فریبا خان‌احمدی
خبرنگار

در روزهای اخیر بالا رفتن آمار ابتلا به کرونا در برخی کشورهای جهان با گسترش زیر سویه‌های جدید اُمیکرون و شیوع مجدد زیر سویه‌های قبلی این ویروس، نگرانی‌ها از شیب صعودی شاخص‌های کرونا را در ایران تشدید کرده است، بخصوص که در روزهای گذشته، نمودار وضعیت شهرها، کاهش شهرهای آبی و اضافه شدن شهرهای با وضعیت زرد کرونایی را در کشور نشان می‌دهد. گرچه گزارش‌های نقشه کرونایی کشور نشان دهنده واقعیت وضعیت بیماری در کشور نیست و طبق گفته اپیدمیولوژیست‌ها کم گزارش‌دهی معنی دار گاهاً در اعلام وضعیت اپیدمی در شهرستان‌ها مشهود است. معنای این گزاره آن است که اولاً توزیع انجام تست در کشور یکسان نیست و هر استانی بر اساس سیاست‌های داخلی خود میزان تست‌ها را تعیین می‌کند از طرفی انجام تست در کمترین میزان ممکن انجام می‌گیرد و بیشتر در بیمارستان‌ها است، این در حالی است که بسیاری از مراکز انجام تست در مراکز 16 ساعته نیز جمع شده‌اند. از سوی دیگر واقعیت آن است که نقشه کرونایی کشور باید میزان سطح خطر موجود را نشان دهد که البته شاخص آن، وضعیت گزارش تست‌های موجود نیست بنابراین با استناد به آمارهای رسمی ابتلا به کرونا در کشور که روزانه از سوی وزارت بهداشت اعلام می‌شود هنوز نمی‌توان اظهارنظر دقیقی درباره وضعیت اپیدمی در کشور داشت، در همین حال متخصصان اپیدمیولوژی معتقدند افزایش موارد مراجعه به اورژانس بیمارستان‌ها به دلیل کووید19 نیز نمی‌تواند فاکتور دقیقی برای افزایش شاخص‌ها باشد چرا که در نظر گرفتن بیمارستان‌ها به عنوان مرز مراجعه و درمان بیماران سرپایی که -اتفاقاً منجربه درگیر شدن بیمارستان‌ها هم می‌شود- نمی‌تواند شاخص دقیقی برای مقایسه وضعیت اپیدمی بعد از شناسایی زیرسویه‌های جدید اُمیکرون نسبت به هفته‌های اخیر باشد. در کشورما به دلیل نبود نظام ارجاع هر بیماری در هر سطحی به بیمارستان مراجعه می‌کند، بویژه آنکه حساسیت مراجعه به مراکز درمانی بعد از اعلام آغاز موج جدید بیماری و شناسایی زیر سویه‌ها افزایش می‌یابد. با وجود این، خبرهای رسیده از کشورهایی نظیر چین، کره جنوبی، ژاپن، تایوان، هنگ‌کنگ، فیلیپین، امریکا، مکزیک، برزیل، آلمان، فرانسه و روسیه، حاکی از آمارهای بالایی از مرگ‌ومیر و ابتلای روزانه کووید19 است. از همین رو مسئولان وزارت بهداشت ایران بر لزوم واکسیناسیون بویژه برای گروه‌های پرخطر تأکید دارند و معتقدند باید مانند روزهای اوج شیوع کرونا در ایران، نسبت به دریافت دوزهای تکمیل کننده برای افراد بالای 18 سال «های ریسک» اقدام شود و همچنین افرادی که دوز اول و دوم واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند، اما دوز‌های یادآور را تزریق نکرده‌اند هم حتماً یک دوز واکسن دیگر تزریق کنند. دکتر محسن زهرایی رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت به «ایران» می‌گوید: «حدود 10 تا 15 درصد جمعیت هیچ‌گونه واکسنی دریافت نکرده‌اند، توصیه ما به این افراد این است که حتماً واکسن کرونا را تزریق کنند. همچنین افراد بالای 18 سال که دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند و نیز کسانی که 6 ماه از دریافت آخرین دوز یادآورشان گذشته است، توصیه می‌کنیم نسبت به دریافت دوزهای یادآور واکسن به پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشت مراجعه کنند.»

