نمره 20 برای مسعود فراستی

پیام فروتن
طراح و استادیار دانشگاه تهران
«من به خودم نمره صفر می‌دهم!» این جمله‌ای بود که در هفته گذشته، از زبان یکی از سرسخت‌ترین منتقدان سینمای ایران شنیده شد. منتقدی که اتفاقاً منتقدان، مخالفان و حتی دشمنان بسیار دارد. ماجرا از آنجا شروع شد که مسعود فراستی در یک برنامه تلویزیونی، شاهنامه فردوسی را با اغلاط بسیار خواند. در ادامه، موج نقد و تمسخر به سوی او روانه شد و کمی بعد، این منتقد سرسخت ما، عذرخواهی کرد، به خود نمره صفر داد و قول داد دیگر وارد چنین عرصه‌هایی نشود. یکی از عوامل پایان یافتن مدرنیسم در هنر و ورود به عصر پسامدرن، مؤلفه نقد بود. مدرن‌ها خود را نیز به چالش می‌کشیدند و درهای نقد را بر آثار خود باز گذاشته بودند. بدین ترتیب، آنها پارادوکس نقد را به این شیوه حل کردند: نقد کن، حتی اگر موضوع نقد خودت باشی. در همین راستا است که مسعود فراستی، روی خود نیز تیغ می‌کشد و در برابر میلیون‌ها مخاطب، عذرخواهی می‌کند و به شاهنامه‌خوانی خود نمره صفر می‌دهد. اما نگاه کنیم به فرهنگ عذرخواهی در جامعه ما. اصولاً در فرهنگ ما کمتر جایی برای عذرخواهی وجود دارد و اصولاً ما مردمی همیشه طلبکار هستیم! در جایی هم که ناچار به عذرخواهی شویم، آن را با صمیمیت ابراز نمی‌کنیم و اگر مخاطب‌مان عذر ما را نپذیرد، مجدداً طلبکار می‌شویم که: «به درک! من که عذرخواهی کردم! برای من ناز می‌کند!». در حالی که فراموش می‌کنیم، عذرخواهی دو مرحله دارد. نخست، تلاش برای پذیرش ما از سوی شخص روبه‌رو و دیگری، تلاش برای جبران خسارت مادی و معنوی او. این در حالی است که در فرهنگ ما، تنها مرحله اول – آن هم با اما و اگرهای متعدد – برگزار می‌شود و از مرحله دوم هیچ خبری نیست! اما مسعود فراستی، با شجاعت مرحله دوم عذرخواهی را نیز به مرحله اجرا درآورد. او به خود و دیگران تعهد داد که دیگر وارد چنین عرصه‌هایی نشود و اعلام کرد، متعلق به این حوزه نیست. به یاد داشته باشیم، آن‌کس که عذرخواهی می‌کند، شایسته تقدیر است، نه تکذیب. در حالی که برخی همیشه ناراضی و بیمار، مجدداً به فراستی تاختند که این عذرخواهی نیز بخشی از استراتژی و سیاست فراستی بوده است! از کجا می‌دانید؟! اصلاً فرض را بر صحت این موضوع می‌گذاریم. آیا سیاستی که به شما و امثال شما، فرهنگ صحیح عذرخواهی و نقد خود را بیاموزد، سیاست ناشایستی است؟! کاش تمام سیاست‌ورزی‌های جهان به همین ترتیب بود! به هر روی، آنچه از فراستی شاهد بودیم، شجاعت و فروتنی شخص فرهیخته‌ای بود که به خود نیز رحم نمی‌کند و با همان لحنی که به دیگران می‌تازد، بر خویش هم تازیانه می‌زند و از خود فراتر می‌رود. آقای فراستی! در این غائله، نمره شما 20 است.