روایتی خاص از سوژه ای عام

محرم براتی
نویسنده
(خاص پسند: کاری یا چیزی که عامه تمایلی به آن نشان نمی‌دهند - مورد پسند خاص- متضاد عامه پسند)

«عامه‌پسند» سهیل بیرقی به چند دلیل ساده نه تنها فیلمی مورد پسند عامه نیست که در شمار علاقه‌مندی و دغدغه‌های مخاطب خاص سینما است. هرچند شاید در این چند سال واژه «خواص» مثل خیلی دیگر از واژه‌های فرهنگ لغت فارسی کارکرد و بار معنایی خود را از دست داده‌ و چوب حراج به اعتبار آن خورده باشد اما عبارت خاص وقتی به مخاطب اضافه می‌شود نوعی تعریف به شمار می‌رود.
از آنجایی که قصد دارم در این دوره از جشنواره فیلم‌ها را از منظر برخورداری یا عدم برخورداری از اقبال مخاطبین مورد بررسی قرار دهم با مَتنی مُبتنی بر همین تحلیل روبه‌رو هستیم.
اول) سهیل بیرقی در «عامه‌پسند» سوژه‌ای عام را به‌شکلی خاص روایت کرده است برای اینکه بدانیم چرا «عامه پسند» فیلمی برای مخاطب عام نیست‌ از همین شکل روایت داستان شروع کنیم؛ از جایی که در دو دقیقه طلایی نخست فیلم بخوبی با مخاطب ارتباط برقرار نمی‌کند. انگار یک سخنران به محض قرارگرفتن روی سن سالن کنفرانس به‌جای سلام و احوالپرسی به یک سرتکان دادن خشک و خالی بسنده ‌کند. همینقدر سرد و بی‌تفاوت؛ تو بگو از سر شکم‌سیری. هرچند این شروع متفاوت دلیل اصلی برای بی‌علاقگی مخاطب عام نیست ولی وقتی سردی اولیه در برقراری ارتباط را با شیوه روایت غیرخطی (لوله‌ای) فیلم کنار هم بگذاریم مخاطب عام دچار نوعی سرگیجه محتوایی می‌شود؛ اتفاقی که خیلی خوشایند این دسته از مخاطبان سینما نیست. خیلی ساده است روایت وقتی از شکل ساده و خطی یا حتی سیال ذهن ولی با نشانه‌گذاری محسوس و قابل فهم به‌نوعی پیچیدگی می‌رسد برای درک و فهم موضوع مخاطب را به محاسبه و تفکر وا می‌دارد. تفکر و درگیری ذهنی هنگام تماشای فیلم هیچ‌ قرابتی با سینمای عامه‌پسند نداشته است.
دوم) فیلم مورد علاقه عام در شخصیت‌پردازی دچار لکنت نیست و موضوع مهمی مثل ویژگی‌های بارز مخاطب را در لفافه نمی‌پیچد. در عامه پسند سهیل بیرقی اما با‌وجود توری و پشه‌بند شفاف خیلی ضروریات در لفافه ضخیمی پیچیده بود تا حس کنجکاوی را تحریک و قدرت داستان‌خوانی مخاطب را محک بزند. اینکه میلاد بداغی تمایلات همجنسگرایانه داشت را مخاطب باید با انبردست از لابه‌لای خنده‌ و بلاک کردن و غیب شدن یکباره می‌فهمید یا درباره افسانه شیرخدایی دست به حدس و گمان می‌زد! فهیمه میربُد هم که واویلا!! چاه ویلی از نادانسته‌ها داشت که هیچ؛ اصلاً خوش نداشت کسی سؤالی در اینباره بپرسد. این کشف و شهود عقلی برای مخاطب عام که برای سرگرمی یا خنده بلیت سینما را می‌خرد جذابیتی ندارد.
سوم) بیرقی در نشان دادن چهره شخصیت‌های فرعی فیلم خِساسَت عجیبی به خرج داده است تا جایی که شاید با کم‌بازیگرترین فیلم در این دوره یا شاید تمام دوره‌های قبلی جشنواره فیلم فجر مواجه باشیم. این تکنیک عامدانه در نشان ندادن هیچ چهره‌ای جز سه بازیگر اصلی که در برخی پلان‌ها حتی توی ذوق می‌زند به مذاق مخاطب عام خوش نمی‌آید. فیلم عامه پسند سرشار از نور، بازیگر و رنگ است. مرکز عالم قرار دادن شخصیت‌های اصلی برای کمک به پرداخت درست داستان در کتِ مخاطب عام نمی‌رود و از یک‌جایی به بعد اگر به هر دلیلی داخل سالن باشد ادامه فیلم را به کتف‌اش می‌گیرد. (به کتف گرفتن برگرفته از یکی از دیالوگ‌های فیلم بود)
چهارم) قصه زن مطلقه تنها که حتی در سن رو به پیری هم با انگ اخلاقی روبه‌روست و هزار دست‌اندازِ کوچک و بزرگ برای زمین زدن او و جلوگیری از رسیدن‌اش به استقلال مالی و رفتاری در بطن جامعه طراحی شده است، بارها و به شیوه‌های روایی خاص یا عام تعریف شده است اما عامه‌پسند نه در برگیرنده یک بیانیه اجتماعی است نه معضل جدیدی را طرح می‌کند و نه حتی یک راهکار برای چندین سؤالی که در ذهنِ مخاطب شکل می‌گیرد ارائه می‌دهد. فیلم بیرقی یک کشیده آبدار به‌صورت جامعه مردسالار است که با هر سکانس و پلان به بار بدهی تاریخی‌اش به جنسیت زن که برای اثبات خود مدام به‌طرف سنگی و سفت جامعه خورده است؛ بیشتر و بیشتر می‌شود. البته که منظور از طرف بدهکار و خشن جامعه فقط مردان نیستند که خود زنان هم در لگد زدن به همجنس خود در شرایط اینچنینی از هیچ کوششی دریغ نمی‌کنند انگار نمی‌خواهند یکی مثل خودشان با سرنوشتی متفاوت جلوی‌ چشم‌شان رژه برود برای همین از راه‌حل ساده و تاریخی پاک‌کردن صورت‌مساله استفاده می‌کنند.
اینها برداشت شخصی درباره سرنوشت احتمالی فیلم عامه‌پسند در گیشه بود و طبق این تحلیل اگر اتفاق خاصی در تدوین دوباره فیلم رخ ندهد؛ «عامه پسند» بر خلاف «عرق سرد» که با اقبال خوبی مواجه شد، شانس بالایی برای جذب مخاطب عام در سالن‌های سینما نخواهد داشت.