سمنان پایتخت کتاب می‌شود

حمیده گودرزی
خبرنگار
استان سمنان نه تنها اینکه سرزمین کویر، جنگل و کوهستان با جاذبه‌های طبیعی و تاریخی فراوان بوده و از نظر آب و هوایی بسیار متنوع است، بلکه از دیر باز به‌عنوان استانی فرهنگی با مردمانی فرهیخته و اهل کتاب شناخته شده است؛ استانی که در آن شخصیت‌ها و مفاخر بزرگ فرهنگی، دینی و عرفانی برجسته‌ای همچون بایزید بسطامی ملقب به سلطان العارفین، شیخ ابوالحسن خرقانی، شیخ علاءالدوله سمنانی، فروغی بسطامی، منوچهری دامغانی، ابن یمین فریومدی، یغمای جندقی، حاج ملا‌علی حکیم الهی سمنانی، آیت الله شاهرودی، علامه حائری سمنانی و بسیاری از شعرا و بزرگان علم و ادب معاصر که در ایران از شهرت خاصی برخوردارند همه از این دیار برخاسته و زیسته‌اند. مردمان این استان که از وجود این بزرگان به خود بالیده، سعی می‌کنند تا با تأسی از آنها همپای مسئولان استان در پرورش علم و دانش از هیچ اقدامی دریغ نکنند. از جمله اقدامات تحسین برانگیز مردمان فرهیخته این استان که می‌توان به آن اشاره کرد اهدای بیش از ۱۱۵ هزار جلد کتاب از سوی اقشار مردم با ‌فرهنگ استان به کتابخانه‌های این استان در یکسال اخیر است. روابط عمومی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان سمنان به نقل از سرپرست اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان در این باره اعلام کرد که از این تعداد کتاب ۲۷ هزار جلد در کتابخانه‌های عمومی در دسترس کتابخوانان قرار گرفت و مابقی کتاب ها به دستگاه‌های اجرایی اعطا شد. به‌گفته سعید دهقانلو، براساس آخرین آمار، بیش از 57 هزار نفر در استان سمنان عضو کتابخانه‌های عمومی هستند و بیش از یک میلیون جلد کتاب در کتابخانه‌های عمومی این استان وجود دارد که به ازای هر نفر در این استان، یک و نیم جلد کتاب در کتابخانه‌های استان وجود دارد.
همچنین دومین خبر خوب که مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان سمنان در هفته کتاب اعلام کرد: کسب عنوان پایتخت کتاب ایران برای سمنان بود و یادآور شد: در این زمینه 20 عنوان برنامه با مشارکت دستگاه‌های مختلف برنامه‌ریزی و از آنها رونمایی شده است.
به‌گفته فرشید فلاح، در طرح پایتخت کتاب شهرداری سمنان، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، آموزش و پرورش، کتابخانه‌های عمومی سمنان و نهادهای مردم نهاد همکاری دارند و در این خصوص ستادی نیز به ریاست فرمانداری در سمنان تشکیل و فعال شده است و مهم‌ترین هدف از طرح پایتخت کتاب، افزایش سرانه مطالعه و ایجاد انگیزه در مردم بخصوص جوانان و نوجوانان برای کتاب و کتابخوانی است.
