ماجرای یک گروگانگیری

لیلا ابراهیمیان/ دهم مهرماه سال 1352 سازمان اطلاعات و امنیت کشور در اطلاعیه‌ای خبر داد ۱۲ نفر را که برای انجام سوء قصد علیه خانواده سلطنتی برنامه‌ریزی کرده بودند، بازداشت کرد؛ خسرو گلسرخی، کرامت‌الله دانشیان، طیفور بطحایی، عباسعلی سماکار، رضا علامه‌زاده، رحمت‌الله جمشیدی، شکوه فرهنگ‌رازی، ابراهیم فرهنگ‌رازی، مریم اتحادیه، مرتضی سیاهپوش، منوچهر مقدم سلیمی و فرهاد قیصری. آغاز ماجرایی جنجالی از زمان بازداشت تا اعدام گلسرخی که می‌گویند ارتباطی با گروه ترور شاه نداشت، ضعف یک عضو و همکاری‌ او با ساواک و روحیه خاص خسرو او را تا پای اعدام برد. گلسرخی به‌همراه همسر عاطفه گرگین و شکوه میرزادگی روزنامه‌نگارانی بودند در روزنامه کیهان؛ آنها محفلی تشکیل می‌دهند تا درباره ترور محمد رضاشاه صحبت کنند اما بعد از مدتی ماجرا منتفی می‌شود و گلسرخی گروه مطالعاتی دیگر بدون حضور شکوه تشکیل می‌دهد.
در رسانه‌ها نوشته‌اند که عباسعلی سماکار و رضا علامه‌زاده که از کارمندان تلویزیون بودند طرحی را میان خود بحث می‌کنند که با مخفی کردن سلاح در دوربین فیلمبرداری تلویزیون و وارد کردن آن به مراسم جشن سینمای کودک و نوجوان، همسر و فرزند شاه را که در برنامه شرکت می‌کردند، گروگان بگیرند و آزادی زندانیان سیاسی را طلب کنند. سماکار از دوستش بطحایی می‌خواهد که برایشان اسلحه تهیه کند و بطحایی که خود با دانشیان، شکوه و ابراهیم فرهنگ، اتحادیه، جمشیدی و سیاهپوش گروهی برای مطالعات مارکسیستی تشکیل داده بود، پیشنهاد سماکار را می‌پذیرد. مسئولیت تهیه اسلحه به کرامت دانشیان سپرده می‌شود. این پروژه اما به نحو مشکوکی لو می‌رود و تمامی اعضای گروه و برخی همفکرانشان که اساساً در جریان این عملیات نبوده‌اند بازداشت می‌شوند. می‌گویند امیرحسین فطانت از هم‌بندیان دانشیان ماجرا را به ساواک گزارش کرده ولی او خود منکر این مسأله است. داستان هر چه باشد بالاخره گلسرخی و دوستانش دستگیر می‌شوند. نویسنده و روشنفکر مارکسیست که به گفته همسرش عاطفه گرگین معتقد بود: «باید ایستاده مرد!» و روزی که خبر اعدامش را به همسرش در زندان می‌دهند، می‌گوید «چه بهتر که آدم با ایمان به راهش بمیرد.» روایت رحمت‌الله (ایرج) جمشیدی از روز حادثه چنین است: «قرار بود ساعت ۲ بعدازظهر روز چهارشنبه در تقاطع خیابان تخت جمشید و ایرانشهر شمالی حاضر شوم. من حاضر شدم اما از طرف مقابل من خبری نشد. همه‌چیز به هم ریخته به‌نظر می‌رسید و من در تماس تلفنی با شکوه میرزادگی بشدت از آشفتگی قرارها گلایه کردم. پس‌از اینکه موفق نشدم اسلحه را تحویل بگیرم، از محل دور شدم و چند ساعت بعد، به سمت همدان حرکت کردم.... در حالی که اصلاً فکر نمی‌کردم، دستگیر شوم. ظاهراً یک نفر همه ما را لو داده بود.» مأموران ساواک همگی اعضای گروه را بازداشت می‌کند؛ بازجویی آغاز می‌شود و اعضا لب به سخن باز می‌کنند. شکوه فرهنگ نام گلسرخی و مقدم سلیمی را که اصلاً در جریان طرح گروگانگیری نبودند به زبان می‌آورد. برخی در پی تبرئه خود بودند و ساواک در پی اثبات اقتدار خود. اما این گلسرخی و دانشیان بودند که شجاعانه در زندان و در مقابل بازجویان می‌ایستادند؛ گلسرخی وقتی که به او می‌گفتند آنها را نخواهند کشت، می‌گفت: «من کاری نمی‌کنم که شما بتوانید مرا نکشید» و دانشیان در زندان به رفقایش می‌گفت: «اگر این پرونده خونی دهد و کسی از افراد متهم در این پرونده کشته شود، آن وقت تمام نقشه‌های ساواک برای بهره‌برداری از این پرونده سازی‌ها نقش بر آب شده است» البته چنین هم شد. دادگاه برگزار شد؛ دفاعیه گلسرخی در دادگاه نظامی مشهور شد؛ دفاعیه‌ای که همان زمان با سانسور از تلویزیون پخش شد و بعدها سه بار دیگر، یک‌بار در 29بهمن‌ماه 1357 و دو بار دیگر در سال‌های 1385 و 1387 پخش شد.
نتیجه رأی در دادگاه بدوی این بود که گلسرخی، دانشیان، سلیمی، بطحایی، سماکار، علامه‌زاده و جمشیدی به اعدام محکوم شدند؛ اتحادیه و سیاهپوش به پنج سال حبس و شکوه فرهنگ، ابراهیم فرهنگ و قیصری هر یک به ۳ سال حبس محکوم شدند. دادگاه تجدیدنظر روز سه‌شنبه دوم بهمن ماه ۱۳۵۲ تشکیل شد؛ در این دادگاه حکم اعدام دو نفر از محکومین دادگاه اول یعنی سلیمی به ۱۵ سال و جمشیدی به ۱۰ سال تغییر کرد و پنج نفر از متهمان یعنی بطحایی، گلسرخی، دانشیان، سماکار و علامه‌زاده همچنان به اعدام محکوم شدند. روز بیست‌وهشتم بهمن‌ماه ۱۳۵۲ روزنامه‌ها، از عفو اعدام بطحایی، سماکار و علامه‌زاده و تأیید حکم اعدام گلسرخی و دانشیان خبر دادند؛ آنها یک روز بعد از عفو، در بامداد بیست‌ونهم بهمن ۱۳۵۲ در میدان چیتگر تهران تیرباران شدند.