آوین صفایی
خبرنگار
شهر تاریخی «ماسوله» بواسطه تاریخچه و معماری بی‌نظیر خود در سال ۸۶(2007) در فهرست موقت ایران برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت؛ اما با گذشت نزدیک به16 سال هنوز ثبت جهانی این نگین تاریخی با قدمتی هزار ساله، محقق نشده است. سرپرست پایگاه ملی پژوهشی میراث فرهنگی ماسوله به «ایران» می‌گوید: سال گذشته نام ماسوله به‌عنوان تک اثر برگزیده به یونسکو معرفی شده و احتمالاً تا یک سال آینده و پس از ارزیابی‌های یونسکو، تکلیف ثبت جهانی نگین ارزشمند خطه گیلان مشخص خواهد شد.
«محمد سنایی» سرپرست پایگاه ملی پژوهشی میراث فرهنگی ماسوله به «ایران» می‌گوید: نام ماسوله از سال 1386 در فهرست موقت سازمان یونسکو ثبت شده و طی 16 سال اخیر، کارهای تدوین و ارسال پرونده برای ثبت جهانی پیگیری شده است. البته صورت مسأله ثبت جهانی ماسوله کمی متفاوت است، چرا که از همان ابتدا ایراداتی بر تدوین و جمع‌بندی اطلاعات پرونده وارد شد؛ همین امر نیز باعث شد تا ثبت جهانی این اثر منحصربفرد به تأخیر افتاده  یا شرایط لازم برای ثبت در میان پرونده‌های ارسالی را کسب نکند.
ثبت جهانی نزدیک است
به گفته سنایی، اختصاص یک سهمیه برای هر کشور از سوی سازمان یونسکو، رقابت شدیدی را بین سایر گزینه‌ها برای ثبت جهانی ایجاد کرده و پروسه انتخاب و ارسال پرونده را بسیار سخت‌تر کرده است.البته به این امر باید رقبا و پرونده‌های دیگر را نیز بیفزاییم. شاید در سال‌های گذشته، پرونده‌ای وجود داشته که وضعیت تدوین بهتری داشته و تعامل کافی برای ثبت جهانی را داشتند که این مورد درباره ماسوله مطرح نبوده است.
وی می‌افزاید: از سال 1386 بحث ارسال پرونده برای ثبت جهانی یونسکو را بارها پیگیری کردیم؛ اما از بهمن ماه سال 1400 به بعد پرونده به شکل جدی تری پیگیری شده و نام ماسوله به‌عنوان تک اثر برگزیده به یونسکو معرفی شد. سال گذشته ما از نظرات متخصصین و مسئولان ثبت آثار ملی، نخبگان محلی و برخی داوطلبین برای حمایت از پرونده، مشورت گرفته و پس از کسب اطلاعات جدید، پرونده را از منظر فرهنگی و تاریخی شهر ماسوله جمع‌آوری کردیم.
سرپرست پایگاه ملی پژوهشی میراث فرهنگی ماسوله، درباره معیارهای لازم و ماهوی برای ثبت جهانی ماسوله می‌گوید: معیارهای لازم و ماهوی تا تشکیل پرونده ثبت نهایی در یونسکو به هیچ عنوان اعلام نمی‌شود. ان‌شاءالله پس از ثبت نهایی ماسوله در فهرست جهانی، در این خصوص اطلاع رسانی‌های لازم انجام خواهد شد.
بازدید ارزیاب‌های یونسکو از ماسوله
محمد سنایی می‌گوید: پس از ارسال پرونده ثبت جهانی ماسوله به یونسکو، بازدیدی در سال‌جاری انجام می‌شود. در حقیقت میراث جهانی یونسکو، چندین ارزیاب معتمد را از کشورهای مختلف انتخاب کرده و پس از برنامه‌ریزی‌های انجام شده، برای بازه زمانی 5روز تا یک هفته‌ای به ایران می‌آیند و از ماسوله دیدن می‌کنند. آنها پس از مطالعه پرونده، وضع موجود را بر اساس ملاک‌های منحصربفرد بودن ماسوله بررسی کرده و در نهایت زمانی را برای تنظیم گزارش تعیین می‌کنند. پس از جمع‌بندی و ارائه گزارش، حدوداً یک سال بعد، ثبت جهانی ماسوله نهایی شده و به اطلاع ما خواهید رسید.