کاهش آمار تزریق واکسن به 10 هزار دوز در روز
براساس آمار موجود، بیش از 65 میلیون نفر از جمعیت ایران دوز اول واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند اما فقط حدود 58 میلیون نفر آنان دوز دوم را دریافت کرده‌اند این به معنای آن است که حدود 7 میلیون نفر از جمعیت هدف ایران از تزریق دوز دوم واکسن خودداری کرده‌اند. آمار افرادی که دوز سوم را تزریق کرده‌اند از 32 میلیون نفر هم کمتر است؛ یعنی حدود 34 میلیون نفر از افرادی که دوز اول را زده بودند، دوز سوم را نزده‌اند و 31 میلیون نفر تمایلی برای تزریق دوز سوم ندارند. در واقع آمار افرادی که واجد شرایط دریافت دوز سوم هستند اما هنوز این دوز را دریافت نکرده‌اند به بیش از 30 میلیون نفر می‌رسد، این در حالی است که حدود هفت میلیون نفر از جمعیت هدف هنوز دوز دوم را هم تزریق نکرده‌اند. در حال حاضر طبق آمارهای روزانه وزارت بهداشت؛ تعداد تزریق واکسن‌های روزانه به حدود 10 هزار دوز در روز کاهش یافته است. فروکش شدن موج هفتم بیماری و ابتلای خفیف تا متوسط ایرانیان به زیر سویه اُمیکرون، تمایل مردم به تزریق دوز سوم و چهارم (برای افراد مسن، کادر درمان و گروه‌های پرخطر دارای ضعف سیستم ایمنی) را کاهش داد بطوری که رصد آمار مربوط به تزریق روزانه واکسن‌های کووید نشان می‌دهد عدد تزریق روزانه واکسن از 10 مهر ماه که حدود 9 هزار دوز در روز بود به حول و حوش 3 هزار دوز در اوایل آذرماه کاهش یافت این در حالی است که در نیمه دوم شهریور ماه همزمان با اعلام بازگشایی مدارس و حضوری شدن دانشگاه‌ها میزان تزریق روزانه واکسن به نزدیک 50 هزار دوز در روز نیز رسیده بود اما کاهش آمارهای روزانه تزریق واکسن مربوط به اواخر خرداد ماه است، یعنی همزمان با فروکش کردن موج هفتم بیماری تعداد تزریق دوزهای روزانه واکسن به نصف مدت مشابه ماه قبل آن یعنی اردیبهشت ماه کاهش یافت. عدد تزریق واکسن کرونا در 30 خرداد ماه 19 هزار دوز بود و اواخر اردیبهشت 33 هزار برآورد شد. از طرفی اختلاف معناداری بین تزریق دوزهای روزانه واکسن در نیمه اول و دوم فروردین 1401 وجود دارد. در 26 فروردین ۲۹ هزار و ۲۳۸ دوز واکسن کرونا در کشور تزریق شده است. این عدد در 15 فروردین ماه ۸۶ هزار و ۳۱۹ دوز واکسن بوده است. تزریق روزانه واکسن کرونا در اسفند سال قبل یعنی پیش از آغاز تعطیلات نوروزی و پیشگیری از افزایش بیماران بستری و شدید کرونایی به نزدیک 180 هزار دوز در روز نیز افزایش یافت.
حالا و در شرایطی که ما در حال تجربه موج هشتم بیماری هستیم این سؤال پیش می‌آید که آیا سطح ایمنی ایرانیان هم روبه کاهش است؟ و چرا با وجود تزریق مجدد واکسن‌های تکمیلی همچنان درصد ابتلا به زیرسویه‌های جدید اُمیکرون بالا است؟ و بطور کلی چند دوز واکسن تکمیلی باید تزریق کنیم تا از زیرسویه‌های جدید بیماری ایمن باشیم، رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت در پاسخ به این سؤالات به جزئیات تزریق مجدد واکسن از سوی کمیته ملی واکسیناسیون کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: «آنچه توصیه وزارت بهداشت است تزریق دوزهای تکمیلی واکسن برای افراد بالای 18 سال دارای بیماری‌های زمینه‌ای است، همچنین کسانی که 6 ماه از دریافت آخرین دوز واکسن شان گذشته است برای دریافت واکسن باید به مراکز بهداشت مراجعه کنند.»
