مبارزه از آن سوی آب ها

لیلا ابراهیمیان/ اعتصاب دانشجویان ادامه داشت؛ سی‌ام آبان‌ماه 1355جمعی از دانشجویان عضو اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی مقیم فرانسه اعتصاب کردند؛ دوم آبان‎ماه هم دانشجویان ایرانی مقیم فرانسه اعتصاب کرده بودند؛ این اعتصاب‌ها در اعتراض به ادامه بازداشت دانشجویانی بود که بعد از حادثه حمله به همایون کیکاووسی دیپلمات رژیم شاه در پاریس؛ دستگیر شدند.
بعد از شهریور 1320 مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی و آیت‌الله سیدمحمود طالقانی مجموعه‌ای پی‌ریزی کردند تا بتوانند تفکرات و اندیشه‌های مبتنی بر فکر اسلامی را وارد دانشگاه کنند. با این ایده، انجمن‌های اسلامی در دانشگاه شکل گرفت؛ تشکلی که در تحولات دهه 30 در صحنه سیاسی و اجتماعی پویا بود و با مرداد 1332 مبارزات دانشجویی شکل دیگری به خود گرفت و دوران اختناق بر سرنوشت انجمن‌های اسلامی همچون سرنوشت احزاب سیاسی اثر گذاشت و در این دوره شاید به ناچار انتخاب اول، فعالیت‌های زیرزمینی بود.
از طرفی همزمان با فعالیت دانشجویان در دانشگاه‌های داخل کشور، دانشجویان دانشگاه‌های خارج از کشور هم در تکاپو بودند و مسائل داخلی و بین‌المللی را رصد می‌کردند. به گفته صادق طباطبایی، نخستین بیانیه سیاسی دانشجویی در خارج از کشور در سال ۱۳۲۵ توسط علی‌اصغر حاج سیدجوادی در پاریس نوشته شد. در آن زمان هنوز رابطه دانشجویان با سفارتخانه‌ها خصمانه نبود و جنبش‌های دانشجویی از سوی سفارتخانه‌ها خصوصاً در زمان دولت دکتر محمد مصدق حمایت می‌شدند. اما کم‌کم و پس از سقوط مصدق روابط سفارتخانه‌ها با جنبش دانشجویی شکلی دیگر به خود گرفت. بعد از کودتای 28 مرداد دانشگاه هم در تبِ مرداد و حوادث بعد از آن می‌سوخت و گاهی در انزوا و سکوت بود و گاه در حال برنامه‌ریزی تا اینکه در سال 1339 علی‌محمد فاطمی، صادق قطب‌زاده و محمد نخشب سازمان دانشجویان ایرانی در امریکا را پایه‌ریزی کردند. در این زمان حدود چهار هزار دانشجوی ایرانی در امریکا تحصیل می‌کردند. اواخر سال ۱۳۳۹ بود که علی‌محمد فاطمی (خواهرزاده دکتر حسین فاطمی) اولین شماره نشریه «پندار» را منتشر کرد؛ در آنجا «مانیفست» جنبش اسلامی دانشجویی نوشته صادق قطب‌زاده چاپ شده بود. قطب‌زاده، در مقدمه این مانیفست از قول افلاطون نقل می‌کند: «جریمه‌ای که انسان‌های خوب برای عدم علاقه به دخالت در امور سیاسی پرداخت می‌کنند این است که توسط افرادی به مراتب بد‌تر از خودشان رهبری می‌شوند.» بعدها نشریه پندار ارگان «انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی در ایالات متحده» شد.