وی با اشاره به اهمیت ارزیابی پرونده و مهیا ساختن شرایط لازم برای کسب ثبت جهانی ماسوله می‌گوید: در حال حاضر اقداماتی نظیر ساماندهی وضع موجود، بهسازی زیرسخت‌های شهر ماسوله، سروسامان دادن پسماندها، برق و مخابرات، نظافت بستر رودخانه و... انجام می‌شود. این موارد در بازه‌های زمانی قبل، به‌عنوان موانع کسب ثبت جهانی ماسوله از آن یاد می‌شد. امیدواریم تا زمان ورود ارزیاب‌ها به ماسوله، تمامی موانع برطرف شده و نگرانی‌ها رفع شود.
توسعه گردشگری پایدار
سرپرست پایگاه ملی پژوهشی میراث فرهنگی ماسوله در خصوص مزایای ثبت جهانی ماسوله در یونسکو می‌گوید: با ثبت جهانی ماسوله در یونسکو، این اثر منحصربفرد به تمام دنیا معرفی می‌شود. در مرحله اول اقتصاد گردشگری پایدار در کشور و ماسوله رونقی دوباره می‌گیرد. همزمان لینکی برقرار شده و موضوعات مربوط به این مجموعه از طریق یک کمیته تخصصی به روز، راهنمایی و مشاوره می‌گیرد. با ثبت جهانی ماسوله، این اثر از ثبت ملی به جهانی تغییر وضعیت داده و بالطبع اعتبارات ویژه جهانی نیز به آن اختصاص پیدا می‌کند.
تزریق اعتبار
در نتیجه با تزریق اعتبارات جدید، دست میراث فرهنگی و ادارات برای مرمت، نگهداری، پایش و حفاظت از این اثر جهانی بازتر می‌شود. از سویی دیگر، اگر بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله در کشور رخ دهد، اعتبارات ویژه‌ای به آن اثر اختصاص پیدا کرده و کشورهای عضو یونسکو، برای بازسازی و احیای آن اقدام خواهند کرد. بنابراین با ثبت جهانی ماسوله، این نگرانی و دغدغه برای تخریب ناگهانی این شهر در اثر بلایای طبیعی برای همیشه رفع خواهد شد.
به گفته سنایی، در تعهدات ثبت جهانی، اگر در کشوری که ثبت جهانی در آن انجام شده است به هر دلیل ممکن جنگی رخ دهد، کوچک‌ترین تعرض به اثرها و سایت‌های جهانی، جنایت جنگی محسوب شده و کشورهای عضو دفتر یونسکو بواسطه این اساسنامه، تحریم‌هایی را وضع کرده و با اقداماتی مشابه، جلوی تخریب و تعرض از آثار ثبت شده جهانی را خواهند گرفت.
وی در آخر ثبت جهانی ماسوله در یونسکو را اتفاقی مثبت برای کشور و استان ارزیابی کرده و می‌گوید: امیدواریم مسئولان با حمایت‌های بی‌دریغ خود، ثبت جهانی ماسوله را در سال‌جاری رقم زده و اثری دیگر از برترین آثار ملی کشور را در فهرست جهانی بگنجانند. در حقیقت با ثبت جهانی ماسوله، دنیا این شهر منحصربفرد را بهتر شناخته و توسعه و رونق صنعت گردشگری این منطقه، به رشد و تعالی اقتصاد کشور نیز منجر خواهد شد.