دکتر زهرایی با بیان اینکه واکسن‌های کرونا به قدر کافی در سطح دانشگاه علوم پزشکی توزیع شده‌اند، می‌افزاید: توصیه ما به کسانی که دوز دوم‌شان را کامل نکرده‌اند یا تاکنون هیچ دوز یادآوری تزریق نکرده‌اند این است که دوز‌های یادآور را تزریق کنند.
او در پاسخ به اینکه آیا در آینده با شناسایی هر نوع زیر سویه جدیدی از اُمیکرون یا ویروس سارس کووید دو باید دوز یادآور تزریق کنیم، عنوان می‌کند: این موضوع بستگی به شرایط بیماری و رصد اطلاعات دارد، ممکن است اطلاعات ما هفته به هفته یا ماه به ماه از شرایط بیماری تغییر نکند. با توجه به اینکه بیماری نوظهور است ممکن است اطلاعات کامل‌تری از تغییرات بیماری در دنیا حاصل شود، اما اینکه بگوییم آیا در سال آینده تزریق واکسن‌های کووید باید یک بار در سال انجام شود یا خیر، باز هم بستگی به گذشت زمان دارد.
زهرایی درباره اینکه آیا واکسن‌های موجود با پلتفرم‌های مختلف نسبت به زیرسویه‌های جدید اُمیکرون تأثیر دارند یا خیر، می‌گوید: بررسی‌های ما نشان داده که تاکنون واکسن‌ها با هر نوع پلتفرمی علیه بیماری مؤثر بوده‌اند و تا حدود زیادی از موارد بستری و فوت جلوگیری می‌کنند. براساس آخرین گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی واکسن‌های کووید19 از مرگ و میر 2.5 میلیون نفر در دنیا جلوگیری کرده‌اند و حتی تزریق واکسن می‌توانست از 600 هزار مرگ دیگر هم جلوگیری کند به این دلیل که در کشورهای در حال توسعه 40 درصد از افراد واجد شرایط تزریق واکسن به دلیل ضعف پوشش واکسیناسیون و توزیع ناعادلانه واکسن‌ها به پوشش حداقلی 40 درصد هم نرسیدند که اگر این پوشش اتفاق می‌افتاد جلوی 600 هزار مرگ و میر گرفته می‌شد.
او در ادامه می‌افزاید: مقالات منتشر شده نشان می‌دهد واکسن‌های داخلی و وارداتی اثربخشی مناسبی در برابر سویه‌های ویروس کرونا داشته‌اند. با توجه به اینکه با گذشت زمان سطح آنتی بادی‌های مونوکلونال در خون پایین می‌آید، چنانچه افراد 6 ماه از نوبت قبلی واکسن‌شان گذشته باشد و جزو گروه پرخطر باشند برای افزایش سطح ایمنی بدن باید دوز یادآور بزنند، البته دریافت واکسن مثل ابتلا به عفونت طبیعی به معنای ایمنی و محافظت افراد از ابتلای مجدد به بیماری نیست، یعنی ممکن است فردی 8 ماه بعد از تزریق دوز‌های تکمیلی مجدداً به بیماری مبتلا شود. نکته اینجاست که واکسن یکی از ابزارهای محافظت در برابر کووید19 است و همه ابزارها نیست. ابزار دیگر رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی از جمله استفاده از ماسک، پرهیز از اجتماعات و شست و شوی دست‌ها است که ترکیب اینها در کنار تزریق واکسن ایمنی ایجاد می‌کند.
