سال تحصیلی آینده و الزامات آموزشی آن

زهرا علی اکبری
کارشناس آموزشی
پس از ظهور جنبش جهانی «آموزش برای همه» در سال 1990میلادی، نشست‌های زیادی با این مضمون برگزار شد که در هر کدام ابعاد جدیدی از اهمیت آموزش و نقش آن در پایداری توسعه جوامع نمایان شد. با توجه به خروجی این نشست‌ها و دوره زمانی15ساله‌ای (2015-2030) که برای پاسخگویی به دسترسی، برابری و تضمین کیفیت آموزش در نظر گرفته شد و همچنین اهمیت نقش آموزش در تحقق توسعه پایدار، لازم شد تا دولت‌ها به تدوین سیاست‌های اثربخش و دستورالعمل‌های مطلوب برای حمایت از نظام‌های آموزش باز، برخط و انعطاف‌پذیر، مبتنی بر اصول برابری برای تمام سطوح آموزشی، بپردازند و همراه با نهادهای آموزش عمومی و عالی اولویت لازم را در بسترسازی زیرساخت‌ها و استفاده از رویکردهای نوین علم و هنر یاددهی – یادگیری(پداگوژی) قائل شده و استفاده از امکانات بالقوه دیجیتال را برای فراگیران امکان‌پذیر کنند. از طرف دیگر رویکرد جدیدی در عرصه یادگیری ظهور کرد که در آن امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات و سواد دیجیتالی فراگیران بخش مهمی از فرآیند یاددهی- یادگیری را عهده دار شد. پیوندگرایی (ارتباط گرایی) در یادگیری؛ رویکردی است که امروز بیش از گذشته ضرورت بهره‌گیری از آن در آموزش احساس می‌شود. ظهور و شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مراکز آموزشی در کشورهای مختلف موجب شد تا نظام‌های آموزشی برای تداوم فرآیند آموزش دانش‌آموزان خود از آموزش در فضای مجازی استفاده کنند و در این میان آن دسته از جوامعی که در فناوری‌های نوین آموزشی کسری‌هایی داشتند، برای جبران نواقص می‌بایست گام‌های مستحکم و بلندتری برمی‌داشتند.
در این دوران، کشور ما به دلایل مختلف؛ از جمله نبود زیرساخت‌های مناسب فناوری و اینترنتی در تمامی مناطق آموزشی کشور، عدم برخورداری تمامی خانواده‌ها از دستگاه‌های دیجیتال برای آموزش مجازی و مهارت اندک برخی از معلمان در استفاده از فناوری‌های‌نوین آموزشی در عرصه آموزش مجازی با چالش‌هایی مواجه شد که خوشبختانه با وجود مشکلات بسیاری که وجود داشت با همراهی جامعه معلمان و مشارکت خانواده‌ها توانست بر بخش عظیمی از مسائل غلبه کند و فرآیند یاددهی – یادگیری در سال تحصیلی جاری را به سرانجامی برساند که البته برای سال تحصیلی آینده باید مشکلات ناشی از این شیوه آموزشی بررسی و رفع شود.
تعطیلی مراکز آموزشی و توقف در جریان آموزش مختص ایران نبوده است و کشورهای زیادی با این چالش مواجه شدند و برای ادامه فرآیند یادگیری دانش‌آموزن و دانشجویان تصمیماتی مطلوب و بومی اتخاذ کردند که امروز شاهد آن هستیم؛ در جمع‌بندی‌های نهایی نظام‌های آموزشی برنامه‌های تلفیقی متنوعی برای تداوم روند آموزش در نظر گرفته شده است. لذا نمی‌توان صفر و صدی به این موضوع نگاه کرد چرا که نه می‌توان گفت مدارس تا ریشه‌کن شدن این بیماری تعطیل باشند (گزارش یونسکو از آسیب‌های دوران تعطیلی مدارس در همه‌گیری کرونا) و نه می‌توان گفت بدون در نظر گرفتن اولویت سلامتی فراگیران و چالش‌های نظام آموزشی فرآیند
یاددهی – یادگیری را در این دوران طراحی کرد. سیاستگذاری انجام شده در کشور ما برای سال تحصیلی آینده حاکی از آن است که در سه وضعیت؛ آموزش حضوری، آموزش مجازی و آموزش نیمه حضوری تداوم آموزش را خواهیم داشت. گفته شده است که در مناطقی که در مواجهه با بیماری کرونا وضعیت سفید وجود دارد معلمان و دانش‌آموزان می‌توانند با رعایت پروتکل‌های بهداشتی در کلاس درس حضور پیدا کنند. در این شکل از آموزش نباید فراموش شود که کمبود فضای آموزشی و مشکلات عدیده مدارس برای تأمین موارد بهداشتی مدنظر قرار بگیرد. زوج و فرد شدن حضور دانش‌آموزان در مدارس تصمیم بجایی است که از طرف دیگر باید با تأمین نیروی انسانی لازم برنامه‌ریزی شود تا مدیران مدارس دغدغه کمبود معلم را نداشته باشند. تحقیقات نشان داده است که در به‌کارگیری موفقیت‌آمیز آموزش در مدارس علاوه بر بسترها و زیرساخت‌ها، نیروی انسانی یاد‌دهنده که علم ودانش ومهارتش به روزباشد، نیز تأثیرگذار است. به‌طوری که با رهبری با درایت در کلاس درس، می‌توانند ارزش‌های یادگیری را در مدارس با فرآیندهای خلق و تسهیم و توزیع دانش مشخص سازند. با توجه به اینکه آموزش در عصر حاضر و در شرایط پاندمی