حمیده گودرزی
خبرنگار
فناوری ساخت قنات هزاران سال قبل در مناطق خشک کوهستانی ایران گسترش پیدا کرد و تا به امروز هم به‌عنوان یکی از منابع مهم آبی کشور محسوب می‌شود. اما متأسفانه بخش بسیاری از قنوات که در زمان‌های مختلف و در جای، جای کشور نجات بخش بسیاری از مردمان این مرز و بوم از خطر بی‌آبی در خشکسالی‌های طولانی مدت بودند، در چند دهه اخیر بشدت مورد بی‌مهری و در معرض خطر خشک شدن قرار گرفتند و هم اینک با جلب توجهات به سوی این سازه بسیار بی‌نظیر ، بخصوص در خراسان جنوبی که از نظر تعداد، سکاندار این میراث ملی و کهن است با اجرای «طرح جامع آبخیز تا جالیز» توانسته به‌عنوان یکی از استان‌های پیشرو در مرمت و بازسازی قنوات موفقیت‌های چشمگیری به‌دست آورد.
بیشترین تعداد قنات‌ کشور در خراسان جنوبی
مدیر آب و خاک امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌جنوبی در گفت‌و‌گو با «ایران» با بیان این‌که  خراسان جنوبی به لحاظ تعداد قنوات در کشور رتبه نخست را دارد و بیشترین قنوات استان نیز متعلق به شهرستان بیرجند با ۱۸۷۵ رشته است، می‌گوید: «در سراسر کشور حدود 41 هزار رشته قنوات وجود دارد که طبق آخرین آمار شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی حدود ۶ هزار و 983 رشته قنات و ۲ هزار و  864 رشته چشمه در این استان است. همچنین براساس آمارهای اعلام شده از سوی جهاد کشاورزی تاکنون حدود 7500 قنات در این استان شناسایی و در سامانه قنوات کشور ثبت شده است که از این تعداد سالانه ۱۹۵ میلیون متر مکعب آب از قنوات و ۳۰ میلیون متر مکعب آب نیز از چشمه‌های خراسان جنوبی که در مجموع حدود30 درصد است، استحصال می‌شود.»
اکبر محمدی با اشاره به اینکه طول قنوات خراسان جنوبی حدود چهار هزار کیلومتر است که بالغ بر 30 درصد آنها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و برای مرمت و بازسازی حدود ۳۶۰۰ رشته از این قنوات نیز حداقل یک مرتبه تأمین اعتبار شده است، می‌افزاید: « با توجه به اینکه میزان آبگیری قنوات استان متأثر از نزولات جوی است، در مجموع حدود ۳۰ درصد از این قنوات به میزان ۱۰ تا ۷۰ درصد دچار افت آبدهی شده‌اند که برای مرمت و بازسازی آنها حدود ۱۴۳۹ میلیارد تومان اعتبار نیاز است. البته در شهریور سال گذشته بلافاصله پس از دستور رئیس‌جمهور مبنی بر تشکیل ستاد احیای قنوات، به ریاست استاندار و به مدیریت جهاد کشاورزی این ستاد تشکیل شد که برای یافتن راهکارهای مناسب در جهت حل مشکلات پیش رو تاکنون سه جلسه برگزار شده است. حاصل نتایج این جلسات تشکیل 3 کارگروه با مدیریت اداره کل منابع طبیعی، دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری، مدیریت بحران استانداری و مدیران جهاد کشاورزی، در ذیل این ستاد است که سه هدف آموزش، فرهنگ‌سازی و مشارکت در زمان وقوع بلایای طبیعی و راه‌های جلوگیری از آنها و مدیریت جامع قنوات از آبخیز تا جالیز را دنبال می‌کنند. هم‌اکنون نیز اعضای هرکدام از این کارگروه‌ها مشخص شده و وظایف هر کدام نیز تعیین گردیده است.