دکتر زهرایی در پاسخ به اینکه با توجه به عدم استقبال کودکان زیر 12 سال برای تزریق واکسن آیا در شرایط فعلی به دلیل حضوری بودن مدارس و آغاز موج هشتم بیماری نسبت به تزریق واکسن برای این گروه سنی توصیه می‌شود، می‌گوید: «در همه پیک‌های قبلی بیماری شاهد بودیم بیماری در کودکان نسبت به بزرگسالان خفیف‌تر بوده و در مجموع نگرانی ما در این گروه سنی نسبت به بزرگسالان کمتر است اما توصیه ما برای کودکانی که بیماری‌های زمینه‌ای و نقص سیستم ایمنی دارند یا داروهای سرکوب کننده‌ ایمنی بدن مصرف می‌کنند و مبتلا به دیابت و بیماری‌های عروقی و کلیوی هستند تزریق واکسن کرونا است.»
لازم به یادآوری است؛ در ایران واکسن‌های«برکت پلاس» و «پاستوکووک پلاس» به عنوان دوز یادآور تمامی واکسن‌ها مجوز گرفته‌اند.

 گونش شعاعی/ پس از گذشت 3 سال از شیوع پاندمی کرونا، سیستم ایمنی بدن ما در مقابل کرونا همچون سال ۹۸ دست و پا بسته نیست و می‌تواند با کمک حافظه قبلی حاصل از ابتلای طبیعی به ویروس و واکسیناسیون، مقابل این ویروس بخوبی مقابله کند؛ اما کسانی که هیچ دوزی از واکسن دریافت نکرده‌اند، خصوصیت ذکر شده را ندارند و در معرض خطر قرار دارند. 
برای شارژ سیستم ایمنی و با توجه به شیوع عفونت‌های مختلف در پیک هشتم بیماری و افزایش عوامل التهابی واکسن گریز، همچنان تزریق دوز بوستر واکسن‌ها به‌عنوان راه‌حل فعال نگه داشتن سیستم ایمنی پیشنهاد می‌شود. از سوی دیگر پس از پشت سر گذاشتن 7 پیک پی‌درپی ویروس کرونا در کشور هم اینک ایمنی ایجاد شده بیشتر افراد جامعه ایمنی ترکیبی است که حاصل برخورد با پیکره کامل ویروس و واکسن‌هایی است که در آنها از جرم کامل ویروس و یا وکتورهای ویروسی استفاده شده است. به همین علت برای دوز یادآور توصیه به مصرف پلتفرم متفاوتی از دوزهای قبلی است.
در روزهای اوج درگیری کشور با ویروس کرونا پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم محموله‌های زیادی از واکسن سینوفارم وارد کشور شد؛ و بیشتر افراد در ایران واکسن سینوفارم زده‌اند که واکسن غیرفعال است، سهم واکسن سینوفارم در سبد واکسیناسیون به 80 درصد نیز رسید. با توجه به اینکه در ایران میزان استقبال از تزریق دوزهای یادآور کم است و از سوی دیگر بیشترین واکسن‌های تزریق شده نیز مربوط به واکسن‌های ویروس غیرفعال است که این واکسن‌ها طبق گفته متخصصان ویروس شناسی به تنهایی نمی‌تواند از نظر ایمنی‌زایی و اثربخشی باعث افزایش چنین سطح ایمنی شود و موارد ابتلا و فوتی را در پایین‌ترین میزان آن از ابتدای شیوع بیماری حفظ کند، به نظر می‌رسد از جمله دلایل مصونیت در برابر ویروس کرونا که هم اکنون در کشور شاهد آن هستیم ابتلای شمار زیادی از مردم به ویروس کرونا و ایجاد نوعی ایمنی هیبریدی (حاصل از تزریق واکسن و ابتلای طبیعی به بیماری) است.هر دوی این عوامل منجربه کاهش مرگ و میر و آرام شدن موقتی ویروس کرونا در کشور شد.

