حافظ، یادگار میرزا محمدخان

الهام فخاری
عضو شورای شهر
میرزا محمدخان قزوینی مشهور به علامه قزوینی (۱۱ فروردین ۱۲۵۶ تهران - ۶ خرداد ۱۳۲۸ تهران)، ادیب و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران بود که تصحیح دیوان حافظ با همکاری قاسم غنی یادگار دوره اقامت او در تهران است.
ادبیات کلاسیک پارسی را برخوردار از ویژگی‌های برجسته‌ای ازجمله جاری بودن بر زبان همه مردم و زنده‌بودن در اکنون بر‌شمرده‌اند. هر یک از ما بخوبی می‌توانیم بیت‌هایی از سروده‌های سعدی، فردوسی و حافظ را به‌ یاد آوریم و بر زبان جاری کنیم. ‌چنان نام حافظ را به کار می‌بریم که گویی هم‌هنگام و هم‌پایه‌ایم، دوست و هم‌پیمانه‌ایم.  گرچه درون‌داشت و سبک سروده‌ها بر چگونگی ارتباط با مخاطب اثرگذار است ولی چنین هم‌زیستی با حافظ را بویژه وامدار کسانی چون محمد قزوینی هستیم. تصحیح نسخه‌های کهن و آثار ادبی را می‌توان روزآوری و پیونددهی برای آیندگان دانست. مصحح است که با کار کانونمند و تخصصی اثر ادبی کهن را روزآمد و قابل اعتماد می‌سازد و با اعتبار خویش موجب به‌کارآوری و رونق دوباره آثار می‌شود. محمد قزوینی به واگوی برخی پژوهشگران، بنیان‌گذار زبان پارسی به روش نوین است و تاریخ و فرهنگ ادبیات ما وام‌دار تلاش دانش‌پژوهانه او است. ویژگی‌های زنده‌یاد محمد قزوینی را دقت، پایبندی به دانش‌پژوهی، امانت‌داری و سخت‌کوشی برشمرده‌اند و چنین دستاوردهای مانا و زنده و ارزنده‌ای هم نمی‌توانست بی‌بهره از این ویژگی‌ها باشد. دکتر مرتضایی در توصیف این مرد بزرگ می‌گوید: «... پشتکار و اعتقاد قلبی به کار خود داشت و برای مخاطبانش احترام قایل بود...». از جمله یادگاران کوشش او مرزبان‌نامه و تاریخ جهان‌گشای جوینی هم در میان ایران‌شناسان و شرق‌شناسان آوازه جهانی دارند. زندگی‌نامه او را که بازخوانی کنیم به پیشینه فرهنگی و آموزشی و آوازه سخت‌کوشی، درستی و دقت پدرش اشاره شده است. در کنار او فرزندان شیخ فضل‌الله نوری علم نحو و فرزندان فروغی پدر، عربی آموختند و او از ایشان زبان فرانسه خود را بهبود بخشید. آنچه می‌توان دریافت زنده‌یاد قزوینی کوشا و جوینده زیست و اکنون دستاورد تلاش او به سادگی در اختیار نسل‌هایی چون ما قرار گرفته است. بازخوانی زندگی‌نامه‌اش برای خواندن مرزبان‌نامه به تصحیح او پرانگیزه‌ام کرد. محمد قزوینی که‌ زاده و بزرگ‌شده تهران بود و نام‌آوری جهانی شد، سرمایه هویتی دیگری برای ما است؛ یکی دیگر از نمادهای روش‌مندی، پایبندی علمی و دقت و تلاش پیگیر، مردی برخاسته از تهرانِ پرمایه و سازنده بوده است.