همچنین در سال گذشته علاوه‌ بر جذب اعتبارات ملی و استانی، از سوی برخی مؤسسات خیریه از جمله بنیاد برکت، بنیاد علوی، سازمان بسیج سازندگی و کمیته امداد امام(ره) و مشارکت‌های مردمی بالغ بر ۶۹ میلیارد تومان اعتبار در اختیار این ستاد قرار گرفت که هم اکنون عملیات مرمت و بازسازی قنوات خشک شده و آسیب دیده استان در حال اجراست. گفتنی است تاکنون با حمایت‌های مالی این مؤسسات، قنواتی در شهرستان‌های درمیان، زیرکوه و سربیشه که به مرور زمان یا به‌دلیل جاری شدن سیلاب دچار آسیب شده بودند، مرمت و بازسازی شدند».
لزوم کنترل سیلاب در بالا‌دست
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی، نیز با بیان اینکه طرح جامع آبخیز تا جالیز یکی از تازه‌ترین اقداماتی است که در راستای ساماندهی قنوات در این استان در حال انجام است، عقیده دارد: «لازمه اجرای هر طرحی مدیریت درست آن است. از این‌رو هر اقدامی که قرار است در قالب طرح‌های آبخیز‌داری از جمله تغذیه، افزایش و ثبات آبدهی قنوات انجام شود، در ابتدا باید در بالادست حوزه آنها و با هدف کنترل سیلاب‌ها و رسوباتی که وارد مسیر آبراه‌ها می‌شوند، صورت گیرد.»
علیرضا نصرآبادی که حفاظت از حریم ساختمان قنوات را یکی دیگر از راه‌های ممانعت از ایجاد خسارت‌های ناشی از سیلاب‌ها و کاهش تنش آبی می‌داند به «ایران» می‌گوید: «عدم کشت و زرع، باغداری، حفر چاه‌های نیمه عمیق و عمیق، ساخت قنوات جدید، جاده‌سازی و در نهایت ساخت و ساز و ایجاد فضاهای شهری و مسکونی و صنعتی در مسیر قنوات، مرمت مسیر آبده و آب‌بر قنوات و طوقه چینی میله‌های چاه قنوات و ادامه آن از سطح زمین تا بالای ارتفاع یک و نیم متر به‌دلیل ممانعت از ورود سیلاب یا سقوط حیوان یا هر موجود زنده‌ای به داخل قنوات و انتقال آب به قنوات به وسیله استخر یا لوله برای ممانعت از هدررفت آب می‌تواند به حفظ حریم کیفی و آبی قنوات کمک بسیاری کند.»
دانش بومی
وی همچنین درباره تأثیر قنوات برای مردم و کشاورزان خراسان جنوبی می‌افزاید: «طبق آمار رسمی، جمعیت جوامع روستایی خراسان جنوبی بالای 48 درصد است اما به غیر از ساکنان اصلی روستاها افراد بسیاری هستند که در آخر هفته و ایام فراغت کاری‌شان به روستاها رفت و آمد می‌کنند که بالطبع همه این افراد که بیش از 60 درصد جمعیت استان را تشکیل می‌دهند از بهره‌برداران آب قنوات هستند. اما نکته حائزاهمیت این است که عمده افراد روستایی در مناطق کوهستانی و تپه ماهوری زندگی می‌کنند. در واقع در این مناطق سفره آب‌های زیرزمینی معنایی ندارد تا بتوانند همانند دشت‌ها از چاه آب استفاده کنند. به عبارتی آب مصرفی آنها از جریانات زیر قشری یا زیرسطحی که از کنار مسیل‌ها و آب‌راه‌های فصلی عبور می‌کنند، تأمین می‌شود.یعنی آنها از سالیان دور جهت دسترسی به منابع آبی توسط دانش بومی که داشتند اقدام به حفر قنوات کرده‌اند و هم اکنون نیز به‌عنوان منبع اصلی تأمین آب شرب برای ساکنان روستا و دام‌ها و کشاورزی محسوب می‌شود. بنابراین هرگونه برنامه‌ریزی در حوزه قنوات باید با حساسیت ویژه‌ای صورت گیرد و دانش آن بومی شود زیرا این دانشی است که در سطح جهان، بویژه در استان‌های کویری ایران منحصر به فرد است و حتی جاذبه گردشگری هم دارد یعنی می‌توان به‌عنوان اکوتوریسم روی آن برنامه‌ریزی کرد. در واقع قنوات همانند منبع آبی هستند که نه تنها لطمه‌ای به سفره‌های زیرزمینی نمی‌زند بلکه باعث نشست آنها و شوری آب و خاک نیز نمی‌شود. بنابراین نیاز به توجه جدی در مورد قنوات در سطح کشور داریم.»

