او فقط فرستاده خداست

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
رحلت پیامبر گرامی اسلام، مسلمانان را درمعرض نخستین آزمون دشوار در شرایط زندگی بعد از رسول خدا(ص) قرار داد، آزمونی که لازمه سربلند بیرون آمدن ازآن، فاصله گرفتن از آداب و عادات جاهلی، عمل به تعالیم مکتب، یک دل بودن و پا نهادن بر تمایلات و آرزوهای دنیا‌طلبانه بود، اما لاجرم چنین نشد، تا آنجا که شخص رسول اکرم(ص) در واپسین لحظات عمر، در عکس‌العمل نسبت به اشعاری که در تجلیل از وی و با چشمانی اشکبار خوانده می‌شد، به احتجاج برخاسته و فرمود به جای این اشعار بگویید: «محمد، فقط فرستاده خداست و پیش از او فرستادگان دیگری وجود داشتند، آیا اگر او از دنیا برود  یا کشته شود شما واپسگرا خواهید شد؟! هرکس به آیین پیشینیان خود بازگردد هرگز به خدا آسیبی نمی‌رساند و خداوند سپاسگزاران را پاداش خواهد داد.» (آل عمران 144) در منطق اسلام، دین خاتم، مجموعه تعالیمی است صادره از مقام الوهیت که حضرت محمد(ص) آن را از طریق وحی و به لسان آدمی دریافت نموده تا انسان بارقه‌هایی از فروغ هدایت را درک و مشمول و مستحق سعادت ابدی شود؛ از این‌رو گفته شده سایر ادیان آسمانی بویژه مسیحیت بر شخص نبی متمرکز بوده و آیین اسلام بر «کتاب» و «سنت» که در عرف اسلامی به سیره و سلوک پیامبر اسلام(ص) گفته می‌شود و در راستای تبیین عینی مفاهیم قرآنی است، تمرکز دارد که لازمه آن  وقوف و مراجعه آحاد مسلمان بدان‌ها جهت دریافت دستورالعمل زندگی است. محمد(ص) گرچه از نظر تاریخی متأخر است ،اما از نظر مرتبت به دلیل آنکه رسالتش مکمل رسالت سایر انبیای الهی بوده و از «عصمت» نیز برخوردار است در مرتبه برتر قرار دارد. این برتری به آیین محمدی(ص) موقعیت جهانی بخشیده و در عین جوشش ایمان قلبی و پایبندی به عقیده توحید به روابط آحاد مسلمان با یکدیگر و سایر ابنای بشردر سطوح مختلف اجتماعی می‌انجامد؛ بدین قاعده در مفهوم اسلامی وضعیتی شکل گرفته که به آن «امت اسلامی» اطلاق می‌شود. امت یک مفهوم دینی- اجتماعی حتی سیاسی است که در سایر مکاتب نمی‌توان مترادفی برای آن یافت و منظور از آن زیست مسالمت‌آمیز کنار یکدیگر است. امت شامل همه کسانی که به اسلام گرویده‌اند با هر گرایش و نسبت مذهبی و خلوص ایمانی می‌شود. به عبارت دیگر امت گستره‌ای از پیروان حضرت محمد(ص) را شامل است که از حقوق متقابل نسبت به یکدیگر برخوردارند. امت تحت لوای ایمان شکل گرفته و با مفهوم دیگری با عنوان «امام» کامل می‌شود. امام در کسوت و موقعیت «هادی» به راهنمایی مسلمانان جهت دستیابی به سعادت ازلی ظاهر شده و خیرخواه آحاد اجتماع مسلمین است. سرسلسله امامت – امیرالمؤمنین علی(ع) - به نصب الهی در واقعه غدیرخم منصوب و به عنوان جانشین پیامبر با تصریح رسول خدا(ص) معرفی شد. اما با رحلت پیامبر اسلام(ص) مفهوم امامت نادیده گرفته شده و به تبع آن امت نیز در عمل کارآیی و موقعیت خود را از دست داده و به جای آن خلافت که گونه‌ای ریاست و پادشاهی بود نضج گرفت، شالوده‌ای که به اختلافات عمیق بعدی درمیان پیروان حضرت محمد(ص) انجامید.
در دوران امام حسن مجتبی (ع) که دومین امام برحق و جانشین پیامبر خداست ابتدا در فضایی آکنده از آشوب و توطئه زعامت مسلمین را برعهده گرفت و در آن شرایط دشوار به شایسته‌ترین شکل ممکن به اداره امور پرداخت. فرمانروایان خود را برشهرها گمارد و آنان را به اجرای عدالت و نیکی مقابله با ظلم و طغیان و سرکشی سفارش فرمود و راه و روش پیامبر را پیش گرفت. اما درنهایت دشمنی و خصومت معاویه با جانشین رسول خدا(ص) ازطریق ایجاد تردید در یاران آن حضرت(ع) غلبه یافته وخلافت بار دیگر در گستره اسلامی ساری و جاری شد.
در دوران حیات امام علی بن موسی الرضا(ع) مأمون خلیفه عباسی که بر بخش شرقی خلافت اسلامی استیلا داشت برای رقابت با برادرش امین که فرمانش در بخش‌های غربی خلافت اسلامی نفوذ داشت، ریاکارانه به امام رضا(ع) پیشنهاد ولایتعهدی داد؛ آن حضرت  با هدف احیا و یادآوری رکن امامت و در پی آن شکل دادن به مفهوم امت با شرایطی ولایتعهدی را پذیرفت و با تلاشی هوشمندانه دایره نفوذ ایده امامت معصوم و اهلیت خاندان رسول خدا را برای قرار گرفتن در رأس جامعه اسلامی  وسعت بخشید، موضوعی که مأمون تاب نیاورد و سرانجام با شهادت هشتمین خورشید درخشان امامت در مسیر آن مانع ایجاد کرد.