فعالیت بخش خصوصی در حوزه فرهنگ و هنر رونق می‌گیرد

مریم سادات گوشه
خبرنگار
بیش‌از یک سال است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طرح شبکه شهرهای خلاق را به لیست کلان برنامه‌های خود اضافه کرده است. اواخر سال 1397 این طرح تدوین و در سال 98 فاز اول پژوهش و اجرای آزمایشی بخشی از آن انجام شد.
قطعاً این طرح در راستای طرح‌های اقتصاد محور وزارت فرهنگ تدوین شده است تا راه را برای رونق بازار اقتصاد خلاق و صنایع خلاق و فرهنگی باز کند. شعار دولت تدبیر و امید از بدو آمدنش رونق اقتصاد فرهنگ وهنر بود که طرح شبکه خلاق هم در همین راستاست. نمونه شهرهای خلاق در سال 2004 توسط یونسکو به وجود آمد و مهم‌ترین هدف آن گسترش همکاری‌ میان شهرهای دارای شاخص‌های خلاقیت در جهان بود. گذشته از شاخص‌های جهانی شهرهای خلاق اکنون سؤالی که ممکن است ذهن مخاطب را به‌ خود درگیر کند بخصوص هنرمندان جویای کار این است که شهر خلاق چگونه شهری است؟ و قرار است در کل چه اتفاقی در ایران با این طرح برای هنرمندان بیفتد؟
شهری برای آینده بهتر
محمدحسن خوشنویس دبیر علمی طرح شبکه‌ شهرهای خلاق فرهنگ و هنر در پاسخ به اینکه شهر خلاق چگونه شهری است؟ به «ایران» می‌گوید: «مفهوم شهر خلاق نخستین بار در سال 2002 در کتاب «طبقه خلاق» نوشته ریچارد فلوریدا نظریه‌پرداز امریکایی مطالعات شهری مطرح شد و در سال‌های پس‌از آن، مورد توجه اندیشمندان و متخصصان دیگری قرار گرفت که نظراتی مشابه یا متفاوت درباره آن ابراز داشتند. شهر خلاق را می‌توان محیطی فرهنگی و اجتماعی دانست که در آن امکان تحقق استعداد و خلاقیت‌های افراد یعنی شهروندان فراهم است و در آن بازار اقتصاد خلاق و صنایع خلاق و فرهنگی نسبت به سایر ابعاد اقتصادی از اهمیت و موقعیت بالاتری برخوردار است. چنین شهری با بازاندیشی در هویت‌های شهری خود سعی دارد بخشی ارزشمند از خود را از گذشته به امروز بکشاند تا از این راه بتواند آینده را بدرستی ترسیم کند. در شهر خلاق، با تغییر رویکردهای سنتی، بسته و سلطه‌طلبانه به شهر و مدیریت شهری، محیط و بستری فراهم می‌شود که در آن مسائل شهری به‌صورت خلاقانه و با تفکر جمعی صاحبان اصلی فضاهای شهری، یعنی شهروندان و صاحبان مشاغل، در کنار مدیران و برنامه‌ریزان شهری مورد بررسی قرار گیرد.»
او در ادامه تصریح کرد: «دیدگاه شهر خلاق پیشنهاد می‌کند که شرایطی برای مردم فراهم آورده شود تا همراه با رؤیاپردازی و تخیل، اندیشه ، طرح‌ریزی و عمل کنند تا بتوانند با کشف فرصت‌ها و قابلیت‌های نو، مسائل و مقولات پیچیده‌ای مانند بی‌خانمانی و فقر را حل‌وفصل کنند، به تولید ثروت بپردازند و حتی با استفاده از هنر به تغییر تلقی‌های بازدارنده و کهنه ولی رایج از امور بپردازند.»
خوشنویس در مورد قابلیت شهرها و روستاهای ایران می‌گوید: «شهرها و روستاهای ایران در طول تاریخ همواره بر ویژگی‌هایی مبتنی بر خاستگاه اقلیمی و قابلیت‌های برخاسته از خود اتکا داشته‌اند و همین امر باعث شده است که هر شهر و روستا از دیگر شهرها و روستاها متمایز شود؛ این ویژگی‌ها سبب شده است تا شهرها و روستاهای ایرانی برخوردار از صفت خلاقیت شوند که برخی مظاهر این خلاقیت را در گذر زمان می‌توان در مواجهه ایرانیان با یورش‌های بیگانگان، در تبلور پدیده بازار به‌عنوان آیینه تمام‌نمای شهرها، روستاها و جوامع خلاق ایرانی که در پیوند با جاده‌ها و هنر و صنعت جای جای این سرزمین پهناور، شبکه‌ای از تولید، توزیع و عرضه خلاقیت را از چین تا اروپا گسترش داده بود، جست‌و‌جو کرد.»
