سه دشمن هنر زنان دزفولی

پریسا عظیمی
خبرنگار
«کپوبافی»، هنر دیرپای دست بانوان خوزستانی است. خاستگاه این صنعت دستی، دهستان شهیون درشمال دزفول است. روستای پامنار از توابع این دهستان نیز در این زمینه شهرت زیادی دارد و مواد اصلی ساخت کپو عمدتاً از این روستا به‌دست می‌آید. در لهجه دزفولی به سر، «کپو» می‌گویند، اصولاً به هر چیزی که مدور و گرد باشد. درخانه بسیاری از ما، این هنر زیبا وکاربردی وجود دارد. تقریباً در آشپزخانه بیشتر ایرانی‌ها یک یا دو کپو برای زیر قابلمه به چشم می‌خورد. بعضی هم یک سبد کپوبافی شده را برای نخ سوزن‌های خود انتخاب کرده‌اند. گاهی هم سبدهای نان و سبزی کپو، زینت بخش سفره‌های ماست.
درهنر کپوبافی محصولات متنوعی تولید می‌شود. این محصولات بیشتر شامل ظروف تزئینی هستند. کپوبافی در اشکال مسطح، بیضی و دایره‌ای کاربردهای مختلفی مانند گلدان، جادستمالی، زیرقوری و میوه خوری دارد. ک‍پ‍و معمولاً ب‍ه‌ ش‍ک‍ل‌ س‍ب‍د‌ه‍‍ا‌ی‌ درد‌ار و ب‍دون‌ در به‌صورت س‍ی‍ن‍‍ی‌ در ‌ان‍د‌ازه‌های م‍خ‍ت‍ل‍ف‌ رن‍گ‍‍ی‌ و س‍‍اده‌ هم ب‍‍اف‍ت‍ه‌ می‌‌ش‍ود.
«ابوطالب شهی زاده»، عضو صنعتگران کپوبافی روستای پامناربخش شهیون است. افزون بر همسرش، مادر و سایر خانم‌های فامیل هم کپو بافی می‌کنند و او بیشتر مواد اولیه و خرج کار را برای آنها تهیه می‌کند. او در خانواده‌ای زندگی می‌کند که سابقه‌ای بیش از نیم قرن فعالیت در این حرفه دارند. می‌گوید: پدرم بالغ بر ۵۰ سال است که دراین حرفه کارمی کند و مادر و خواهرهایم هم به این کارمشغولند. کپوبافی سابقه‌ای بالای صد سال دارد اما نه به این سبک و سیاق امروزی اش. نقش‌هایش نسبت به قبل فرق کرده. الیاف‌های متفاوتی به بافت این صنعت دستی اضافه شده. بیشتر، خانم‌ها در این حرفه فعال هستند و بین آقایان هم اغلب، پدران خانواده به این کار اشتغال دارند متأسفانه نسل‌های امروزی علاقه‌ای به کپوبافی ندارند.
وی در توضیح مواد اولیه و بافت این صنعت دستی این طور می‌گوید: مواد اولیه کپوبافی از برگ نخل یا درخت خرما که درلهجه محلی به آن «پیش» می‌گویند، تشکیل شده و چون کار ظریف و حساسی است فقط از برگ سفید نخل استفاده می‌کنیم و از برگ سبز نخل نمی‌توان استفاده کرد. در وهله اول، برگ‌ها از شاخه‌های جوان انتخاب و جدا می‌شود و از آن جایی که هنوز تحت تأثیر نور آفتاب قرار نگرفته‌اند ، این برگ‌ها سفید هستند. برگ‌های سبز و ضخیم اطراف نخل برای کارهای ضخیم مثل زنبیل مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی برگ‌های سفید برای کارهای ظریف تر. برای آماده کردن برگ‌ها، آنها را پس از جدا کردن از نخل، زیر نورخورشید خشک می‌کنند تا شفاف‌تر شوند. قبل از بافتن، آنها را در آب می‌خوابانند تا خیس درحالت مرطوب برای بافت استفاده شوند. کپو به 3 روش بافته می‌شود، کپوبافی با حصیرساده، کپوبافی با پشم، کپوبافی با پشم و حصیرکه هرکدام زیبایی خاص خودش را دارد. بزرگترین و مهم‌ترین مشکل ما که سال‌هاست با آن دست به گریبانیم، مشکل صادرات است، زیرا صادرات این محصولات توسط واسطه‌ها انجام می‌شود و هنرمند و تولید‌کننده از سود و درآمد آن محروم است. دیگر مشکل ما نبود مواد اولیه است، برگ درخت خرما مدتی است که به سختی پیدا می‌شود و در صورت پیدا شدن می‌بایست رقمی چند برابر قیمت اصلی آن پرداخت شود.