برای دوز بوستر کدام نوع واکسن را تزریق کنیم؟
در هفته‌های اخیر گسترش زیرسویه‌های جدید اُمیکرون در کشور حساسیت‌ها نسبت به تزریق دوز یادآور را افزایش داده است. برخی مسئولان وزارت بهداشت و متخصصان حوزه سلامت، مردم را برای زدن دوزهای یادآور تشویق می‌کنند. سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا همه باید دوز بوستر واکسن‌ها را تزریق کنند؟ از طرفی آیا واکسن‌های موجود در سبد واکسیناسیون کشور می‌تواند سطح ایمنی‌زایی را در افراد بالا ببرد و ما این پیک را با کمترین عوارض پشت سر بگذاریم؟ تحقیقات نشان می‌دهد دوز بوستر اگر واکسن متفاوت نوترکیب باشد؛ چه واکسن پروتئینی یا نوترکیبی، ایمنی بیشتری ایجاد می‌کند. واکسن‌های پاستوکووک، اسپایکوژن و کوورازی، واکسن‌های پروتئینی هستند که برای دوز چهارم توصیه می‌شوند. همچنین در ایران واکسن برکت پلاس نیز به‌عنوان واکسن بر پایه ویروس کشته شده به‌عنوان دوز یادآور واکسن‌گریزترین سویه ویروس سارس کووید دو ساخته شده است. در همین زمینه دکتر شهنام عرشی سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت گرچه از اعلام اسامی واکسن‌هایی که برای تزریق دوز بوستر توصیه می‌شوند امتناع می‌کند، اما در پاسخ به این سؤال که برای دوز یادآور چه واکسنی تزریق کنیم به «ایران» می‌گوید: ما سبد متنوعی از واکسن‌ها با پلتفرم‌های مختلف در دسترس داریم با توجه به اینکه در ایران واکسن‌های مختلف تزریق شده است مطالعات نشان می‌دهد؛ تزریق واکسن و ابتلای طبیعی به بیماری مقاومت بدن را در مقابل سویه‌های جدید افزایش می‌دهد با این حال طبق اعلام نظر کمیته ملی واکسیناسیون، برای تزریق دوزهای بوستر بهتر است واکسنی با پلتفرم متفاوت نسبت به دوز اول و دوم تزریق شود.
سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با اشاره به اینکه به‌دلیل تبلیغات، مجاز به اعلام اسامی واکسن‌ها نیستیم، می‌گوید: تمامی واکسن‌های تولیدی داخلی در سطح شبکه توزیع شده‌اند. اگر کسی دنبال واکسن خاصی باشد می‌تواند از مراکز واکسیناسیون در شبکه‌های بهداشت راهنمایی بگیرد، اما همه مراکز ما موظف‌اند از واکسن‌های موجود برای تزریق دوز یادآور استفاده کنند.
به گفته دکتر عرشی، چنانچه افراد دوز سوم واکسن‌شان را نزده‌اند در اولین فرصت نسبت به تزریق دوز سوم اقدام کنند همچنین کارکنان بهداشت و درمان، افراد بالای 65 سال و تمامی افراد بالای 18 سال دارای بیماری زمینه‌ای نسبت به دریافت دوز تکمیلی یا دوز چهارم واکسن‌شان اقدام کنند.
 
30 تا 50 میلیون دوز واکسن کرونا در کشور موجود داریم
دکتر عرشی سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با بیان اینکه وزارت بهداشت حدود 250 میلیون دوز واکسن در سطح دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور توزیع و تزریق کرده است، می‌افزاید: از این تعداد بیش از 150 میلیون دوز واکسن تزریق شده، 20 میلیون دوز واکسن در سطح دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور موجود داریم، 10 میلیون دوز واکسن دپو کرده‌ایم و بین 30 تا 50 میلیون دوز دیگر در کشور موجود داریم. بنابراین از لحاظ موجودی واکسن‌ها و سطح دسترسی هیچ مشکلی نداریم.
 
دو واکسن برای کودکان در کشور
او درباره تزریق واکسن کرونا به کودکان زیر 12 سال نیز عنوان می‌کند: برای کودکان زیر 12 سال تنها دو واکسن پاستور و سینوفارم مجوز مصرف گرفته است و چنانچه این گروه سنی هیچ واکسنی دریافت نکرده‌اند می‌توانند برای تزریق واکسن به مراکز جامع خدمات سلامت یا خانه‌های بهداشت مراجعه کنند.