کرونا تا حدودی وابسته به گسترش فناوری ارتباطات و اطلاعات است، ارتقای مستمر و ابداع نوآوری در راه‌ حل‌های آموزش اجتناب‌ناپذیر است. معلمان می‌توانند با آموزشی که در آن با دانش‌آفرینی و خلاقیت دانش‌آموزان همراه است، بهبود کیفیت آموزش و توسعه کیفی را به ارمغان آورند. تخصیص سرانه مورد نیاز مدارس برای تأمین مایحتاج بهداشتی مسأله دیگری است که باید دولت برای آن برنامه‌ای درخور توجه داشته باشد و به حوزه بهداشت و سلامت مدارس بیش از گذشته بودجه اختصاص دهد. در آموزش نیمه‌حضوری؛ فرآیند یاددهی – یادگیری متشکل از کلاس درس و آموزش مجازی است و در شکل سوم که آموزش مجازی و در نقاط قرمز کشور است تمامی فرآیند آموزش دانش‌آموزان در فضای مجازی برنامه‌ریزی خواهد شد. با راه‌اندازی شبکه آموزش دانش‌آموز «شاد» نظام آموزشی کشور در مسیری جدید و به روز گام برداشته است که البته این شبکه دارای باگ‌های نرم‌افزاری (نقص و اِشکال نرم‌افزاری) نیز بوده است که گذر زمان فرصت برای ارتقای آن را به متخصصان فنی آموزش و پرورش داده است. باید که رفع مشکلات سیستمی شاد، توسعه گستره اینترنتی در مناطق محروم و کم برخوردار کشور و چاره‌اندیشی درباره رایگان بودن استفاده از این شبکه برای معلمان و دانش‌آموزان از اولویت‌های دولت و وزارت‌آموزش و پرورش باشد. در آموزش مجازی به تناسب فضایی که دارد، استفاده از کتاب‌های درسی و محتوای آموزشی نیاز به تغییراتی دارد. بنابراین ضرورت دارد تا سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی درسی که متولی طراحی و چاپ کتاب‌های درسی است در راستای تناسب‌بندی و کاربردی کردن محتوای آموزشی با فضای مجازی، طراحی مواد آموزشی و کتاب درسی را مبتنی بر نظریه‌ها و رویکردهایی برنامه‌ریزی کند که بتوان از آن در فضای کانکتیویزمی استفاده کرد. مهمترین اهداف این رویکرد ایجاد محیط‌های یادگیری مشارکتی است که به یادگیرندگان و معلمان اجازه می‌دهد به جست‌و‌جو بپردازند و انواع مسأله‌ها را بررسی کنند و با هم دانسته‌های جدید خود را به اشتراک بگذارند و بریادگیری هم بیفزایند. یادگیری الکترونیک باعث می‌شود بین معلم و دانش‌آموزان تعامل ایجاد شود که در جای خود سبب افزایش انگیزش یادگیری و به خاطر آوردن اطلاعات در دانش‌آموزان می‌شود. مؤلفان کتاب‌های درسی می‌توانند با رعایت اصول آمده در پیوند‌گرایی ضمن تازگی بخشی به محتوای کتاب‌های درسی، محتوای آموزشی دیگری را طراحی کنند و در‌اختیار جامعه ذینفعان قرار دهند که بهره‌گیری مطلوب از فضای مجازی را دربرداشته باشد.
باید توجه شود که یادگیری و دانش در دیدگاه‌های متنوعی مستقر است و به علت انفجار اطلاعات، یادگیرندگان باید این امکان را داشته باشند تا اطلاعات موجود را جست‌و‌جو و بررسی کنند. مدت مدیدی است که صاحبنظران تعلیم و تربیت بر این باورند که با وجود فناوری اطلاعات و ارتباطات، معلم در فرآیند آموزش نقش تسهیلگری دارد و دانش‌آموزان با در اختیار داشتن چنین فضایی باید قادر باشند تا اطلاعات مهم را از غیرمهم تشخیص دهند. یادگیرندگان باید توانایی تشخیص «در زمان حاضر چه دانشی معتبر است» را داشته باشند تا اینکه بتوانند به دانش جدید موضوعات دست پیدا کنند و یافته‌های خود را با دیگران تسهیم کرده و مرور کنند. دیگر زمان آن به پایان رسیده است که از دانش‌آموزان بخواهیم تنها به آموزه‌های کتاب درسی اکتفا کنند و دانش خود را با آن به روز نگه‌ دارند چرا که آنان می‌توانند تنها با یک جست و جوی چند ثانیه‌ای به دنیای گسترده‌ای از اطلاعات مورد نیاز دسترسی داشته باشند. استفاده از آموزش مجازی در فرآیند
یاددهی –یادگیری فرصت خوبی است که طراحان و مؤلفان کتاب‌های درسی، مواد آموزشی و محتواهای آموزشی به سمتی حرکت کنند که با رعایت استانداردهای یادگیری الکترونیکی محتوایی را طراحی کنند که مناسب با این فضا باشد و عناصر یادگیری را در خود داشته باشد. همه‌گیری کرونا تلنگری بر این موضوع است که دیگر نمی‌توان ذهن فراگیران را با آموزه‌های مد نظر خودمان اشباع کرد و از آنان خواست که فقط در همان مسیر و فرهنگ گام بر دارند. زمان آن فرارسیده است که به جای انباشته‌های غیر‌ضرور و دوست نداشتنی به دانش‌آموزان یاد بدهیم که چگونه در دنیای سرشار از اطلاعات و داده با حفظ آداب فرهنگی و اخلاقی خود، آگاهانه و مسئولانه اطلاعات دانشی را
کسب کنند.