«داش کسن» به معنای «تراشنده سنگ» یا «بُرنده سنگ» نام معبدی است در نزدیکی روستای ویر در حدود ۱۰کیلومتری شمال‌شرقی سلطانیه در استان زنجان. ساخت این معبد در دوره ایلخانی و پس از مرگ «ارغون» شاه مغول، به همت «الجای خاتون»، خواهر «سلطان محمد خدابنده» آغاز شد اما هیچ‌گاه تکمیل نشد. این محوطه تاریخی تابلوی معرفی ندارد و فقط اطلاعات اندکی در ورودی معبد به مخاطب ارائه می‌شود.
علاوه‌ بر گذر زمان، آسیب‌هایی که بازدیدکنندگان به معبد داش‌کسن وارد کرده‌اند، باعث شده تا بخش زیادی از این محوطه دچار آسیب شود، بخصوص یادگاری‌نویسی‌‌هایی که بخش‌هایی از آثار را مخدوش کرده یا برخی از نقوش تاریخی را از بین برده‌اند.
بازدیدکنندگان نه تنها به‌ آسانی می‌توانند به نقوش سنگی تراشیده شده در معبد نزدیک شوند، بلکه بدتر آنکه به‌راحتی می‌توانند با دست، این آثار تاریخی را لمس کنند و هیچ نگهبان یا محافظی وجود ندارد که به آنها تذکر دهد.

زیست بوم- ایران و سوریه برای حل ریزگردهای منطقه‌ای تفاهمنامه امضا کردند. علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست پس از بازگشت از سوریه و عراق خبر داد که ایران و عراق‌ نیز در همین راستا تفاهمنامه‌ای در ۲۱ تیرماه‌ در تهران امضا خواهند کرد. ایران در ۲۱ تیرماه میزبان وزرای کشورهای منطقه خواهد بود. کنوانسیون تهران فرصتی است تا ایران راهکار حل معضل کانون‌های ریزگرد موجود منطقه‌ای را ارائه دهد و کشورهای همسایه را از تبعات سدسازی‌های جدید دولت ترکیه آگاه سازد.
سدسازی‌های کشور ترکیه در پروژه «گاپ» روی دجله و فرات، سوریه و عراق را به کانون بحرانی ریزگردهای منطقه تبدیل کرده است. این ریزگردها نفس کشیدن را برای بخش بسیار زیادی از شهروندان ایرانی سخت کرده و حتی به مرگ تعدادی از شهروندان سوری و عراقی منجر شده است. با وجود این ترکیه چراغ خاموش قصد دارد در پروژه دیگری به نام «داپ» روی رودخانه ارس، دجله، فرات و کورا 90 سد بسازد که شرایط را برای کشورهای پایین دست از جمله ایران، عراق، سوریه، کشورهای حوزه قفقاز و...به مراتب سخت‌تر خواهد کرد. پروژه جدید(داپ) دولت ترکیه تنها به افزایش ریزگردها منجر نمی‌شود بلکه امنیت آبی و غذایی ایران در شمال غرب و شرق کشور را هم می تواند به خطر ‌اندازد.
