دیوارنگاری تنها حوزه نشان دادن مسائل روز دنیا در قالب هنر است

خسرو خسروی
استاد نقاشی
مسأله دیوارنگاری در ایران با جریان دیوارنگاری در دنیا به  لحاظ امور لجستیکی خیلی فرق می‌کند. به این معنی که بخشی از دیوارنگاری‌ها در دنیا به صورت خصوصی یا با مؤسسات غیرانتفاعی سرو کار دارد و البته شهرداری‌ها هم نقش مهمی دارند ولی یک مکانیزم بازتری برای کار دیواری وجود دارد. حتی در کنار آن در دنیا دیوارنگاری گرافیتی را داریم که به صورت آزاد و مستقل عمل می‌کند. اخیراً هم در اخبار شنیدیم که هنرمندی مثل بنکسی که خیلی معروف است، یکسری کار در مورد کرونا و پروتکل‌های بهداشتی آن با لحن خودش و به صورت کاملاً گرافیتی و آزاد در داخل قطارهای مترو کار کرده است و تصاویرش در فضای مجازی پخش شد که خیلی هم کار جذابی بود. حتی بعد از آن هم شهرداری و مسئولان مرتبط با مترو کارها را پاک کردند اما به عنوان یک رویداد خیلی خبرساز شد و خیلی هم در تعریف مسأله رعایت پروتکل‌ها و نکات بهداشتی مؤثر بود.
جریان دیوارنگاری در دنیا چندین گرایش دارد و این گرایش‌ها به طور مستقل می‌توانند در یک آن و به طور لحظه‌ای به امور و مسائل پیش آمده سریع واکنش نشان دهند. این انعکاس سریع در دنیا و مراکز مهم می‌تواند در واکنش و مورد هدف قرار دادن مسائل مهم به روز خیلی مؤثر باشد.
متأسفانه درمورد ایران این مکانیزم کمی دچار دیوانسالاری است و به این سرعت هنرمندان نمی‌توانند در حوزه دیوارنگاری تأثیر داشته باشند. مسأله گرافیتی یک هنر کاملاً خارج از حدود شهرداری‌ها، دولت و نظارت قانونی انجام می‌شود و کاملاً مستقل در دنیاست. ما در ایران چنین هنری نداریم. معمولاً این گرایش از هنر بدون وابستگی به منابع مالی، اداری و قانونی است و می‌تواند سریع واکنش نشان دهد. اما در ایران چنین مکانیزمی در میان هنرمندان نداریم. به خاطر اینکه گاهی مسائل سیاسی خیلی در این ماجرا مؤثر می‌شود و محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی اجازه رشد هنر گرافیتی به معنای واقعی را نمی‌دهد. شهرداری و سازمان زیباسازی در مقاطعی سعی کرد هنر گرافیتی را به صورت رسمی ترویج کند اما با ذات هنر گرافیتی در تناقض بود و آنچه که در مکانیزم ارائه طرح، انتخاب و تأیید طرح و بستن قرارداد که گاهی تا یک تا دو سال هم مراحلش طول می‌کشد، اصلاً مفهوم هنر گرافیتی را از بین می‌برد. در مبادی رسمی هنر دیوارنگاری در ایران پروسه کار بسیار طولانی است. اولاً دادن طرح‌ها به دنبال فراخوان‌ها اتفاق می‌افتد و فراخوان‌ها زمان طولانی‌ای را طی می‌کنند تا کار را دریافت کنند.هیأت داوری این کارها را انتخاب کند و بعد مورد تأیید مسئولان زیباسازی قرار بگیرد. بعد از تأیید کمیته‌های انتخاب یک مرحله هم رد شدن از فیلتر مناسبات قانونی زیباسازی است تا به مرحله قرارداد برسد که اغلب تا دو سه سال طول می‌کشد. بنابر این نمی‌توانیم با این مکانیزم انتظار داشته باشیم که دیوارنگاری در ایران به سرعت به چالش‌های اجتماعی جواب دهد. اصلاً مقدور نیست مگر اینکه ما امکان رشد به گروه‌های مستقل را در این زمینه داده باشیم که چنین امکانی وجود ندارد. گروه‌های مستقل هنری صرفاً با انگیزه‌های هنری در واکنش دارای فعالیت زیاد نسبت به چالش‌های اجتماعی. فعالیت ما نسبت به این قضیه بسیار پایین است. طبیعی است که از طرف هنرمندان شاخص‌مان چنین واکنش‌هایی را نبینیم.
نمونه بنکسی نمونه‌ای از خروار کارهایی است که هنرمندان در حوزه  دیوارنگاری و هنر شهری به سرعت واکنش نشان داده‌اند. اما ما به خاطر سیستم بروکراتیک و دیوانسالاری انجام یک اثر دیواری اصلاً واکنشی نخواهیم داشت و نمی‌توانیم هم واکنش داشته باشیم. هنرمندان در آتلیه شخصی خودشان این واکنش را دارند. باید توجه داشت که اتفاقات به روز اجتماعی یک حوزه ارائه اثری می‌خواهد که فقط شامل دیوارنگاری است و در کنارش حضور هنرمندان و گروه‌های مستقل. تقریباً ما این دو را در ایران نداریم و محدودیت‌های قانونی بسیاری برای آن است. البته گاهی توسط بعضی هنرمندان در ایران این اتفاق افتاده است. من از برخی هنرمندان آثاری را در رابطه با کرونا روی دیوار دیده‌ام اما این نسبت در مقایسه با آنچه که باید مخاطب وسیع ایرانی را دربربگیرد، بسیار ناچیز است. رفع این مشکل احتیاج به یک تعامل و نوعی ظرفیت بین حاکمان جامعه دارد.