۹۴۵ در هیروشیمای ژاپن انداخته شد انرژی آزاد کند.  ۲۷ فوریه‌ ۲۰۱۰ وقوع زلزله‌ای به بزرگی 8.8 ریشتر در شیلی شهر «کنسپسیون» را ۳ متر به سمت غرب جابه‌جا کرد. این زلزله همچنین روزهای کره زمین را کوتاه‌تر کرد و به‌صورت خفیف نحوه دوران این سیاره را تغییر داد. مرگ‌بارترین زلزله‌ تا به امروز در ۲۳ ژانویه ۱۵۵۶ در شانکسی چین رخ داده است. آن طور که برآورد می‌شود ۸۳۰۰۰۰ نفر در این زلزله جان خود را از دست داده‌اند. بزرگ‌ترین زلزله‌ در تاریخ معاصر یک زلزله 9.5 ریشتری بود که در ۱۹۶۰ در شیلی اتفاق افتاد. این زلزله باعث به وجود آمدن امواجی در فاصله ۱۰.۰۰۰ کیلومتری شد. اما مردم دنیا پس از تجربه‌های پیاپی زلزله چه کردند؟ مکزیک پنج سال پس از زلزله فاجعه‌بار و ویرانگر 1985 که جان حدود 10 هزار نفر را گرفت، مجهز به یکی از مؤثرترین سیستم‌های هشدار دهنده زلزله شد. به غیر از ارتقای سیستم هشدار اولیه، مکزیک همچنین به طور گسترده‌ای در تقویت و ساختن زیرساخت‌های اصلی خود، از لحاظ ضد زلزله بودن در مسیری صحیح سرمایه‌گذاری کرده است. اکثر ساختمان‌های حیاتی آن مانند بیمارستان‌ها در حال حاضر با قوانین اصلاح شده ساختمان‌سازی در سال 2004 در مکزیکوسیتی مطابقت دارند و باید با بتن و فولاد تقویت شوند تا توسط زمین‌لرزه فرو نریزند.
در ژاپن زلزله کوبه به تنهایی جان بیش از 6400 نفر را گرفت و به همین دلیل اقدامات ژاپن پس از این اتفاق شکل و شمایل خاصی پیدا کرد. آنها به ضرورت افزایش سطح استانداردهای ایمنی در ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری، حتی در مناطقی که احتمال زمین‌لرزه در آنها کم‌تر است، تقویت و ایمن‌سازی شبکه‌های حیاتی شهری مانند خطوط ارتباطاتی، شبکه‌های برق، آب و گاز در شهرهای بزرگ، ضرورت افزایش سطح هماهنگی میان نیروهای کمکی و دستگاه‌های شهری، توجه علمی و سازمان‌یافته به ناهنجاری‌های اجتماعی و مشکلات روانی رسیدند و آنها را پیاده کردند به‌طوری‌که امروزه در ژاپن کسی چندان از زلزله نمی‌ترسد با اینکه یکی از زلزله خیز‌ترین کشورهای جهان است. جدیدترین فناوری مورد استفاده در ژاپن جداسازی یا ایزوله‌سازی ساختمان از لرزش نام دارد که تحقیقات مربوط به آن از 15 سال پیش آغاز شده است. در این فناوری ساختمان با استفاده از سازه‌های بلبرینگ‌ مانند از پی جدا می‌شود و در واقع نسبت به لرزش‌های پی ساختمان ایمن می‌ماند. فیلم‌هایی که از زلزله‌های بزرگ در ژاپن می‌بینید اما قفسه‌های کتاب هم تکان نمی‌خورد حاصل این اقدام است. پروفسور «ژانگ هن» یکی از محققان کشور چین در زمینه زلزله، سامانه اطلاعاتی و لرزه‌نگاری قدرتمندی را ایجاد کرده است که دارای یک پایگاه داده 1800 ساله از زلزله‌های رخ داده در این کشور است و براساس آنها فعالیت گسل‌های فعال این کشور مورد ارزیابی و پیش‌بینی قرار می‌گیرد چرا که چین هم به خاطر قرارگیری روی صفحات اورآسیا و اقیانوس هند زلزله‌های شدیدی را تجربه می‌کند. چین توانسته است در حال حاضر بیش از نیمی از جمعیت این کشور را با اقدامات و آموزش‌های لازم در جهت مقابله با زلزله و کاهش تلفات آشنا کند. در مناطق روستایی پروژه‌ای با عنوان «امنیت مناطق روستایی» اجرا می‌شود. چین یک تیم بین‌المللی نیز برای فجایع بزرگ جهان ایجاد کرده است.
اینها بخشی از تلاش‌های جهان برای آمادگی در مقابل زلزله است.
از سال 96 که آخرین زلزله نسبتاً بزرگ در ایران در کرمانشاه تجربه شد تا امروز بیش از ۵۳ هزار بار دیگر نیز نقاط مختلف کشور تحت تأثیر زلزله قرار گرفتند، اما تلفات و خسارت هیچ یک قابل مقایسه با آنچه که در سرپل‌ذهاب، ازگله، قصرشیرین و... رخ داد نبود. اکثریت این لرزه‌ها کمتر از چهار ریشتر قدرت داشتند. اما در این میان زلزله‌های دیگری نیز بوده که آخرین مورد آن زلزله 6.3 ریشتری عصر یکشنبه ۲۳ آبان با کانون شهرستان لاف در استان هرمزگان بود که یک کشته بر جای گذاشت.