دربست از «علم» تا «صنعت»

اکرم رضایی
خبرنگار
اهمیت ارتباط صنعت با دانشگاه بارها از سوی رهبر معظم انقلاب مورد تأکید قرار گرفته ‏است، ایشان نزدیکی صنعت و دانشگاه را سبب رفع نیازها و کمبودها و اختلال‌های اقتصادی و پیوند علم و ‏صنعت را سبب بی‌اثر شدن تحریم‌ها و از راه‌های ایجاد اشتغال برای تحصیلکردگان می‌دانند. رهبر معظم ‏انقلاب همچنین ارتباط صنعت و دانشگاه را از مسائل اساسی و از ارکان امنیت بلندمدت کشور می‌دانند و بر ‏ارتباط مؤثر دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی با صنعت در سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه تأکید می‌کنند. ‏
 تعامل میان صنعت و دانشگاه طی سال‌های اخیر چندان پررنگ نبود. صنعت در به کارگیری ‏نخبگان و فارغ‌التحصیلان تساهل کرد و از طرفی دانشگاه این گلایه را داشت که چرا فارغ‌التحصیلان ما در ‏آن طرف مرزها مورد توجه دانشگاه‌ها و مشاغل هستند اما در کشور خودمان آن‌طور که شایسته است به کار ‏گرفته نمی‌شوند؟
پاندمی کرونا و تحریم‌ها، یکی از عواملی بود که نشان داد با اعتماد به جمعیت جوان، نخبه و استفاده از آنها ‏در صنعت، توسط شرکت‌های دانش بنیان می توان بسیاری از نیازهای کشور را تأمین کرد. همان‌طور که چندی بعد از ‏شیوع کرونا ایران توانست در عرصه تولید ماسک و ونتیلاتورخودکفا شده و تولیدات خود را هم صادر کند. این ‏در حالی بود که صنایع دیگر از جمله خودرو‌سازی همچنان مسیر را برای نخبگان هموار نکرده و موجبات ‏تعامل بیشتر نشدند. ‏  تا جایی که رهبر معظم انقلاب با انتقاد از این موضوع در سخنرانی دهم بهمن ماه ۱۴۰۰ در دیدار جمعی از ‏تولیدکنندگان کشور، مسئولان اقتصادی و صنعتی با انتقاد از کیفیت خودروهای داخلی فرمودند: «حمایت‌های ‏عملی و تبلیغاتی از تولید داخلی باید منجر به ارتقای کیفیت محصولات و همچنین ارتقای فناوری شود، اما ‏متأسفانه در برخی صنایع بویژه در صنعت خودرو به موضوع کیفیت توجه نمی‌شود و مردم نیز بحق به آنها ‏اعتراض دارند.»
در همین راستا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری خود را بر آن داشت تا مطابق منویات رهبری با صنایع ارتباط ‏گرفته و قطب صنایع را در این وزارتخانه راه‌اندازی کند. این وزارتخانه ابتدا با صنعت خودروسازی کار را ‏آغاز کرد اما گفته می‌شود در سایر صنایع نیز آماده ارائه خدمت، ایده و همکاری هستند. ‏
ناگفته نماند پیش از این تأکیداتی به ارتباط صنعت و دانشگاه شده بود اما پس از این تأکیدات تغییری دراین رویه ‏صورت نمی‌گرفت. البته این انتقاد نیز به وزارت علوم وارد است که دانشجویان خود را بیشتر در زمینه نظری و تئوریک ‏تقویت می‌کند و مباحث ارائه شده در دانشگاه با مطالباتی که صنعت از آنها توقع دارد، متفاوت است. ‏
پیوند دانشگاه و صنعت خودروسازی
هم‌اکنون وزارت علوم با استفاده از دانشگاه‌های فنی مهندسی خود از جمله دانشگاه صنعتی امیرکبیر، ‏دانشگاه صنعتی اصفهان و چند دانشگاه صنعتی دیگر در سراسر کشور وارد تعامل و مذاکره با صنعت ‏خودروسازی شده است. حتی از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری سه پیشنهاد جدی از جمله ایجاد ‏پردیس علم وفناوری مشترک، مشارکت در طرح‌های گرنت فناوری، ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر ارائه ‏شده است. کلید واژه این اقدام برای وزارت علوم نوآوری با تکیه بر «نوآوری باز» است. ‏
امید رضایی‌فر مدیر کل پشتیبانی امور فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دراین باره به «ایران» ‏می گوید: ما تقریباً دو مسیر مختلف را پیگیری خواهیم کرد. برنامه‌ریزی ما بر این اساس است که مسیر بر بستر ‏سامانه نظام ایده‌ها و نیازها خواهد بود تا طبق آن ایده‌هایی که امکان ورود به حوزه‌های مختلف صنعت ‏دارند ورود پیدا کرده و در معرض دید صنعت قرار بگیرد. بالعکس نیازهایی که از سمت صنعت وجود دارد در ‏این چهارچوب می‌تواند مورد مشاهده دانشگاهیان و پژوهشگران قرار بگیرد. ‏
