ما با خواندن زنده‌ایم

نلی محجوب
فعال حوزه ادبیات کودک و نوجوان
اینکه خواندن در زندگی ما چه نقشی دارد و آیا می‌تواند راهگشا باشد یا نه دغدغه کسانی است که با کتاب سر و کار دارند و با کتاب‌ها و قصه‌ها زنده‌اند. اینکه نقش خواندن در زندگی ما چیست؟ خوانش فراتر از متن کدام است؟ چه کتاب‌هایی را انتخاب کنیم، کدام شیوه خواندن مؤثر است؟ خواندن چالش برانگیز و ظرفیت این تغییر و جایگاه آن؟ رویکرد خواندن باید چگونه باشد؟ ایجاد پرسش چگونه رخ می‌دهد؟ همه و همه سؤال‌هایی است که ممکن است برای ما ایجاد شود.
تسهیلگر، متن، شیوه خوانش، خوانش فراتر از متن، تجربه گفت‌ و‌گو پیرامون یک متن عوامل مؤثری است که می‌تواند خواندن را از یک عمل خشک و مکانیکی و خسته‌کننده به یک کنش جذاب تبدیل کند. در یک خواندن عادی گاهی فرد فقط با یک متن روبه روست – خواه درسی و خواه کتابی با موضوع خاص و حتی ادبیات- اما وقتی فرد به‌عنوان یک کنشگر با متن رو به رو ست از حالت منفعل خارج می‌شود. در ذهنش سؤالاتی ایجاد می‌شود که گاه فراتر از متن می‌رود. وقتی خواندن به یک عادت و رفتار تبدیل می‌شود که خوانشی فراتر ازمتن در پی آن است، رفتارهایی چون گفت‌ و‌گو، پرسش و پیگیری صورت می‌گیرد. اینجاست که وجود تسهیلگر خودش را نشان می‌دهد. تسهیلگر نه والد است نه معلم. کسی است که در کنار ما قرار می‌گیرد و در مسیر همراه ماست و هر جا نیاز به کمک او داشته باشیم وارد می‌شود و تلنگری به ما می‌زند برای انتخاب راه. او الگوی ثابت ارائه نمی‌دهد تا ما با خلاقیت خود راه‌های جدیدتر و مؤثرتر را پیدا کنیم برای هدف.
نگاه تسهیلگری نگاه پیچیده‌ای نیست اما گاهی سخت می‌شود، چون باید از خودمان رها بشویم. از من خود. دیگر من وجود ندارد. و این «ما»ی جمعی است که تصمیم می‌گیرد تا تجربه کند و خلاقیت را برای رسیدن به هدف ارائه کند. «ما»یی که می‌‌بیند، می‌شنود؛ همفکری می‌کند و تصمیم جمعی می‌گیرد. تمرینی برای ما شدن. هرکدام از ما می‌توانیم با طرح و برنامه جمعی، در هرجایی که هستیم، به‌عنوان فردی فعال عمل کنیم و تأثیرگذار باشیم. در جمع کودکان، خانواده، در محیط زندگی و محل کار. اینکه بدانیم هرکدام از ما مسئولیت اجتماعی داریم و می‌توانیم نقشی مؤثر داشته باشیم و منتظر کسی و کسانی نباشیم و این مسئولیت را بپذیریم شاید گام نخست است. کم نیستند کسانی که در این راه به شکل فردی و جمعی، به‌صورت انجمن و مؤسسه در شهر و روستا فعالیت می‌کنند.
نمونه‌اش روستاهای دوستدار کتاب، باشگاه‌های کتابخوانی، طرح با من بخوان، موزه عروسک‌های ملل و... در همه این طرح‌ها، فرد درگیر خواندن می‌شود.
دیگر اثری از آموزش رسمی دیده نمی‌شود ولی تأثیری بیش از یک آموزش صرف و رسمی دارد. در کنار خواندن، خوانش اتفاق می‌افتد. هویت و فکر فرد اهمیت پیدا می‌کند و به‌عنوان عنصر فعال نقش ایفا می‌کند. اینکه ادبیات چه نقشی در زندگی ما دارد و چگونه آن را با زندگی‌مان گره بزنیم و چه راهکاری برای خواندن فعال پیدا کنیم می‌تواند ما را به جمعی گره بزند و در نهایت سبب شود تا زندگی ما، دیده‌ها، شنیده‌ها و تجربیات ما بازتاب پیدا کند. «گفت‌و‌گوهایی درباره خواندن» به کوشش ندا موحد‌پور می‌تواند ما را با شیوه‌های مختلف خواندن و افراد فعال و فعالیت‌هایشان در این حوزه معرفی کند.