اقتصاد خلاق و صنایع خلاق که صنایع فرهنگی و هنری را نیز دربرمی‌گیرد، محور اقتصاد شهر خلاق را می‌سازند. اقتصاد خلاق تمام مراحل تولید، توزیع، عرضه و کشف و ایجاد تقاضا برای محصولات صنایع خلاق را دربرمی‌گیرد.
گزارش سازمان کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (UNCTAD) در سال 2018 بر این نکته تأکید کرد که اقتصاد خلاق می‌تواند سهم ارزشمندی را در دستیابی به آرمان‌های توسعه پایدار به خود اختصاص دهد؛ بویژه در کشورهای در حال توسعه، ایده اقتصاد خلاق نگاه‌ها را متوجه ذخایر غنی فرهنگی و سرمایه‌های خلاق موجود در همه آنها کرد.
شناسایی ظرفیت‌های هر شهرستان
ابراهیم حیدری دبیر اجرایی این طرح در پاسخ به اینکه طرح شبکه خلاق قرار است چه کاری برای جامعه هنری کند؟ می‌گوید: «شهرهای خلاق فرهنگ وهنر از جمله زیربرنامه‌هایی بود که در ذیل کلان برنامه‌های حوزه اقتصاد فرهنگ وهنر تشکیل شد و مسئولیت این کار به معاونت امور هنری واگذار شد و من به‌عنوان دبیر اجرایی انتخاب شدم و با توجه به اینکه یک برنامه بین دستگاهی و مرتبط با نهادهای بیرون از وزارتخانه است، دبیرخانه‌ای راه‌اندازی کردیم. با شهرداری و همچنین وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و سازمان یونسکو همکاری کردیم و یک شورای سیاستگذاری تشکیل دادیم. جلسات تشکیل شد و ساختار تدوین شد و فراخوانی تدوین و اعلام شد.»
او درباره هدف این طرح افزود: «هدف از این برنامه رشد و توسعه و رونق اقتصاد حوزه فرهنگ وهنر بود.اما هدف اصلی این بود که بتوانیم ظرفیت‌های بومی و محلی مناطق مختلف کشور اعم از انسانی و کالبدی را شناسایی کنیم. به این معنا که جایی امکانات هست اما ظرفیت محتوایی نیست و بالعکس. هدف اول ما این بود که از طریق این برنامه ظرفیت‌های هر شهرستان یا محل را با توجه به تشکل‌ها و ظرفیت هر محل شناسایی کنیم و محوریت آن هم هنرمندان و تشکل‌های منطقه مربوطه باشد با امکانات و ابزارهای پشتیبانی که نهادهای عمومی مثل اداره کل ارشاد و میراث فرهنگی و شهرداری‌ها دارند، یعنی تلفیق و ترکیب بخش معنوی و مادی حوزه فرهنگ وهنر در قالب برنامه‌ای در درازمدت که کمک کند به رشد اقتصاد فرهنگ وهنر.»
او در پاسخ به اینکه شهرهای بسیاری هستند که جزو مناطق محرومند. گالری و سینما یا سالن تئاتر ندارند این طرح چه کاری برای توسعه هنر در این شهرها انجام می‌دهد؟ گفت: «هدف این است که بخش خصوصی و نهادهای عمومی و هنرمندان و تشکل‌ها و امکانات دولتی تسهیلات وخدماتی بدهند که بنگاه‌های دولتی در کنارهم بنشینند و این مجموعه ظرفیت‌ها ترکیب و تلفیق شود تا بتواند آن هنر را شناسایی کند و آموزش و پرورش دهد و به شکوفایی و علاقه‌مندی برساند و به یک رونقی برساند. اگر شهری ظرفیت هنری خوبی داشته باشد ولی امکانات مالی خوبی نداشته باشد باید یک نفر از سوی بخش خصوصی به آنجا برود و طراحان برنامه، برنامه‌ریزی کنند و سرمایه‌گذار سرمایه‌گذاری کند و شهرداری هم زمین رایگان در اختیار بگذارد و وزارت فرهنگ هم تسهیلگری کند و مجوزهای این حوزه را صادر کند.»