وی درباره مسیر دوم نیز می‌گوید: یکی از کارهای دیگری که ما پیرو تعامل با صنعت خودروسازی دنبال خواهیم کرد ‏بحث ایجاد یک بستر و زیرساخت برای ارتباط بهتر این صنعت و مجموعه دانشجوهای کشور اعم از پارک‌های ‏علم و فناوری، دانشگاه‌ها و افراد صاحبنظر است. این اتصال را ما با بستر پردیس‌های علم و فناوری مشترک ‏در قالب پارک‌های علم و فناوری پیش خواهیم برد. ‏
مسیر تجاری‌سازی ایده‌ها
مدیرکل پشتیبانی امور فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بیان می‌کند: امیدواریم با این حلقه ‏مفقوده‌ای که تا کنون کمتر مورد توجه قرار گرفته بوده، اتصال حوزه‌های دانش با دغدغه‌های خودشان و ‏صنعتی که انتظارات متفاوتی دارد با یک مدل هم‌افزایی بیشتر بتواند اتفاقات خوبی را رقم بزند. همچنین ‏مجموعه نوآوری‌هایی که در پارک‌های علم و فناوری و در مجموعه‌های دانشی کشور در حال انجام بوده یا ‏امکان وقوع دارند به صنعت وارد شوند و مسیر تجاری‌سازی و صنعتی‌سازی آنها فراهم شود. ‏
رضایی‌فر در پاسخ به این سؤال که پیش‌تر نیز تأکیداتی درباره تعامل دانشگاه و صنعت بوده اما به نتیجه‌ای ‏ختم نشده است، چرا؟ اظهار داشت: یکی از مشکلاتی که ما داشتیم موضوع مسیر تجاری‌سازی ایده‌ها است. ‏مسیرتجاری‌سازی ایده‌ها فرایندهای گام به گام بسیار متفاوتی دارد و این گام‌ها شاید تا کنون مورد انتظار ‏بوده که یک فرد از ابتدا مسیر ایده‌ خودش را دنبال کند و در نهایت آن را به یک محصول که قابلیت ‏تجاری‌سازی و انبوه‌سازی دارد تبدیل کند. ‏ما در مدل پارک‌های علم و فناوری که تا کنون به آن پرداخته نشده و حتی همین الان هم کم و ‏بیش فرهنگ‌سازی جدی درباره آن وجود ندارد، تلاش می‌کنیم که این اتفاق بیفتد. انتظار داریم این دست ‏به دست کردن مسیر رسیدن ایده به یک پدیده بتواند توسط کسانی که متخصص هر مسأله هستند و ‏توانمندی‌های هر مرحله را دارند، اتفاق بیفتد. ‏
مدیرکل پشتیبانی امور فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در پاسخ به این سؤال که در این ‏شکی نیست که فارغ‌التحصیلان ما با استعداد هستند اما بعضاً این انتقاد وجود دارد که فارغ‌التحصیلان ‏دانشگاهی بیشتر نظری و تئوریک هستند تا عملی و فنی، نظر وزارت علوم در این زمینه چیست؟ گفت: ‏مجموعه افرادی که در دانشگاه‌ها هستند هم پتانسیل دانشی خوبی دارند و هم بر حسب نیازی که به آنها ‏ارجاع می‌شود می‌توانند تطبیق و حل مسأله مناسبی را انجام دهند. هدف ما از ایجاد پارک‌ها و پردیس‌های ‏علم و فناوری همین است که این به همرسانی ایده‌ها و نیازها بدرستی رخ دهد. ‏
رضایی‌فر اشاره می‌کند: خیلی وقت‌ها ما زبان مشترک درست یا تصور درستی از خدماتی که طرف مقابل ما ‏می‌تواند انجام بدهد یا طرح و ایده آن را دارد، نداریم. این مشکل باید توسط کسانی که متخصص همزمان ‏بین صنعت و دانشگاه هستند، در قالب‌های شتاب دهی و در قالب‌های تسریع کننده فرایندهای ارتباطی ‏مرتفع شود. ‏
وی خاطرنشان کرد: مسأله اصلی ما این است که انتظار داریم یک مجموعه دانشی به یک مجموعه تجاری ‏تبدیل شود آن هم با کسی که تخصص دانشی دارد. در واقع این فرایند و هنر واسط هست که در این فضا قرار ‏بگیرد. حال یا می‌تواند تجاری‌سازی از سمت صنعت پیدا کند یا به‌عنوان یک واحد مستقل و به شکل ‏دست به دست کردن یک فرایند در آن مجموعه محقق شود. ‏
به گزارش «ایران»، حسن کریمی مزرعه شاهی رئیس دانشگاه خواجه نصیر‌الدین طوسی در اولین جلسه وزارت ‏علوم با یکی از شرکت‌های خودرو‌سازی به نکته حائز اهمیتی اشاره کرد. وی اظهار داشت: ما باید شیوه و ‏الگوی ارتباط با دانشگاه در صنایع خودرو‌سازی را یک مقدار عوض کنیم، زیرا نشان می‌دهد شیوه‌های ‏سابق جواب نداده است. همچنین لازم است جوانان و اعضای هیأت علمی ما در این مسیرها رفت و آمد ‏داشته باشند و بیشتر شناخت پیدا کنند. به هر حال شیوه سابق باید اصلاح شود. من فکر نمی‌کنم ما مشکل ‏کمبود نیروی متخصص در این مسیر داشته باشیم و امیدواریم این باور محقق شود‌.‏