به نام تاریخ

30 آذر
آخرین روز پاییز با تولد و درگذشت چهره‌های شاخصی در هنر و فرهنگ همراه شده است؛ چهره‌هایی که به این بهانه آثارشان را مرور می‌کنیم.
تولدها
حمیده خیرآبادی: مادر سینمای ایران اگر زنده بود امروز 96 ساله می‌شد. حمیده خیرآبادی از سال 1326 کار در تئاتر را آغاز کرد و در سال 1322 با بازی در فیلم «میهن پرست» وارد سینما شد. او در دوران موج نوی سینمای ایران در دهه 40 شمسی با کارگردانان مطرحی مانند داریوش مهرجویی، مسعود کیمیایی و علی حاتمی همکاری کرد و «طوقی»، «رضا موتوری»، «اجاره نشین‌ها»، «زرد قناری»، «هنرپیشه»، «مادر»، «ریحانه»، «روز واقعه»، «بانو»و «شیرین» از مطرح‌ترین کارهایش هستند. خیرآبادی در سریال‌های زیادی هم بازی کرد که «این خانه دور است»، «آپارتمان»، «پدرسالار»، «خانه سبز»، «دردسر والدین» و «سفر سبز» از به یادماندنی‌ترین آنها هستند. خیرآبادی با بازی در بیش از 150 فیلم و سریال رکورددار حضور در پروژه‌های سینمایی و تلویزیونی است. او سال 1389 درگذشت.
پشنگ کامکار: نوازنده سنتور و از اعضای گروه کامکارها سال 1330 در چنین روزی به دنیا آمد. پشنگ کامکار از 10 سالگی نواختن سنتور را یاد گرفت و ردیف‌های ابوالحسن صبا را از پدرش آموخت و سال 1355 همراه پرویز مشکاتیان در آزمون سراسری باربد که نخستین کنکور موسیقی ایران بود مقام نخست سنتورنوازی را به دست آورد. او از بنیانگذاران گروه شیدا است و اولین تک نوازی اش را هم با این گروه همراه محمدرضا شجریان و محمدرضا لطفی در کاری به‌نام «به یاد عارف» انجام داد. او در آلبوم‌هایی مانند «گلگشت»، «به یاد صبا»، «بارانه»، «فراق»، «گل به دامن»، «شورم را»، «بی گاهان» و «جهان گذران» به‌عنوان نوازنده سنتور حضور داشته است.
   سالروز تولد لاله اسکندری بازیگر، حسین صفا ترانه سرا، عزیز نسین نویسنده ترکیه‌ای، نیکلاس سانسون سفرنامه نویس فرانسوی، عباس احمدی شاعر، امین فقیری داستان نویس و ساسان ناطق داستان نویس هم امروز است.
درگذشت‌ها
مرتضی احمدی: بازیگر و صداپیشه مشهور ایران سال 1393 در چنین روزی درگذشت. مرتضی احمدی متولد 1303 بود و پس‌از چند سال فعالیت در گروه‌های تئاتر آماتوری در سال 1321 همراه دوستانش تماشاخانه ماه را تأسیس کرد. یک سال بعد برای اولین بار در تئاتر فرهنگ پیش پرده خوانی کرد و برای اولین بار به سبک بیات تهران پیش پرده‌ها را خواند و مورد توجه قرار گرفت. احمدی از سال 1323 به رادیو رفت تا برنامه‌های کمدی اجرا کند و سال 1356 در سریال رادیویی و کمدی «هردمبیل» بازی کرد و همان سال در نظرسنجی از مردم به‌عنوان محبوب‌ترین بازیگر رادیو انتخاب شد. سال 1349 به دعوت علی حاتمی ترانه عنوان‌بندی فیلم «حسن کچل» را اجرا کرد که بسیار مورد توجه قرار گرفت. او در سال‌های فعالیتش در فیلم‌های «باباشمل»، «قلندر»، «ذبیح»، «خانه خراب»، «مردی که زیاد می‌دانست»، «اتوبوس»، «جدال در تاسوکی»، «خانه خلوت»، «ناصرالدین شاه آکتور سینما»، «یک بار برای همیشه»، «تحفه هند»، «کلاه قرمزی و پسرخاله» و «ستاره‌ها 3» و سریال‌های «سلطان صاحبقران»، «آیینه»، «آرایشگاه زیبا»، «تعطیلات نوروزی»، «فروشگاه»، «زیر بازارچه» و «خانه پدری» بازی کرد. صدای مرتضی احمدی در پروژه 48 داستان و کارتون‌هایی مانند «پینوکیو» و در نقش روباه مکار و «ماجراهای علاءالدین» ماندگار شد.
جلیل ضیاپور: پدر نقاشی مدرن ایران سال 1378 در چنین روزی درگذشت. جلیل ضیاپور متولد 1299 بود و ابتدا در هنرستان موسیقی رشته آهنگسازی را خواند و پس از آن برای آشنایی با هنرهای سنتی وارد مدرسه صنایع مستظرفه شد. در سال 1320 به دانشکده هنرهای زیبا رفت و بعد در فرانسه تحصیل در رشته هنرهای تجسمی را ادامه داد. پس از بازگشت به ایران و در سال 1328 انجمن هنری «خروس جنگی» را که پیشرو در زمینه طرح‌های هنر نو بود پایه‌گذاری کرد و در نقاشی از ابتدا به‌عنوان هنرمند نوگرا شناخته می‌شد. کارهای ضیاپور هم مضامین اصیل ایرانی را داشتند و هم از خطوط هندسی کوبیسم بهره می‌بردند و تابلوهای «مسجد سپهسالار»، «آناهیتا»، «دختر ترکمن»، «چادرنشینان»، «زندگی من» و «مهشا» از آثار شاخص او هستند. از ضیاپور کتاب‌های «هنر پیکرتراشی در ایران»، «پوشاک باستانی ایرانیان تا پایان دوره ساسانیان»، «تاریخ هنر عمومی شرق»، «پوشاک زنان ایران از کهن‌ترین زمان»، «پنجاه سال هنر تجسمی ایران معاصر» و «تاریخ مختصر هنر ایران و جهان» به جا مانده است.
جان اشتاین بک: نویسنده امریکایی داستان‌های مشهوری مانند «خوشه‌های خشم» سال 1968 درگذشت. جان اشتاین بک سال 1902 به دنیا آمد و ابتدا خبرنگاری می‌کرد اما پس از مدتی کارگری با مشکلات کارگران بیشتر آشنا شد و نخستین اثرش را با نام «جام زرین» در سال 1929 درباره مشکلات کارگران نوشت؛ نگاهی که در سایر آثارش مانند «موش‌ها و آدم ها»، «خوشه‌های خشم»، «راسته کنسروسازی»، «اتوبوس سرگردان» و «شرق بهشت» ادامه یافت. او سال 1939 برای «شرق بهشت» برنده جایزه پولیتزر شد و سال 1962 جایزه نوبل ادبیات را برد.