آینده حتماً می‌تواند بهتر باشد!

آزاده سهرابی
روانشناس
به تجربه به روانشناسان و پژوهشگران ثابت شده است که افراد تاب‌آور معمولاً روابط نزدیک با خانواده و دوستان دارند، مهارت‌های ارتباط با دیگران را خیلی خوب آموخته‌اند، خوب گوش می‌دهند و قدرت همدلی بالایی دارند و یک شبکه حمایتی و عاطفی محکمی دارند. برای همین می‌توانند درباره نگرانی‌ها و چالش‌های خود با کسی صحبت کنند، از مشورت، همدلی و همراهی آنها بهره‌مند شوند و راه‌حل‌های جدید را کشف کنند.
عموماً آنها یک نظر مثبت از خود دارند و به توانایی‌ها و نقاط قوت خود اعتماد دارند. معمولاً همه ما یک تصوری از خود و توانایی‌هایمان داریم که به آن «خودانگاره» می‌گویند. این خودانگاره با توانایی‌های واقعی فرد که در تجارب متفاوت واقعی محک زده می‌شود، فاصله ندارد چرا که اتفاقاً در صورت داشتن فاصله میان «خودانگاره» و «خودواقعی» فرد دچار تعارض‌های جدی می‌شود. در افراد تاب‌آور، خودانگاره فردی تصویری از یک «خود» قوی و با اعتماد به نفس بالا به فرد می‌دهد اما این تصور در محک عمل اثبات شده است. یعنی فرد در تجارب کوچک و بزرگ خود از کودکی تا به هر سنی که در آن قرار دارد متوجه است که توانایی مدیریت هیجانات قوی و تکانشی و مهارت‌های بهتر حس مسائل و ارتباط خوب را دارد و به نوعی دارای یک احساس کنترل قوی است. پس افراد تاب‌آور احساس ارزشمندی دارند؛ ارزشمندی یعنی پذیرفتن خود به‌عنوان فردی ارزشمند و احترام قائل شدن برای خود و توانایی‌هایمان. بی‌قید و شرط دوست داشتن و سعی در شناخت نقاط مثبت خود و پرورش دادن آنها و از طرف دیگر شناخت نقاط ضعف خود و کتمان نکردن آنها. با این همه اتفاقاً افراد تاب‌آور علیرغم این توانایی‌ها یک ویژگی منحصر به فرد دارند که شاید در این روزگار که آدم‌ها تمایل دارند نشان بدهند به نوعی از یک همه‌توانی برخوردارند و از پس همه چالش‌های خود برمی‌آیند غنیمتی است؛ اینکه آنها طالب کمک و استفاده از منابع در دسترس برای کمک در مواقع بحرانی هستند. آنها افرادی منعطف هستند. نه قربانی‌اند و نه «همه توان»! می‌توانند مشاهده‌گر خود در موقعیت بحران‌زا باشند و توانایی‌های خود را بسنجند و از آن بهره بگیرند و در عین حال راه‌های در دسترس کمک را ببینند تا در نهایت از راه سالم به مقابله با موقعیت استرس‌زا استفاده کنند. حتماً می‌پرسید راه ناسالم چیست؟ معمولاً راه ناسالم وقتی دومینوی خود را به راه می‌اندازد که راهبردهای مقابله‌ای مضر شروع به فعالیت کنند.
فردی را تصور کنید که در موقعیت از دست دادن شغل خود قرار می‌گیرد. این قطعاً یک موقعیت استرس‌زاست. افراد تاب‌آور می‌توانند روی اطرافیان خود که این موقعیت جدید را درک می‌کنند حساب کنند، درباره‌اش حرف بزنند تا احساسات‌شان به زبان بیاید و با گرفتن همدلی به یک آرامش برسند. در عین حال می‌توانند روی خود حساب کنند که بزودی می‌توانند در موقعیت جدید شاغل شوند و اگر هم خودشان راهی به ذهن‌شان نرسد، می‌توانند برای کمک به دیگران رجوع کنند. آنها عموماً دشواری موقعیت جدید را انکار نمی‌کنند اما خود را در وادی رفتارهای مخرب ناشی از شرایط نمی‌اندازند، با اینکه احساس ناراحتی خود را می‌پذیرند و انکار نمی‌کنند اما نمی‌گذارند آن احساس روی رفتارشان آنقدر سایه بیندازد که یادشان برود الان وقت حل مسأله است. برخی از این افراد تاب‌آور حتی در این وضعیت ممکن است دنبال پیدا کردن معنایی در این رویداد باشند (مثلاً شاید لازم است در مسیر شغلی خود تجدید نظر کنم) و... اما همان طور که گفته شد راهکار مقابله‌ای مضر همگی به گیر افتادن در دام رفتارهای مخرب ناشی از این موقعیت استرس‌زا ختم می‌شود؛ مثل افتادن در دام افسردگی، پرخاشگر شدن، انکار، اضطراب و پیشداوری‌های افراطی نسبت به آینده بر اساس شکستی که حاصل شده است.
البته که هر چه شرایط پرمخاطره‌تر باشد انتظار تاب‌آوری نیز حتی از افراد تاب‌آور کاهش پیدا می‌کند اما افراد تاب‌آور اعتقاد راسخ دارند که «آینده می‌تواند بهتر باشد» و احساس امید و هدفمندی دارند و باور دارند که می‌توانند زندگی و آینده خود را کنترل کنند و موانع احتمالی نمی‌تواند آنها را متوقف کند.
در نهایت اینکه افراد تاب‌آور، خود را مسئول شرایط خودشان می‌دانند و برای هر مشکل، شکست و مسأله، منابع بیرونی را سرزنش نمی‌کنند. معنای این حرف این نیست که هیچ کنش محیطی روی اتفاقات زندگی آدمی تأثیر نمی‌گذارد اما شاید نقطه پر اهمیت در پذیرفتن سهم خود در زندگی است وگرنه واضح است که برخی عوامل از کنترل ما خارج است نظیر بلایای طبیعی یا مسائلی مثل پاندمی‌ها، اما افراد تاب‌آور در ضمن تشخیص علت مسائل، قادرند با پیدا کردن راه‌حل مؤثر بر موقعیت و آینده خود تأثیر مثبت بگذارند. آنها در همین پاندمی سهم خود را در بهبود و کنترل شرایط می‌پذیرند. ماسک می‌زنند و در زدن واکسن هم کوتاهی نمی‌کنند چون آنها هم قدرت همدلی دارند هم سهم خود را در مسائل می‌پذیرند.