ریسمانی از چاه زمین تا دل آسمان

در میان صاحبنظران تقریباً اجماع است که مهم‌ترین و دقیق‌ترین پژوهش درباره مفهوم دعا و نیایش، کتابی است که دین شناس شاخص آلمانی، فریدریش هایلر(1967 - 1892) فراهم آورد و به سال 1917 در اوج کشاکش‌های جنگ جهانی اول منتشر کرد. هایلر در این کتاب با رویکردی تاریخی و روان شناسانه به مفهوم نیایش نظر کرده است. او دعا را نه صرفاً یک مناسک و رفتار ظاهری بلکه «پدیده مرکزی دین و گوهر پارسایی و دیانت» (ص 61) به شمار می‌آورد. به این ترتیب، هایلر در نقطه مقابل فیلسوفان عقل‌گرایی چون کانت قرار می‌گیرد که می‌گفتند «آن کس که در نیکی پیشرفت کرده باشد دست از دعا خواهد شست.» کتاب نیایش اگرچه اعتراف می‌کند که به دست آوردن تصویر دقیقی از نیایش واقعاً کار آسانی نیست (ص 66) اما به گفته مؤلفش می‌کوشد «توصیفی پویا، حقیقی و آشکاراز این پدیده اصلی دین «(ص 52) عرضه کند. او حتی در مبالغه‌ای احتمالاً موجه می‌پذیرد که «می‌توان بدون فوت وقت، با نوشتن تاریخ نیایش، یک تاریخ دین نوشت.» (ص 64) چراکه فقط در دعا و نیایش است که کیفیت خاص زندگی دینی را درک می‌کنیم. اینجاست که هایلر به تبعیت از شلایرماخر، فیلسوف شاخص آلمانی اقرار می‌کند که «دینی بودن و دعا کردن در واقع یک چیزند» و همنوا با نوالیس، شاعر رمانتیک می‌گوید «دعا کردن در دین همان نقشی را دارد که اندیشیدن در فلسفه»(ص61). هایلر کتاب دوران ساز خود را در 13 فصل فراهم آورده است. او پس از تبیین نظری مفهوم دعا سراغ نیایش‌های بدوی، نیایش‌های آیینی، تمدن یونانی، دستگاه‌های فلسفی، نظام‌های عرفانی، ادیان تاریخی و وحیانی، تعالیم بزرگان و حکیمان می‌رود و در هر فصل با التزام به روش پدیدارشناسانه به بررسی موضوع می‌پردازد.
«نیایش، پژوهشی در تاریخ وروان شناسی دین» را شهاب‌الدین عباسی، با ترجمه‌ای دقیق و شیوا و رسا به پارسی درآورد و چاپ نخست آن به سال 1392 به همت نشر نی به بازار فرهنگ درآمد. آنچه اکنون در اختیار ماست چاپ سوم از این ترجمه خوشخوان است. عباسی در ترجمه این اثر دشوار، روی مرز باریک دقت و صحت و وفاداری و زیبایی و رسایی و روانی گام برداشته است. توضیحات او در پانوشت صفحات، منفعت اثر را مضاعف کرده است. مهم‌تر از این توضیحات، مقدمه ممتع و مغتنم اوست که به شرح شخصیت علمی و دیدگاه‌ها و نظرات و روش شناسی فریدریش هایلر پرداخته و با استفاده از منابع دست اول، مدخلی بسیار مفید برای ورود به «نیایش» عرضه داشته است. این مقدمه در عین حال متضمن گزارشی جامع از آثاری است که در زبان فارسی پیرامون مفهوم دعا تا زمان تکمیل این ترجمه به چاپ رسیده است.
در ایامی که شوق عبادت و اشتیاق عبودیت در جان مؤمنان شعله ور است مطالعه «نیایش» پیشنهادی با دست‌کم دو منفعت است: هم گرمای مکالمه‌ای شورمند و شوق انگیز با اهل آسمان را به یاد خواننده می‌آورد و هم روشنای یک پژوهش دقیق عالمانه را به مخاطب ارمغان می‌کند.

نیایش
فریدریش هایلر
ترجمه شهاب‌الدین عباسی
نشر نی