کاهش سرانه مطالعه در استان سمنان
اما باوجود همه این اتفاق‌های خوب، آمارها حکایت از کاهش سرانه مطالعه در  سطح کشور و استان سمنان دارد که برای افزایش آن نیاز به یکسری کارهای کارشناسی شده و تمهیدات لازم است. مدیر داخلی انتشارات آوای چلچله که در شاهرود فعالیت گسترده‌ای در خصوص چاپ عناوین مختلف کتاب از نویسندگان محبوب شهرستان دارد و برای تشویق بیشتر مردم شهرش به کتابخوانی اقدامات مختلفی از جمله کتابخانه سیار، در اختیار قرار دادن کتاب‌های مورد علاقه شهروندان به‌طور امانی و... را انجام داده و تا حدود بسیاری نیز در رسیدن به اهدافش موفق بوده است در خصوص سرانه مطالعه در شاهرود و استان سمنان می‌گوید: «همانطور که اطلاع دارید شاهرود و استان سمنان، از لحاظ فرهنگی بسیار غنی و زبانزد است و در این مورد هیچ مشکلی وجود ندارد، چرا که شاهرود همیشه در جشنواره‌های کتابخوانی در سطح استان مقام نخست را به خود اختصاص داده است اما مشکل اصلی مردم شاهرود و استان، افزایش قیمت کتاب به‌دلیل افزایش هزینه تمام شده تولید آن است که متأسفانه باعث شده هزینه خرید کتاب از سبد هزینه خانوار خارج شود و کمتر پیش می‌آید که فرد برای خرید کتاب وارد بازار شود».
ابوالفضل طاشیان با اشاره به روستاهای مغان، قلعه نو، کالپوش و حسین آباد به‌عنوان دوستداران کتاب در شهرستان شاهرود در خصوص وضعیت سرانه مطالعه در روستاهای استان می‌افزاید: «کتابخانه‌های روستاهای شاهرود از لحاظ کتاب بسیار غنی هستند و بیشتر روستاییان ترجیح می‌دهند کتاب به آنها هدیه شود یا از کتاب های موجود در کتابخانه‌ها استفاده کنند تا اینکه بخواهند پولی بابت خرید کتاب بدهند. البته ناگفته نماند که با به روز شدن فناوری و تکنولوژی اکثر مردم سعی می کنند  کتاب های مورد علاقه‌شان را از طریق کتابخانه‌های دیجیتال که قابلیت ذخیره بی نهایت کتاب دارد تهیه کنند. شاید همین عامل باعث شده تا مردم کمتر علاقه‌مند به خرید کتاب کاغذی باشند. اما به هر صورت خواندن کتاب کاغذی صفای بیشتری دارد و در حال حاضر اقبال برای خواندن کتاب کاغذی برای دوستداران کتاب بیشتر است. به‌عنوان مثال فردی که روزنامه خوان است هرچند که همه اخبار را می‌تواند از طریق اینترنت و گوشی همراهش مطالعه کند اما به‌خاطر علاقه‌اش  سعی می‌کند که اخبار را از طریق روزنامه کاغذی دنبال کند. کتاب هم همین حالت را دارد و ما هم به‌عنوان ناشر بیشتر سعی می کنیم  نشر کاغذی داشته باشیم تا نشر دیجیتالی».
وی همچنین با بیان اینکه در حال حاضر شرایط ناشران در کشور نه خیلی خوب است و نه خیلی بد، می‌گوید: «از این لحاظ شرایط خیلی خوب نیست، چون از  وقتی هزینه تولید کتاب بالا رفته است برخی از ناشران کمتر به چاپ کتاب با تیراژ بالا رغبت می‌کنند، اما از سویی دیگر یک نویسنده یا شاعر به هر حال برای انتشار نوشته‌هایش مجبور است که نزد ناشران برود. کما اینکه ما در انتشارات خودمان از ابتدای امسال تاکنون 15 عنوان کتاب منتشر کردیم و در سال گذشته هم حدود 28 عنوان کتاب با مضامین مختلف از جمله کودک، شعر، ادبیات، سیاسی، مذهبی و... منتشر کردیم».