باز هم کرونا
شهی‌زاده با اشاره به اینکه برای تهیه الیاف مشکلاتی داریم، اضافه می‌کند: دریکی دو سال اخیرکه همه چیز گران شده برگ درخت خرما هم که مواد اولیه کپوبافی است، افزایش پیدا کرده. برگ درخت خرما را به قیمت ۳۵هزار تومان خریداری می‌کنیم. ضمن اینکه خیلی هم سخت پیدا می‌شود. نوع مرغوبش که بلند و لطیف است شاید گران ترهم باشد و به ۴۵هزار تومان هم افزایش پیدا کند. برگ درخت خرما هم امروزه مثل سایر کالاهایی شده که احتکار می‌شود تا گران‌تر بفروشند. قبلاً پدرم برگ درخت خرما راکیلویی3هزارتومان می‌خرید و در روستاهایی که مردمانش به این حرفه اشتغال داشتند، کیلویی ۳۵۰۰ تومان می‌فروخت. متأسفانه بازار کپوبافی خوابیده و امسال کلی صنایع دستی روی دستش مانده. به‌علت کرونا و احتمال آلوده بودن برگ‌های خرما به این ویروس، تهیه آن هم مشکل است. از طرفی، کپوها خریدار ندارد، چون آنها را نمی‌توان با الکل ضدعفونی کرد. کرونا این صنعت را هم مثل صنایع دیگر تحت تأثیر قرار داده، تقاضا و سفارش کپوبافی در بازار به صفر رسیده است.
وی همچنین درباره شکل، نوع و بافت کپو می‌افزاید: شکل، نوع و بافت کپو در این دوره نسبت به سال‌های گذشته متفاوت شده. از ۱۰۰ هزار تومان قیمت دارد تا ۴۰۰ هزار تومان. بستگی به شکل و اندازه و بافت و نقشش دارد.
موانع دریافت وام
«هما شهی زاده» هم از فعالان صنایع دستی و از بافندگان کپوبافی در روستای پامنار است که در این رابطه می‌گوید: پدرم سال‌هاست که در این کار اشتغال دارد و ما هم بافنده کپو هستیم و کسب و کارمان همین است. اما با آمدن کرونا همه بیکار شده‌ایم و کلی از کپوها روی دست پدرم مانده و فروشی ندارد. کسی هم از ما حمایت نمی‌کند. بیمه نیستیم اما کارت صنعتگری داریم و تاکنون حتی برای توسعه کارمان وامی هم دریافت نکرده‌ایم. سال گذشته از اداره صنایع دستی دزفول تقاضای وام کردیم که گفتند بودجه نداریم. در واقع وام را بیشتر به افرادی می‌دهند که در نمایشگاه‌های صنایع دستی شرکت می‌کنند. این در حالی است که سرمایه آنها بیشتر ازماست و به گفته مسئولان مربوطه چون این افراد فعال‌تر از بقیه هستند، وام‌ به آنها تعلق می‌گیرد.
وی که احیاءکننده نقش کلاسیک در کپوبافی است و برای سفارش و فروش محصولاتش در فضای مجازی نیز فعالیت دارد، ادامه می‌دهد: در فضای مجازی کسب و کارم بد نیست، از پس هزینه‌های خودم برمی‌آیم. فعلاً از تهران در حد۱۰ تا ۱۵ کپو سفارش می‌گیرم. قیمت‌ها هم بستگی به زمان بافت و نقوشی دارد که سفارش می‌دهند.
این درحالی است که«شکرالله قاسمی»، معاون صنایع دستی خوزستان در گفت‌وگو با «ایران» مدعی است که سال گذشته به 20 تا 30 نفر از صنعتگران استان دررشته‌های مختلف صنایع دستی 87 میلیون و 400 هزار توان کمک بلاعوض پرداخت شده است. وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر هم قرار است به صنعتگرانی که عضو خانواده شهدا، جانبازان و مفقودین هستند یک و نیم میلیون تومان کمک بلاعوض داده شود.
به‌گفته وی، صاحبان کارگاه‌هایی هم که مجوز کارگاهی دارند با ثبت‌نام در سامانه کارا از تسهیلاتی با سود ۱۲ درصد برخوردار می‌شوند.
معاون صنایع دستی خوزستان با اشاره به اینکه360 نفر از صنعتگران استان را به وزارت میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی معرفی کردیم که از طریق طرحی به‌نام طرح «برکت» تسهیلات دریافت کنند، می‌گوید: این تسهیلات حداقل ۲۰ میلیون تومان و حداکثر ۴۰ میلیون تومان است. همچنین از طریق این طرح، به کارگاه صنعتی‌ای که بیش از ۲۰ نفر کارگر داشته باشد به ازای هر نفر ۴۰ میلیون تومان تسهیلات پرداخت می‌شود.
به‌گفته قاسمی، این تسهیلات قرار است امسال با توجه به شرایط پیش‌آمده ناشی از کرونا به صنعتگران استان پرداخت ‌شود.