برخاسته از تئاتر، ماندگار در سینما

احمد طالبی‌نژاد
منتقد سینما
هفته پیش رو سالروز تولد سه بازیگر بزرگ سینما و تئاتر ایران است؛ عزت‌الله انتظامی، پرویز پرستویی و رضا کیانیان. متعلق به دو نسل از بازیگران سینما و تئاتر ایران که هر سه وجوه مشترک دارند. نخست این که خاستگاه هر سه آنها تئاتر است. عزت‌الله انتظامی فعالیت اش را در اواخر دهه 30 و اوایل دهه 40 از تئاتر کلاسیک ایران آغاز کرد، کیانیان در دهه 50 و پرستویی هم از کاخ جوانان شوش تئاتر را شروع کرد و به عرصه‌های بزرگ‌تر رسید. این وجه مشترک از آن جهت مهم است که هر سه جدا از ویژگی‌های منحصر به فرد  پرورش یافته دامان تئاتر هستند. بازیگری که از تئاتر شروع کرده‌، تجربه رو در رو با نفس تماشاگر را دارد، متن‌هایی کار کرده‌ که توسط فرهیختگان نوشته شده‌اند و دارای ارزش‌های ویژه هستند؛ طبعاً بازیگر بهتری نسبت به کسی است که نه صدایش پرورش پیدا کرده، نه ذهنش و نه از نظر بدنی آمادگی دارد. بدن و بیان سرفصلی مهم و مفصل در آموزش تئاتر است و به بارور شدن ذهن و آماده شدن بدن بازیگر کمک می‌کند. تفاوت خاصی بین بازیگری روی صحنه و جلوی دوربین است و بازیگری تئاتر بسیار دشوارتر از بازیگری سینماست؛ در تئاتر به تداوم حس نیاز است اما چنین چیزی در سینما ضرورت ندارد.این سه بازیگر علاوه بر  تئاتر، در سینما هم حضور موفقی داشته‌اند. نوع بازی آنها البته متفاوت است. عزت‌الله انتظامی معتقد به سیستم استانیسلاوسکی است ،یعنی غرق شدن در نقش در حدی که فراموش کنی که چه کسی هستی. نمونه بازی درخشان او در فیلم «گاو» از همین دست است. او چنان در نقش «مش حسن» و «گاو» فرو می‌رود که برای مخاطب بسیار باورپذیر می‌شود. بالعکس رضا کیانیان چنین اعتقادی ندارد، چنانکه خود در کتاب «شعبده بازیگری» می‌گوید «بازیگر هر نقشی که بازی می‌کند، همان جا تمام می‌شود و بلافاصله از نقش بیرون می‌آید، خودش می‌شود. اگر قرار باشد برای فیلمی که دو ماه طول می‌‌کشد در قالب همان نقش بمانی پس زندگی شخصی‌ات چه می‌شود؟» بر این اساس کیانیان بیشتر پیرو متد «استلا آدلر» در بازیگری است. پرستویی در تکنیک بازیگری به انتظامی نزدیک‌تر است. او هم پرورش یافته نوعی از تئاتر است که بیشتر حس در آن نقش دارد و البته خودش هم در نقش‌های حسی بشدت درجه یک است؛ دودو زدن چشم‌هایی که اشک در آن حلقه بسته و آماده گریه است، صورتی که کاملاً در اختیار است و حس‌ها را بخوبی منتقل می‌کند. این از خوشبختی سینما و تئاتر ما است که آدم‌هایی از این دست دارد. به نظر می‌رسد در سه چهار دهه اخیر به لحاظ بازیگری از کارگردانی جلوتر هستیم؛ بازیگرانی مؤلف داریم که هر نقشی را از آن خود می‌کنند و طوری بازی می‌کنند که حس می‌کنی علاوه بر آنچه در فیلمنامه آمده، پشت نقش فهم و شعور بازیگری هم جریان دارد. بازیگران مؤلف یا بازیگران خردمند کسانی هستند که دوره ندارند بلکه در همه دوران‌ می‌توانند موقعیت خود را حفظ کنند و حضور داشته باشند ،مثال روشن اش از نسل گذشته، آنتونی کویین است و در سینمای ایران هم کسانی همچون استاد عزت‌الله انتظامی. یاد و خاطره‌شان گرامی باد. ستاره‌ها اما بازیگرانی هستند که دوره دارند، یک شبه می‌آیند و می‌روند، شبیه ستاره که به محض جلوه‌گری خورشید از فروغ می‌افتند. برخی ممکن است ستاره نباشند ولی بازیگر و هنرپیشه‌ هستند؛ زحمت کشیده‌اند و اصول و تکنیک این کار را می‌دانند. پرویز پرستویی و رضا کیانیان از این جمله هستند. به سهم خود تولد آنها را به همه علاقه‌مندان و اهالی سینما و تئاتر و کسانی که برای هنر بازیگری ارزش قائل هستند تبریک می‌گویم.