طاشیان در ادامه درخصوص راهکارهای مفید برای تشویق مردم به خواندن کتاب می‌افزاید: «آنچه که خودم یک مدت زمان کوتاهی برای تشویق مردم به کتابخوانی انجام دادم در آینده نزدیک هم این کار را دوباره از سر خواهم گرفت، راه‌اندازی کتابخانه امانی است که هم اکنون در تهران و بسیاری از شهرستان‌ها نیز انجام شده است؛ مزیتی که این روش دارد این است که فرد با امانت گرفتن کتاب مورد علاقه‌اش از یکسو کتاب ناشر به دست مخاطبش می‌رسد و از سویی دیگر پولی که فرد متقاضی بابت امانت کتاب می‌پردازد باعث می‌شود تا حدودی هزینه‌های ناشر جبران شود». مدیر داخلی انتشارات آوای چلچله، همچنین با بیان اینکه مناسب‌ترین اقدامی که دولت و وزارت ارشاد برای افزایش سرانه مطالعه در کشور انجام می دهند، تأمین کاغذ برای ناشران است، می‌گوید: «وقتی‌که در یک جامعه اتفاقی بیفتد که نخبگان و دوستداران فرهنگ و کتاب نتوانند تفکراتشان را از طریق کتاب به مردم انتقال دهند بالطبع آن جامعه پویا نمی‌شود. لذا در حال حاضر مشکل اساسی که برای همه ناشران در سطح کشور وجود دارد تأمین کاغذ است. درواقع کاغذ یک کالای استراتژیک برای ناشران است و نباید قیمت آن با نوسان ارز تغییر کند. از این‌رو به‌نظرم دولت تنها کاری که می‌تواند در این خصوص انجام دهد کاهش قیمت کتاب می‌باشد و تنها دغدغه ما همین است. در واقع وزارت ارشاد و کتابخانه داران اگر همکاری کنند من به‌عنوان تنها ناشر فعال در شاهرود می‌توانم با کتاب هایی که دارم حتی به دور افتاده‌ترین روستای استان کتاب به دست مردم برسانم».
مردم را به کتاب نخواندن متهم نکنید
اسماعیل همتی که از نویسندگان  موفق در زمینه کتاب کودک است و طرفداران بسیاری در سطح استان سمنان دارد از زاویه دیگری به موضوع پایین بودن سرانه مطالعه در کشور نگاه می‌کند‌، می‌گوید: «متأسفانه در کشور بیش از اندازه به مخاطب اتهام کتاب نخوانی زده می‌شود. حال آنکه تجربه زندگی به من ثابت کرده که حتی عامی‌ترین مردم کتاب خوب را ازدست نمی‌دهند. درواقع در کشور کتاب خوب کم داریم. حتی اگر مردم بدانند که کتاب‌های عامه پسند همانند داستان «حسین کرد شبستری» هم لااقل آنها را سرگرم خواهد کرد سعی می‌کنند هر طور که شده آن را به‌دست آورده و بخوانند، اما این هجمه‌ای که مردم کتاب نمی‌خوانند به‌نظرم غیر واقعی است. از سویی دیگر مفهوم کتاب باید بازتعریف شود که کتاب چیست؟ در حال حاضر بسیاری از مطالبی که در روزنامه‌ها و مجلات هفتگی و ماهنامه‌ها وجود دارد مورد پسند مردم و نوجوانان و جوانان نیست. درواقع بسیاری از مطالب کتاب‌ها باید در دل مجله و هفته نامه‌ها و ماهنامه‌ها چاپ شود تا مردم بتوانند هنگام سفر با اتوبوس و قطار بخوانند و از آن لذت ببرند. نکته دیگر اینکه نه تنها ما بلکه همه کشورها به‌طور سنتی از کتاب به‌طور همزمان سه انتظار داشته و توقع داریم که کم و بیش برآورده شود. نخست اینکه، یک کتاب خوب باید سرگرم کننده باشد و این وظیفه نویسنده کتاب است که باید به آن توجه داشته باشد. البته در ایران از کلمه سرگرمی، سبک تعریف می‌شود که بسیار مسأله مهمی است. دوم، آموزش مستقیم یا غیرمستقیم است که یک کتاب یا رمان به مخاطبش می‌دهد. سوم، اندیشه ورزی و پرورش ذهن و خلاقیت مخاطبان است که در این مورد در کتاب‌های ما بسیار کم دیده می‌شود و دلیلش هم این است که متأسفانه درباره فصل دوم کتاب که آغازگر آن نقدش است هیچ بحث و گفت‌و‌گویی نمی‌شود. درواقع یک کتاب یواش خریداری می‌شود و یواش خوانده می‌شود و بی‌سرو صدا و بدون آنکه درباره‌اش حرفی زده شود روی طاقچه یا کتابخانه کنار گذاشته می‌شود. نکته آخر اینکه کتاب های موجود در کشور انتظارات جدید مخاطب را برآورده نمی‌کند. در حال حاضر مخاطب به غیر از سرگرمی، آموزش و اندیشه‌ورزی، نیازهای دیگری از جمله نیازهای فلسفی جدیدی که برایش رخ داده، دارد و نمی‌داند سؤالات خود را با چه زبانی مطرح و جواب‌هایش را چگونه دریافت کند».  همتی در ادامه با بیان اینکه در حال حاضر کوهی از کتاب با وانت ها و کامیون‌ها جابه‌جا می‌شود و بی‌تعارف مردم کتابخوان حق دارند از کنارشان بی‌اعتنا رد شوند، می‌افزاید: «هم اکنون در سطح استان و روستاهایی همانند مؤمن آباد، خیرآباد‌،افتر  و چاشت مردمان باسواد و بسیار دوستدار کتاب داریم و نوجوانان و جوانانشان هم بی نهایت عاشق کتاب هستند زیرا برکت آن را دیده‌اند. حداقل اینکه از لحاظ اخلاقی و آموزشی بهره‌هایی از کتاب برده‌اند که توانسته‌اند زندگی شان را با همان آموزه‌ها مدیریت کنند. یا اینکه روستاهای شمالی سمنان از دیرباز در خانه‌هایشان مراسم شاهنامه خوانی داشتند و بسیار علاقه‌مند به شعر و ادبیات، پژوهش در خصوص اقلیم شناسی و فرهنگ ادبیات و پیگیری بافت شناسی قوم و قبیله‌ای خودشان هستند، اما متأسفانه در سطح کشور کتاب خوب کم است یا اینکه حداقل معرفی نشده است». وی در خصوص نگارش یک کتاب خوب می‌گوید: «روشی که خودم دارم این است که از مردم و گروه‌های پیرامون خودشان زیاد سؤال می‌کنم و به نظرم نویسندگان هم باید از مخاطبان خود در خصوص اینکه چه کتاب‌هایی دوست دارند و پیگیر چه کتاب‌هایی هستند و چرا پیگیر چنین کتاب‌هایی هستند زیاد سؤال کنند و آنگاه جواب‌هایی که شنیده می‌شود، چراغ راهشان خواهد بود. نکته دیگر اینکه خود نویسندگان نیز باید در خصوص دیدگاه‌ها و تجربیاتشان و نیازهای جامعه با همدیگر در تعامل و گفت‌و‌گو باشند.
