آشتی با طبیعت در روز «بدون پلاستیک»

جهان مدرن امروز با تمام پیشرفت‌های صنعتی، تکنولوژی، کشاورزی و پزشکی که ابعاد مختلف آن را تشکیل می‌دهد، فرسنگ‌ها با آنچه بشر طی میلیون‌ها سال تجربه کرده است، تفاوت دارد. دسترسی به نسبت آسان امروز ما انسان‌ها به بسیاری از خدمات، حاصل انقلاب صنعتی است که در یک کلام ما، محیط‌زیست و هر آنچه که در این جهان مشاهده می‌شود یا نمی‌شود را تحت تأثیر قرار داده است. تولید پلاستیک و رواج استفاده از آن در زندگی روزمره یکی از همان تغییراتی است که بشر در هنگام تکامل و گذر از زندگی ساده دیروز به جهان پیچیده امروز تجربه کرده است. کافی است تا نگاهی به اطراف‌مان داشته باشیم تا متوجه شویم چطور زندگی ما در چنبره پلاستیک قرار دارد؛ از کیسه زباله، تا اسباب‌بازی بچه‌ها، از قاشق و چنگال و بشقاب تا سفره‌ای که روی آن غذا می‌خوریم و هزاران وسیله دیگر که هر روز از آنها استفاده می‌کنیم، همه و همه بخشی از فرهنگ مصرف پلاستیک در زندگی ما است.
شاید پس از خواندن این جملات از خود بپرسید که سیطره پلاستیک بر زیست انسان و به طور کلی طبیعت چه آثار و به عبارت بهتر تبعاتی را به همراه دارد؟ برای پاسخ به این سؤال همین بس که بدانیم تجزیه پلاستیک در طبیعت و برگشت آن به حالت اولیه حداقل ۴۵۰ سال زمان می‌برد و این یعنی نسل پشت نسل باید تاوان مصرف پلاستیک پیشینیان خود را بدهند. البته این تاوان دادن تنها به انسان‌ها ختم نمی‌شود؛ چراکه به گواه تصاویر، امروزه بسیاری از حیوانات نیز در طبیعت قربانی مصرف پلاستیک شده‌اند و در حالتی بغرنج‌تر، آلودگی محیط‌‌زیستی پلاستیک وارد منابع آبی و خاکی و به‌دنبال آن زنجیره غذایی انسان و حیوان شده است.
موارد ذکر شده تنها بخشی از فاجعه‌ای است که پلاستیک رقم زده و می‌زند و کیست که نداند بشر تا قرن‌های آینده باید تاوان این دست‌ساخته خود را بدهد. آنچه اما نگرانی‌ها برای استفاده از پلاستیک را بویژه در میان دوستداران محیط‌‌زیست دو چندان می‌کند، این است که براساس آخرین آمار موجود، ایران جزو ۲۰ کشور اول دنیا در تولید زباله‌های ‌پلاستیکی است و سالانه حدود ۴ میلیون تن زباله پلاستیکی تولید می‌کند و از زباله‌های تولید شده در کشور نیم میلیون تن به کیسه پلاستیکی اختصاص دارد؛ یعنی به‌طور میانگین هر ایرانی روزانه سه کیسه پلاستیکی مصرف می‌کند که ۹۶ درصد آن مستقیم وارد سطل‌های زباله می‌شود. براساس آمار «World Population Review» در سال ۲۰۲۱ ایران در رتبه هفدهم تولید زباله‌های پلاستیکی قرار دارد. بر اساس این گزارش تقریباً ۵۰۰ میلیارد کیسه پلاستیکی در مقیاس جهانی استفاده می‌شود.
بررسی کارشناسان در سال ۲۰۱۶ نشان داد که نزدیک به ۱۱ میلیون تن پلاستیک در اقیانوس‌ها رها می‌شوند. نتایج یک تحقیق در سال گذشته نیز نشان داد حجم پلاستیک‌های وارد شده به اقیانوس‌ها تا سال ۲۰۴۰ میلادی سه برابر افزایش پیدا می‌کند و تا سال ۲۰۵۰ از تعداد ماهی‌ها فراتر می‌رود. به تمام موارد گفته شده باید این را اضافه کرد که بلع مواد پلاستیکی یکی از مهم‌ترین عوامل تلف شدن آبزیان است که بنابر اعلام کارشناسان، تلف شدن بر اثر بلعیدن هر یک از این مواد پلاستیکی با سرعت اتفاق نمی‌افتد و احتمالاً بدون درد نیست.تمام آنچه گفته شد فاجعه‌ای است که مصرف پلاستیک به همراه دارد و فاجعه‌بار‌تر این است که اغلب انسان‌ها بدون توجه به ماهیت خطرناک پلاستیک، بر مصرف این محصول و جایگزینی آن با سایر محصولات اصرار دارند. درست در همین نقطه است که نقش قانونگذاران و فعالان محیط‌‌زیست برای برهم زدن تمامی معادلات فعلی پررنگ می‌شود؛ به این معنی که امروزه در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، فعالان و قانونگذاران با وضع قوانین و فرهنگ‌سازی تلاش می‌کنند تا مردم را به کاهش مصرف پلاستیک دعوت کنند؛ چنانچه استفاده از این محصول در برخی از کاربری‌های معمول در اتحادیه اروپا محدود و در سال‌های آینده ممنوع می‌شود و هند نیز به‌عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین کشورهای دنیا در روزهای گذشته استفاده از محصولات پلاستیکی یک‌بار مصرف را ممنوع کرد.در ایران نیز اگرچه قانون مشخصی برای منع استفاده از پلاستیک وجود ندارد،اما در سال‌های اخیر بسیاری از فعالان محیط‌‌زیست شهروندان را ترغیب کرده اند تا کیسه‌های پارچه‌ای را جایگزین کیسه‌های پلاستیکی کنند و تا حد امکان استفاده از محصولات پلاستیکی یک‌بار مصرف را کنار بگذارند. سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران نیز در همین زمینه، با تشویق مردم به تفکیک پسماندهای خشک از پسماندهای تر که اغلب شامل پلاستیک می‌شود،  تلاش می‌کند تا آنجا که می‌تواند مانع از ورود این محصولات به طبیعت شود. اگرچه تا رسیدن به سر منزل مقصود که استفاده حداقلی از پلاستیک است، راه بسیار زیادی را در پیش داریم، اما روز جهانی بدون پلاستیک فرصت خوبی است تا راهی که رفته و مسیری که پیش رو داریم را بار دیگر نگاه کنیم و با آگاهی بیشتری برای خود و طبیعت تصمیم بگیریم.