عصر دیجیتال و نقش‌آفرینی رسانه‌های نوظهور

مهدی توکلیان
عکاس
نقش رسانه‌های سنتی در عصر چرخه اخبار 24 ساعته و مبتنی بر اینترنت و گسترش رسانه‌های اجتماعی به‌طور چشمگیری تغییر کرده است. امروزه از اصطلاح رسانه استفاده و سوء‌استفاده می‌شود و برای افراد مختلف می‌تواند معانی مختلفی دارد، بیزاری و بی‌علاقگی افراد به فرهنگ و ایدئولوژی ضعیف خودی و عشق و علاقه به فرهنگ و ایدئولوژی قوی و بیگانه، نتیجه عملکرد مقتدرانه رسانه‌های جهان معاصر در فضای کنونی حاکم بر جامعه جهانی است. با توجه به گستردگی فعالیت‌های رسانه‌ای در ایام حاضر عشق و علاقه به مرور ذهنیت‌ها، نگرش‌ها، ارزش‌ها و رفتارها، رنگ و بوی فرهنگ بیگانه را به خود گرفته و افراد، خود را شهروندان دولت و فرهنگ قوی دانسته و رفته رفته از هویت فردی و ملی خود جدا خواهند شد. رسانه در دنیای فعلی به‌عنوان مهم‌ترین ابزار قدرت جنگ نرم برای از بین بردن تمام اعتقادات و باورهای غیر هم سو با تفکر و اندیشه غربی به کار گرفته شده است لذا ضرورت بازخوانی تعریف قدرت نرم، به بیان ابداع کننده تعبیر قدرت نرم، جوزف نای بیش از پیش احساس می‌شود. نای معتقد است مفهوم قدرت نرم را اولین بار در کتابی به سال 1990 مطرح کرده است. بر همین اساس تعریف قدرت نرم را چنین توضیح داده است: قدرت نرم عبارت است از توانایی کسب «مطلوب» از طریق جاذبه، نه از طریق اجبار یا تطمیع. قدرت نرم از جذابیت فرهنگ، ایده‌آل‌های سیاسی و سیاست‌های یک کشور ناشی می‌شود. همچنین در جای دیگر می‌نویسد: قدرت نرم بر قابلیت شکل دادن به علائق دیگران تکیه دارد یا می‌نویسد: «قدرت نرم» دقیقاً همانند «نفوذ» نیست... قدرت نرم چیزی بیش از قانع کردن صرف یا توانایی حرکت دادن مردم از طریق استدلال می‌باشد... قدرت نرم، قدرت جذابیت و در اصطلاح منابع، منابع قدرت نرم دارایی‌هایی هستند که چنین جذابیت‌هایی را تولید می‌کنند. بنابر این تعریف و رویکرد و در این صورت است که اصطلاحاتی چون روشنفکر غرب زده و توصیه‌هایی چون بازگشت به خویشتن، نداهای دعوت به اتحاد و بصیرت وارد کتاب‌ها، رسانه‌ها و گفتارهای مختلف می‌شوند. دامنه تغییرات و تحولات شکل گرفته در سالیان اخیر و بر اساس استراتژی‌های تدوین و اجرایی شده سیاست‌ورزان غربی در حوزه تعاملات اجتماعی نیز بروز و ظهور یافته است: شهروند جهانی، مهاجرت مجازی، اشتغال مجازی، چندفرهنگی بودن و از این قبیل اصطلاحات به‌دنبال توسعه ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی، تسهیل و تسریع فرایند تعاملات انسانی مطرح شده‌اند. هرچند پیشرفت تکنولوژی در جهان معاصر بر روند تغییرات نقش مهمی را برجای گذاشته است اما این ابزارهای تعامل، برای پیشبرد اهداف ضد ایرانی و غیر اسلامی در قالب جنگ نرم قابل استفاده هستند. پس از جنگ جهانی دوم، کارشناسان جنگ روانی پذیرفته‌اند که مفهوم اساسی جنگ روانی، دستکاری باورها با به کارگیری رسانه‌های ارتباطی است. استحاله فرهنگی در دنیای معاصر از طرق مختلفی چون؛ وبلاگ‌های فردی و گروهی، شنود مکالمات، تسلط به ارتباطات الکترونیکی، نفوذ در شبکه‌های سازمانی و ملی، شبکه‌های اجتماعی مجازی، شبکه‌های وابسته به فرقه‌ها و گروه‌های خاص بر ذهنیت‌ها و اعتقادات تأثیر گذاشته است. گسترش این تعاملات در جوامع ضعیف‌تر باعث تغییر نحوه کنش متقابل افراد آن جوامع با همدیگر و در نتیجه منجر به گرایش و عمل به محتوا، روش و ارزش‌های القایی ابزارهای ارتباطی بیگانه شده و به تدریج سبک زندگی دستخوش تغییر بنیادین می‌شود. چشم‌انداز رسانه برای افرادی که در تلاش برای تصمیم‌گیری استراتژیک هستند و برای مصرف‌کنندگانی که با اشکال جدید رسانه و مصرف غرق شده‌اند، پیچیده‌تر می‌شود. تلاش برای تعریف رسانه در فضای دیجیتال مانند تیراندازی به یک هدف متحرک است زیرا به سرعت در حال تکامل است.ظهور فضای مجازی و گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی در بین جوانان و دانشجویان، بر سبک زندگی و گذران وقت آنان تأثیر گذاشته است.چشم‌انداز رسانه‌های جدید نشان می‌دهد که رسانه می‌تواند پیام، رسانه یا پیام رسان باشد و برای پیچیده شدن همه چیز، در این عصر دیجیتال، خطوط بین آنها بسیار مبهم می‌شود.فیدهای خبری نیز حاوی داستان‌های حمایت شده‌اند که شبیه اخبار هستند. رسانه‌های نوظهور ثابت کرده‌اند که قرار دادن تبلیغات در فیلم‌ها یک روش معمول است، چیزی که قبلاً به‌عنوان یک مرز مشخص بین محتوای خلاقانه، تبلیغات و غیرداستانی شناخته می‌شد، توسط رسانه‌های جدید مانند محتوای کوتاه که می‌تواند دارای هر سه عنصر باشد، به چالش کشیده می‌شود و اشکال مختلف رسانه در دنیای فیزیکی، مانند متن، فیلم، موسیقی و بازی‌ها را می‌توان در فضای دیجیتال ادغام کرد تا یک تجربه مصرف‌کننده چندرسانه‌ای ایجاد کند لذا ضرورت دارد تا با بالا بردن سطح سواد رسانه و تولید محصولات چند رسانه‌ای تأثیرگذار در بیان اقدامات انجام شده همتی بیش‌تر از پیش نشان داد تا از این طریق در نگاه مدیریت رسانه‌های عصر دیجیتال به گزینه‌ها و قابلیت‌های «قدرت نرم» اولویت یکسانی داد.