پوپولیسم ایرانی

مینا  نبئی
به اشتراک گذاشتن کتاب‎های خوب شیوه‌ای نیکو برای شریک شدن در تعالی انسان‏ها است. به این اعتبار، به سراغ دکتر مهدی محسنیان‎راد، استاد ارتباطات، رفتیم تا کتابِ پیشنهادی او را برای مطالعه اهالی اندیشه جویا شویم. در حالی که انتظار داشتیم نام کتابی در زمینه مدیریت رسانه، علم ارتباطات یا حتی روزنامه‎نگاری از او بشنویم اما کتاب «پوپولیسم ایرانی» با زیرعنوان «تحلیل کیفیت حکمرانی محمود احمدی‏ نژاد از منظر اقتصاد و ارتباطات سیاسی» پیشنهاد این جامعه‌شناس و استاد دانشگاه امام صادق(ع) برای مخاطبان صفحه اندیشه بود. این کتاب درباره عملکرد، رفتارها و نتایج سیاست‏ های رئیس دولت نهم و دهم در ایران است و یک کار تحقیقی با موضوع «اقتصاد سیاسی» به قلم دکتر علی سرزعیم و از سوی نشر کرگدن است. یکی از نکات درخور تأمل این کتاب، مقدمه کوتاه اما خواندنی است که دکتر محسن رنانی، استاد برجسته اقتصاد دانشگاه اصفهان، نگاشته است: «... پس از جنگ، ما با دو جمهوری اسلامی روبه‌رو هستیم: «جمهوری اسلامی هاشمی» و «جمهوری اسلامی احمدی‌نژاد.» به گمان من برآمدن دولت روحانی و حتی تداوم حضور اعتدال‎گرایان یا اصلاح‎طلبان در دولت‎های بعدی هم دیگر نمی‎تواند محتوای «جمهوری اسلامی احمدی‎نژاد» را کاملاً دگرگون کند.» او در جای دیگر از مقدمه‌اش به کند شدن قطار توسعه ایران و عمده‎ترین دلیلش اشاره می‎کند: «بزرگترین شانس تاریخی ما برای قرار گرفتن روی ریل توسعه، ... در عصر احمدی‎نژاد از دست رفت؛ و متأسفانه در همین دوره بود که بخش بزرگی از منابع انسانی و اقتصادی توسعه‎آفرینِ ما یا پایان یافت یا از چرخه‏ های خلق ارزش حذف شد.»
نویسنده، دکتر سرزعیم، در این کتاب از ابعاد مختلف به مفهوم پوپولیسم، پوپولیسم معرفتی، پوپولیسم سیاسی می‌پردازد و ماهیت و پیامدهای پوپولیسم، اسلام و دموکراسی پوپولیستی، پوپولیسم صادقانه یا پوپولیسم جاهلانه و پوپولیسم به‌عنوان پدیده‎ای مدرن را مورد بحث و بررسی قرار می‎دهد؛ اینکه پوپولیسم چیست؟ و در غیریت با چه الگویی تحلیل می‎شود؟ شرایط و بسترهای ظهور پوپولیسم کدامند؟ مختصات پوپولیسم از نظر معرفت‎شناسی و روش‎شناسی چیست؟ «پوپولیسم بیماری دموکراسی نارساست» به چه معنا است؟ و آیا نگرش ضد اشرافی‌گری در پوپولیسم از مختصات آن است یا اینکه در ایران چنین شده است؟ وضعیت نهادهای مدنی در دولت‎های پوپولیستی چه می‎شود؟ پوپولیسم از تمایل و نشانه چه نوع دولت و گروهی برای ما سخن می‎گوید؟ نظرگاه دین درباره آن چیست و چگونه می‎خواهد به مؤمنان در مواجهه با دولت‎های پوپولیستی مساعدت کند؟ اینها از جمله پرسش‎هایی است که در این اثر به آنها پاسخ داده می‎شود.
مؤلف در این کتاب تلاش دارد با رویکرد «اقتصاد سیاسی» و «ارتباطات سیاسی» پوپولیسمی را تبیین کند که ایران در دولت نهم و دهم با آن مواجه بود تا از این رهگذر به پیامدهای اقتصادی و سیاسی و اجتماعی آن دست ‎یابد. از این رو، می‎توان گفت این کتاب بیش از آنکه یک تاریخ‎نگاری رسمی از یک دوره مهم در تاریخ ایران باشد یک تاریخ‏ نگاری تحلیلی از زاویه اقتصاد به شمار می ‏رود.
کتاب دیگری که محسنیان‎ راد به‌عنوان اثری درخور مطالعه از آن نام می‎برد «انسان‎ خردمند» با زیر عنوان «تاریخ مختصر بشر» است. این اثر که توسط یووال نوح هراری نوشته شده یکی از آثار پرفروش در جهان و البته مناقشه‎انگیز به شمار می‎رود.
دکتر محسنیان ‏راد در ادامه گفت‏‌وگو با خبرنگار «ایران»، به کتابی که در آستانه انتشار دارد هم اشاره کرد: «کتاب «رسانه‌ شناسی» حاصل تحقیق هفت‌ ساله من است که به درخواست انتشارات سمت تألیف کرده‎ام. می‎توان گفت این اثر جامع‎ترین و به ‎روزترین کتاب‏ در حوزه رسانه‎شناسی در ایران خواهد بود. در واقع نخستین کتاب مدیالوژی یا رسانه‎شناسی در سال 2016 در نیویورک منتشر شد و این دومین کتابی است که در این زمینه ناشری بدان پرداخته است.»