با انتشار مانیفست مذکور، در شهریور 1339 نمایندگان سازمان‌های دانشجویان ایرانی از ۲۵ ایالت امریکا کنگره‌ای در شهر ایپسیلانتی (در ایالت میشیگان) برگزار می‌کنند. در این کنگره اردشیر زاهدی بدون دعوت شرکت کرده بود و هنگامی که کودتای ۲۸ مرداد را قیام ملی خواند، با اعتراض دانشجویان روبه‌رو شده و با عصبانیت سالن را ترک می‌کند، در حالی که با صدای بلند می‌گفته: «ارز این پدرسوخته‌ها را قطع خواهم کرد.» بیانیه پایانی کنگره به شدت سیاسی و ضد رژیم سلطنتی بود. از آن تاریخ به بعد سازمان دانشجویی در امریکا وارد مرحله تازه‌ای می‌شود. سال بعد در مراسم جشن نوروز هنگام سخنرانی اردشیر زاهدی، قطب‌زاده به روی جایگاه می‌پرد تا میکروفن را از دست زاهدی بگیرد، با حمله او به زاهدی و نواختن یک سیلی به گوش وی، مراسم به هم می‌خورد؛ بعد از آن قطب‌زاده و فاطمی بازداشت می‌شوند و گذرنامه آنها باطل می‌شود. اعتراض‌ها شروع می‌شود و از امریکا به شهرهای مختلف اروپا می‌رسد؛ واحد‌ها و تشکل‌ها و دسته‌های دانشجویی در مقابل سفارت ایران تظاهرات می‌کنند. شاخه جبهه ملی دانشجویان دانشگاه تهران از اعتراضات دانشجویان ایرانی در اروپا و امریکا، حمایت می‌کند و این زمینه‌ اولیه‌ای می‌شود برای تأسیس سازمان جهانی دانشجویان ایرانی یا‌‌ همان اتحادیه ملی.
در دی ماه 1340 نمایندگان ۱۹ سازمان دانشجویی ایرانی از کشورهای انگلیس، آلمان، فرانسه، اتریش و سوئیس در لندن گردهم می‌آیند و با پیام کمیته سیاسی هشتمین مجمع عمومی سازمان دانشجویان ایرانی در امریکا، کنگره کنفدراسیون دانشجویان و محصلان ایرانی در اروپا را برگزار می‌کنند. در این کنگره اساسنامه کنفدراسیون براساس منشوری که قبلاً از طرف واحد پاریس تنظیم و پیشنهاد شده بود، با اصلاحات و تکمله‌ای به تصویب می‌رسد.
تشکل‌های دانشجویی ایران علیه شاه از پراگ تا کانادا، از فیلیپین تا هند و کشورهای اروپایی در قالب انجمن، اتحادیه، فدراسیون و کنفدراسیون؛ فعالیت می کردند. بعداً عنوان حقوقی این سازمان، کنفدراسیون دانشجویان و محصلان ایرانی (اتحادیه ملی) شد؛ با نام مخفف CISNU که NU مخفف National Union .
در این بین همچنین تشکل های دانشجویان ایرانی مقیم امریکا هم فعالیت های زیادی در شهرهای مختلف این کشورعلیه شاه داشتند. شهید مصطفی چمران به همراه ابراهیم یزدی، علی شریعتی و صادق قطب‌زاده انجمن اسلامی دانشجویان ایران در امریکا را تأسیس کردند و شهید چمران فعالیت های گسترده ای در این انجمن داشت. نمایندگی ساواک در امریکا از چمران به عنوان «یکی از محرکین اصلی تظاهرات و دسته‌بندی‌های دانشجویان مقیم امریکا» نام می‌برد و مسئولیت او در«نوشتن کلیه اطلاعیه‌های انجمن دانشجویان شمال کالیفرنیا» را به ساواک گزارش می‌کند . نامه‌نگاری با نمایندگان و سناتورهای امریکایی برای امتناع از کمک به دولت ایران از دیگر فعالیت‌هایی است که به دست چمران به عنوان عضو انجمن دانشجویان ایرانی شمال کالیفرنیا صورت می گرفت. مبارزات سیاسی اعضای انجمن های اسلامی دانشجویان ایرانی مقیم خارج از کشور در دهه 50 به اوج رسید. بخصوص در سال های 1355، 1356 و 1357 که اعتراضات دانشجویان در فرانسه و در آبان سال 1355 نمونه ای از آن است. انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی مقیم خارج از کشور تشکل‌هایی بودند که با پیروزی انقلاب نسل اول اعضای آن به ایران برگشتند.