حیدری در خصوص روند اجرایی این طرح توضیح می‌دهد: «در مرحله اول فراخوان که اعلام کردیم نزدیک به 376 شهر اعلام آمادگی کردند که ما در این برنامه شرکت کنیم. ما به شهرها اعلام کردیم که آمادگی داریم در همه شهرها کارگاه آموزشی برگزار کنیم. با توجه به استقبالی که شد و به‌خاطر پراکندگی شهرها ما در 30 استان کشور کارگاه را برگزار کردیم و از هر شهرستانی 3 نفر دعوت کردیم. یک نفر از انجمن فرهنگی هنری و دونفر از نهادهای عمومی و دولتی بود. کارگاه 8 ساعته برگزار کردیم و آموزش دادیم چگونه برای طرح شهرهای خلاق برنامه بنویسند و تدوین کنند و چگونه ظرفیت هنرمندان هر شهر و بخش خصوصی را شناسایی کنند. آنها پس از این دوره آموزشی برنامه هر شهر را فرستادند. بیش از 274 شهر برنامه هایشان را مجدداً اعلام کردند وبه دبیرخانه ما فرستادند و با توجه به شاخص‌هایی که داشتیم در چند مرحله داوری شدند و اکنون به مرحله نیمه نهایی رسید و ما تقریباً در بهمن ماه داوری نیمه نهایی‌مان تمام شد و می‌خواستیم در اسفند ماه مراسم اختتامیه را برگزار کنیم. ان‌شاءالله 7 شبکه را در نهایت اعلام خواهیم کرد که به‌عنوان محورهای حوزه شهرهای خلاق فرهنگ وهنر شناخته می‌شوند و امیدوارم در سال‌های بعد این شهرها هر یک با حوزه‌های خاص خودشان مثل موسیقی، ادبیات و... حول این 7 شبکه جمع می‌شوند و برنامه آموزشی را شروع می‌کنند.»
دبیر اجرایی این طرح ادامه داد: «این شبکه‌ها در حقیقت بازوهای اجرایی و برنامه‌ریزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در همه حوزه‌ها خواهند بود. اگر وزارت ارشاد بخواهد مشورت بگیرد یا جشنواره‌ای برگزار کند و حمایت ها و تسهیلاتی داشته باشد، از این شهرها کمک می‌گیرد و آنها محور قرار می‌گیرند. برنامه‌ریزی معاونت‌های وزارت فرهنگ از این به بعد براساس همین شهرهای خلاق فرهنگ وهنر است.»
حیدری با اشاره به اینکه با این شبکه هم بخش خصوصی فعال می‌شود و هم استعدادهای بسیاری پرورش می‌یابند، تصریح کرد: «شناسایی استعدادهای جوان وچهره‌های منطقه‌ای باعث جمع‌آوری بانک اطلاعات مدونی از هنرمندان سراسر کشور می‌شود، حتی در فضای بین‌المللی می‌توانند با هم داد و ستد تبادل فرهنگی داشته باشند. از طرفی ما میراث فرهنگی اسلامی و تمدنی غنی‌ای داریم که در حال فراموشی است که در قالب این برنامه‌ها می‌تواند این میراث سنتی زنده و پویا شود و در قالب رویکردهای جدیدی در فضای مجازی پویایی پیدا کند و به نسل جدید انتقال یابد.»
او در مورد نقش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و  بودجه این شهر خبر داد: «بحث وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بودجه نیست. نقش وزارت فرهنگ تسهیلگر و حمایت‌کننده است و پشتیبان برنامه‌هاست.» او در پاسخ به اینکه اختتامیه طرح شبکه خلاق چه موقع هست، تصریح کرد: «داوری ما به مرحله نیمه نهایی رسیده است. اول 270 شهر داوری شدند و اکنون باید جلسه‌ای برگزار کنیم تا یک رایزنی جمعی انجام شود. به‌خاطر شرایط کرونا برگزاری جلسات به تعویق افتادند اما ان‌شاءالله تا نیمه اول مرداد ماه مراسم اختتامیه را برگزار و 7 شبکه خلاق را معرفی خواهیم کرد.»