سیاست خارجی در آغاز عصر پهلوی

لیلا ابراهیمیان/ رضاشاه تأیید و تصدیق می‌خواست؛ هم به غرب توجه می‌کرد و هم از کشورهای منطقه غافل نبود؛ برخوردش با انگلستان احتیاط‌آمیز بود؛ با شوروی هم دست ‌به عصا راه می‌رفت و هیچ‌گاه به آنها اعتماد نکرد اما بهترین رابطه را در منطقه با کشور ترکیه داشت، روش مصطفی آتاتورک برای او سرمنشأ خیلی‌ از تصمیم‌هایی بود برای ساخت دولت مدرن؛ مناسباتش با افغانستان هم بد نبود؛ تنها موضوع مورد اختلاف حقوق طرفین در آب‌های رود هیرمند بود. برای شاه مهم بود که جهان عرب هم واقعیت‌ اتفاقات ایران را بدانند، اما بزرگترین دردسر سیاست‌خارجی رضاشاه با دو کشور عربستان و عراق بود که تا سال 1309 تداوم داشت. اول فروردین 1309 سفارت ایران در جده توسط حبیب‌الله هویدا عین‌الملک تأسیس شد؛ او تا آذرماه 1312 وزیر مختار ایران در عربستان بود. همچنین پنجم تیرماه عنایت‌الله سمیعی، سفارت ایران در بغداد را تأسیس کرد و تا بهمن‌ماه وزیر مختار ایران در عراق بود. روابط با عراق در سال‌های اول سلطنت رضاشاه تیره بود؛ ایرانیان مقیم عراق بعد از استقلال این کشور با مشکلاتی جدید در تبعیت و تجارت مواجه شدند؛ مواردی که سبب شد مجلس در نوزدهم شهریور 1306 ماده‌ واحده‌ای برای حمایت از ایرانیان تصویب کند. اصرار عراق‌ بر مرز میان دو کشور در اروندرود که مرز ساحل ایران است نه وسط رودخانه، عامل دیگر اختلاف‌افکن بود و تا 1314 طول کشید. در سال 1316 ایران و سه کشور، عراق، ترکیه و افغانستان معاهده دوستی و عدم تجاوز، پیمان سعدآباد را امضا کردند.
اما رفتار عربستانی‌ها هم خوشایند شاه و مجلس نبود و بارها در مجلس پنجم و ششم شورای ملی درباره برخورد با آنها گفت‌وگو شده بود؛ شروع سلطنت رضاشاه با تسلط آل‌سعود بر عربستان همزمان بود؛ آنها آرامگاه‌های بقیع و مدینه را با ادعای جلوگیری از شرک و انحراف، ویران می‌کردند. آن زمان سیداحمد بهبهانی نماینده تهران از دولت خواست با همکاری ترکیه، مصر و افغانستان وارد عمل شوند و حاکمیت حجاز را به دست شورایی متشکل از نمایندگان دولت‌های مسلمان دهند. او خواستار تشکیل کمیسیونی دوازده نفره در مجلس برای حل این مسأله بود و طرح خود را در قالب طرحی
دو فوریتی در دهم مهرماه 1305 به مجلس ارائه داد. تنها نماینده‌ مخالف با این طرح سید یعقوب انوار، نماینده شیراز بود؛ او استدلال می‌کرد این طرح باعث خشم وهابی‌ها و شدت عمل آنان علیه شیعیان خواهد شد. این وضعیت با فراز و فرودی ادامه داشت؛ تا اینکه دوم شهریورماه 1308 «عهدنامه مودت» میان مخبرالسلطنه هدایت، با فرستادگان پادشاه عربستان به تهران امضا شد. مدتی بعد سفارت ایران در جده بازگشایی شد.
سفارت ایران در توکیو هم در اول تیرماه 1309 به وسیله آوانس‌خان مساعدالسلطنه تشکیل شد؛ البته ژاپن از 1305 نمایندگی بازرگانی در تهران افتتاح کرده و به برقراری روابط سیاسی با ایران ابراز تمایل کرده بود. فروردین ۱۳۰۸ دو کشور پیمان‌نامه‌ای امضا کردند که حدود و اساس روابطشان را مشخص می‌کرد و با بستن «عهدنامه مودت» در اردیبهشت ۱۳۰۹ رابطه رسمی دیپلماتیک میان دو کشور برقرار شد. بار دیگر پیمان دوستی بین دو کشور با آغاز جنگ دوم جهانی امضا شد و این رابطه در سال‌های بعد از جنگ گسترش یافت.