مؤثر چون دلشدگان

نسیم قاضی‌زاده
منتقد
1 همین اول کار اجازه می‌خواهم که ایستاده به افتخار بهرام عظیمی و همه عوامل «سیم ششم» که یک اثر حرفه‌ای بر‌اساس فرازی از موسیقی ایرانی ساخته‌اند کف بزنم؛ اتفاقی که در انیمیشن ایران بی‌سابقه است. چهارده دقیقه موجز که مختصر و مفید صحبت کرده و تصاویری آنقدر چشم‌نواز و از زوایای گوناگون دارد که چیزی کمتر از یک فیلم سینمایی زندگینامه‌ای تأثیرگذار درباره زندگی خلاقانه و در عین حال کوتاه یک آرتیست ندارد. این موجزی انگار عامدانه، برآمده از زندگی هنرمندی است که فیلم بر‌اساس بخش‌هایی مهم از زندگی او ساخته شده؛ به شخصیت و توانمندی او اشاره می‌کند، لحظاتی شما را در شادی و کشف و خلق شریک می‌کند و با یک تصادف تمام می‌شود.

2 «سیم ششم» داستان بخشی از زندگی یکی از مهم‌ترین موسیقیدانان ایرانی «درویش‌خان» است که یکی از مهم‌ترین دستاوردهایش در موسیقی ایرانی، افزودن یک سیم به تار بوده تا صدادهی بهتری داشته باشد. فیلم از همین‌جا آغاز می‌شود، هرچند اشاراتی واضح به خلاقیت‌های داوینچی‌وار درویش‌خان دارد که در هرجای خانه‌اش ردی از کارهای نوآورانه‌ای است که کرده، از تعبیه چند لوله برای آبیاری قطره‌ای گیاهانش تا طناب‌های آویزان از جای جای سقفش که با حرکت دست او کاربردهای مختلفشان نمایان می‌شود، گاهی ناگهان تبدیل به میزی معلق می‌شوند که ناهار پلو ماهیچه مادرپز را پذیرا می‌شوند و گاه حامل ابزار ساخت‌و‌ساز می‌شوند که از دریچه‌ای از سقف آویزان می‌‌شود. همین ارجاعات کوتاه در کنار پرداخت حرفه‌ای در ساخت انیمیشن است که «سیم ششم» را تبدیل به اثری تماشایی کرده و دیدی واضح درباره زندگی یک هنرمند صد سال پیش به ما می‌دهد.

3 درویش‌خان را علاوه بر موسیقی به عنوان اولین فردی که در تصادف ماشین در ایران کشته شده است، می‌شناسند. انگار سیم ششم تار و تصادف هر دو به یک اندازه در زندگی درویش‌خان مؤثر بوده‌اند، همین است که کارگردان باهوش ما، بنا را از همان لحظه ابتدایی شروع اثرش، توأمان روی ماشین و تار می‌گذارد. ماشین هندل می‌زند و تار صدای کامل ندارد، ماشین درست می‌شود و سیمی به تار افزوده می‌شود، راننده سرمست است از حرکت نرم ماشین و درویش‌خان در اوج تارنوازی و استادی است، راننده مست است و سریع می‌رود و درویش‌خان که در ساز و عاشقی تازانده است تمام می‌شود! عظیمی دو وجه یادآوری درویش‌خان را پا‌به‌پای هم در «سیم ششم» جلو برده است تا آنجا که با هم آغاز و با هم تمام می‌شوند.

4 در دنیا بسیار بوده‌اند انیمیشن‌هایی که بر‌اساس زندگی یک موسیقیدان، یا یک اتفاق موسیقی ساخته شده‌اند. همچنین آثاری که با الهام از یک قطعه موسیقی شکل گرفته‌اند اما در ایران «سیم ششم» با این شکل حرفه‌ای ساختش بی‌رقیب است. «سیم ششم» را باید از این حیث دلشدگان انیمیشن دانست. این انیمیشن کوتاه نشان داد که نه تنها موسیقی ایرانی که موسیقی قدمای ایران نیز توان پایه قرار گرفتن ساخت یک اثر کامل را  حتی در حوزه انیمیشن دارند. در همین زمینه چقدر خوب که یکی از بهترین‌ها ساخت آن را به عهده داشته و چه بهتر اینکه مرکز حفظ و گسترش تهیه‌کنندگی آن را انجام داده است چرا که این اثر به غایت یک اثر ملی محسوب می‌شود که اتفاقاً همین ارگان‌ها می‌توانند از هر لحاظ درست‌ترین جا برای ساخت و ارائه و پخش آنها باشند. در آگهی‌های تماشای «سیم ششم» آمده است که ساخت آن دو سال به طول انجامیده است. طبیعی است که برای مخاطب عام انیمیشن - که تقریباً 9/99 درصد ما جزو آنها هستیم - کاملاً قابل فهم نباشد اما سرنخ‌های مختلفی داریم از این زحمت بسیار؛ از جمله نماهای پر از ظرافت خانه قاجاری درویش‌خان، کاراکتر‌سازی درجه‌یک، بررسی معماری و سبک زندگی دوران قاجار، استفاده از فرم فیلم‌های صامت و نداشتن دیالوگ که خود کار ساخت این اثر را قطعاً دشوارتر کرده است، موسیقی بسیار خوب فردین خلعتبری؛ تارنوازی به‌یادماندنی علی قمصری و ایجاز پنهان در لایه لایه آن. همه و همه کمک کرده‌اند تا «سیم ششم» تبدیل شود به آنچه باید می‌شده. نمی‌دانم چه کسانی علاوه بر کارگردان اثر انسان‌هایی کمال‌طلب در کارشان بوده‌اند و چقدر اطرافیانشان را بابت یک عمر کمال‌طلبی آزرده‌اند، اما خوشحالم که در مراحل کار جا نزده‌اند، خسته نشده‌اند و به کمتر از آنچه در تصورشان بوده راضی نشده‌اند. حالا می‌تواند خیالشان راحت باشد که در گنجینه دستاوردهایشان، اثری دارند که می‌توانند تا همیشه به آن ببالند.