ایجاد شبکه راه‌آهن سراسری ایران

لایحه تأسیس راه‌آهن سراسری را اول اسفند 1305 مهدی قلی خان هدایت که در آن روزگار وزیر امور اجتماعی (فواید عامه) بود، تقدیم مجلس شورای ملی کرد. مجلس روز چهارم اسفند پس از بررسی لایحه و شنیدن سخنان موافقان و مخالفان که محمد مصدق هم جزء آنها بود، لایحه احداث راه‌آهن را تصویب کرد.
کلنگ راه‌آهن سراسری ایران روز 23 مهر 1306 توسط رضا شاه در محلی بیرون از دروازه گمرک تهران به زمین زده شد. درست نقطه‌ای که امروز «ستون کیلومتر صفر» قرار دارد. این ستون که در منتهی الیه شرقی سکوی یک ایستگاه تهران ساخته شده، نقطه مبدأ و شاخص سنجش کیلومتر در شبکه سراسری راه‌آهن است. کیلومتر‌گذاری در مسیرهای ریلی کشور با محاسبه فاصله از این نقطه انجام می‌شود. در دو طرف «ستون کیلومتر صفر» روی زمین اعدادی ثبت شده، در یک سو 464 که فاصله این نقطه تا ایستگاه بندر شاه (بندر ترکمن فعلی) را نشان می‌دهد و در سوی دیگر عدد 928 که بیانگر فاصله «ستون کیلومتر صفر» تا ایستگاه بندر شاهپور (بندر امام فعلی) است. ستون کیلومتر صفر را بیست سال پس‌ از مراسم کلنگ زنی ساختند. بعد از اینکه راه‌آهن سراسری ایران قصه‌ها از سر گذراند و جنگی جهانی را پشت سر گذاشت و کسی که در آن روز طوفانی پاییزی، کلنگ احداث آن را به زمین زده بود، به ژوهانسبورگ تبعید شد.
راه‌آهن سراسری ایران دو سال پیش از آنکه کلنگ احداثش به زمین بخورد، به طور رسمی متولد شد. یعنی روز 9 خرداد 1304 که قانون انحصار قند و شکر و چای به تصویب مجلس رسید. هزینه احداث راه‌آهن حدود 2 میلیارد ریال برآورد شد. شاه معتقد بود برای جلوگیری از نفوذ کشورهای دیگر باید این مبلغ از منابع داخلی تأمین شود. به‌همین منظور در ماده نهم قانون انحصار قند و شکر و چای، مقرر شد از محل عواید خرید و فروش و صدور هر 3 کیلو (یک من) قند و شکر، 2 ریال و از هر 3 کیلو(یک من)چای، 6 ریال صرف احداث ساختمان راه‌آهن سراسری شود.
بعد‌ از تصویب لایحه احداث راه‌آهن در مجلس، از میان شرکت‌هایی که کاندید اجرای این پروژه بودند، قرعه به‌نام شرکت دانمارکی «کمپساکس» افتاد و «یورگن ساکسیلد» به‌عنوان مدیرعامل شرکت، قرارداد این پروژه را با شاه ایران امضا کرد و متعهد شد در مدت 6 سال آن را به پایان برساند. ساکسیلد بعد از امضای قرارداد پروژه در نامه‌ای به دوست صمیمی اش نوشت: «شاه راه‌آهن می‌خواست و تمام منابع لازم را داشت، به جز یک چیز، کسی که جرأت قبول مسئولیت را داشته باشد و بتواند عهده دار مدیریت این مسئولیت باشد. من جرأت کردم که آن را انجام دهم.»
پنج سال و چهار ماه بعد، ساکسیلد طبق قرارداد، ساخت 900 کیلومتر از راه‌آهن ایران را که تبدیل به یک پروژه بین‌المللی شده بود با پیمانکارانی از آلمان، امریکا، انگلیس و فرانسه به پایان رساند. پروژه‌ای که با وجود فشار و شتابزدگی شاه برای اتمام آن، در نهایت ظرافت و دقت و در بعضی مواقع، هنرنمایی اجرا شد. پل‌ها و تونل‌هایی که در مسیر راه‌آهن همچنان در اوج زیبایی پابرجا هستند، گواه دقت و تعهد مهندسان و کارگرانی است که پروژه‌ای را اجرا کردند که به گفته کارفرمای آن: «با درستکاری، وفاداری، وجدان کاری و کوشش بی‌همانند» اجرا شد و «آرزوی هشتاد ساله مردم ایران را برآورده کرد.» پروژه بزرگ راه‌آهن سراسری ایران، هشت ماه زودتر از موعد به اتمام رسید و روز پنجم شهریور1317 رضا شاه آخرین پیچ و مهره ریل راه‌آهن را در ایستگاه«فوزیه» (سمیه فعلی) محکم کرد و به تماشای عبور نخستین قطاری ایستاد که از بندر شاهپور حرکت کرده و به طرف تهران می‌رفت.