همه روزهای سال روز کتابخوانی است
حمیدرضا نظری یکی دیگر از نویسندگان خوش ذوق و پر طرفدار سمنانی می گوید:
« درست است 24 آبان با نام روز کتاب و کتابخوانی و کتابداری نامگذاری شده اما به نظرم همه روز‌های سال را باید روز کتاب و کتابخوانی بنامیم  تا مردم با کتاب انس بیشتری گیرند».  وی با اشاره به اینکه آمارها نشان می‌دهد سرانه مطالعه در کشور چندان جالب نیست، می‌افزاید: «اخیراً به‌دلیل شرایط بحرانی انتشار ویروس کرونا که در کشور به‌وجود آمده، یکسری فعالیت‌ها از جمله برگزاری نمایشگاه‌های کتاب در فضاهای مجازی و اینترنت انجام شده که به‌نظر می‌رسد با استقبال خوب مردم همراه بوده است. کما اینکه مدیر عامل خانه کتاب نیز در مصاحبه‌ای عنوان کرد  در هفته گذشته فروش کتاب اینترنتی بسیار خوب بوده و این مایه امیدواری است».  نظری با بیان اینکه استان سمنان هم از لحاظ تاریخی و فرهنگی در سطح کشور مطرح است و همیشه در بین مردم به‌عنوان یک استان فرهنگی با مردمانی فرهیخته و اهل کتاب مطرح بوده است، می‌افزاید: «در سطح استان سمنان با توجه به اینکه کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌های بسیار و به نسبت خوبی وجود دارد و سرمایه گذاری‌های خوبی هم از سوی ناشران و کتابفروشی‌ها می‌شود و مردم نیز گرایش به مطالعه دارند اما به نظر می‌رسد که وضعیت فروش کتاب در سطح استان و کشور خیلی خوب نیست. لذا باید یکسری کارها و راه حل‌هایی اندیشیده شود که در این زمینه صدا و سیما، مطبوعات و مراکز علمی و دانشگاهی می‌توانند خیلی خوب کار کنند تا فرهنگ مطالعه و کتابخوانی به‌عنوان یک روش دائمی در زندگی مردم تبدیل شود. کاری هم که کارشناسان و نویسندگان می‌توانند انجام دهند بررسی ذائقه و علاقه‌مندی مخاطبان به محتوای کتاب‌ها است».
نظری همچنین در ادامه با بیان اینکه به‌طور عموم گرایش مردم سمنان بیشتر مطالعه کتاب‌های داستانی، رمان و ادبیات و کتاب‌هایی که در رابطه با فرهنگ و آداب و رسوم و گویش مردم سمنان است، می‌گوید: «یکی از اقدام‌های بسیار خوبی که اخیراً وزارت ارشاد انجام داده توزیع یارانه کتاب و راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار و برگزاری نمایشگاه‌های کتاب است که استقبال خوبی هم شد و می‌توان این جریان را به فال نیک گرفت. البته باید توجه داشت که کتاب‌ها  متناسب با فرهنگ همان منطقه باشد».

نیم نگاه

مدیر انتشارات آوای چلچه: شاهرود و استان سمنان از لحاظ فرهنگی بسیار غنی و زبانزد است . شاهرود همیشه در جشنواره های کتابخوانی در سطح استان مقام نخست را به خود اختصاص داده است. اما مشکل اصلی مردم شاهرود و استان، افزایش قیمت کتاب به دلیل افزایش هزینه تمام شده تولید آن  است که متأسفانه باعث شده هزینه خرید کتاب از سبد هزینه خانوار خارج شود و کمتر  پیش می آید که فرد برای خرید کتاب وارد بازار شود
اسماعیل همتی نویسنده: متأسفانه در کشور بیش از  اندازه به مخاطب اتهام کتاب نخوانی زده می شود. حال آنکه تجربه زندگی به من ثابت کرده که حتی عامی ترین مردم کتاب خوب را ازدست نمی دهند. درواقع در کشور کتاب خوب کم داریم. حتی اگر مردم بدانند که کتاب های عامه پسند همانند داستان «حسین کرد شبستری» هم لااقل آنها را سرگرم خواهد کرد سعی می کنند هر طور که شده آن را به دست آورده و بخوانند
حمیدرضا نظری نویسنده:  یکی از اقدام های بسیار خوبی که اخیراً وزارت ارشاد انجام داده توزیع یارانه کتاب و راه اندازی کتابخانه های سیار و برگزاری نمایشگاه های کتاب است که استقبال خوبی هم شد و می توان این جریان را به فال نیک گرفت. البته باید توجه داشت که کتاب ها  متناسب با فرهنگ همان منطقه باشد