علی سلاجقه در دیدار با حسین مخلوف - وزیر امور محلی و محیط‌ زیست سوریه - با اشاره به اهمیت روابط ایران و سوریه در زمینه‌های مختلف ازجمله محیط زیست و به‌روز شدن توافق‌های سال ۲۰۰۶ در بحث گرد وغبار تأکید کرده است: لازم است تفاهم های قبلی بین ایران و سوریه به‌روز و فعال شود و با امضا و به‌روز شدن‌ این تفاهمنامه موضوع مقابله با گرد و غبار به مرحله اجرایی و عملیاتی نزدیک‌تر می‌شود.
به گفته سلاجقه هدف از به‌روز شدن این سند همکاری ایجاد یک کارگروه مشترک است که سالانه حداقل یک‌بار در ایران و سوریه جلسه و نشست‌های منظم در جهت برنامه اقدام و عمل مقابله با پدیده گرد وغبار تشکیل شود.
معاون‌ رئیس‌جمهور در ادامه تصریح کرد: در این یادداشت تفاهم، اقداماتی همچون همکاری‌های آموزشی و انتقال تجارب همچنین اجرای پروژه‌های مشترک به‌صورت آزمایشی در حوزه‌های مختلف محیط‌ زیست، بویژه مقابله، مدیریت‌ و سازگاری با پدیده گرد وغبار پیش‌بینی‌ شده است.
سلاجقه در زمینه اجلاس وزیران محیط‌ زیست کشورهای همجوار گفت: با توجه به ابتکار جمهوری اسلامی ایران در تهیه برنامه‌های عمل منطقه‌ای و زیر منطقه‌ای که در کنفرانس تهران با حضور وزیران کشورهای همسایه ۲۱ تیرماه سال‌جاری برگزار خواهد شد، امید است این اجلاس بتواند با ظرفیت‌های خوبی که ایجاد شده است، تجربیات و مطالعات علمی و پژوهش‌هایی را که در موضوع محیط‌ زیستی به‌دست‌ آمده است به اشتراک بگذارد و نسبت به اجرایی شدن این برنامه‌ها با همکاری کشورهای منطقه بتوانیم برای کاهش خسارت ها گام‌های مفید و اثربخشی برداریم.
کارشناسان ایرانی در این سفر روی کانون‌های تولید کننده گرد و غبار در غرب عراق (حوزه فرات) و روی شهر دیرالزور در سوریه تمرکز کرده بودند.

ایسنا- «خیرالله مرادی» مدیرکل محیط‌زیست استان کردستان با بیان اینکه امسال زریوار با تهدید مواجه است، گفت: راه‌اندازی سیستم تصفیه آب شرب شهرستان مریوان تنها راه نجات‌بخشی دریاچه زریوار است، که متأسفانه این پروژه تاکنون هیچ پیشرفت چشمگیری نداشته و حدود 10سال از متوقف شدن آن می‌گذرد.
مهر- «سید مصطفی فاطمی فیروزآبادی» مدیرکل دفتر توسعه گردشگری داخلی وزارت میراث‌فرهنگی گفت: فعالیت میز ملی گردشگری دسترس‌پذیر با هدف توسعه گردشگری سالمندان و افراد دارای معلولیت در معاونت گردشگری آغاز شد.
ایرنا- «کازو توشی آیکاوا» سفیر ژاپن در ایران با تأکید بر همکاری گروه متخصص ژاپنی و محیط‌‌زیست استان در احیای تالاب بین‌المللی انزلی گفت: ژاپن می‌تواند با انتقال تجربه و تکنولوژی نوین در احیای این تالاب کمک مؤثری داشته باشد.
مهر- «حسینعلی نریمانی» معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان گفت: خسارت ریزگردهای درون‌استانی به منابع زیستی و اقتصادی اصفهان در یک‌سال گذشته ۴۰۰ میلیارد تومان بوده است.
تسنیم- «مهدی زارع خورمیزی» یک کارشناس محیط‌‌زیست با بیان اینکه راسوها خطری برای انسان ندارند، گفت: جمعیت زیاد موش‌ها در تهران می‌توانند طعمه راسو باشند.