ماجرای بی‌پایان دغدغه حفاظت از محیط‌ زیست

نلی محجوب
فعال حوزه ادبیات کودک و نوجوان
بحث محیط‌ زیست دهه‌هاست که بحث اساسی دنیاست. ماجرا از 1970 و برگزاری کنفرانس استکهلم تاکنون دغدغه آفرین بوده است. کاهش آلودگی‌های زیست محیطی، بازیافت زباله‌ها، حفاظت از گونه‌های در حال انقراض و... مسائلی است که گاه به مناقشه‌های سیاسی تبدیل می‎شود و گاه به حقی که از شهروندان سلب شده است. مثل همین روزهای ما در کلانشهرها که مثل زندگی در اتاق گاز است و داستانی پر آب چشم و سرفه و نفس تنگی.
مسأله‌ای که سال‌های سال مردم و دولت با آن دست به گریبان هستند و هنوز از پس آن بر نیامده‌اند. دولت‌ها در همه شهرهای آلوده جهان دلایلی گوناگون برای معضلات دارند و بخشی از آن را برگردن شهروندان می‌اندازند که بماند تا زمانی که کسی از پس آن برآید. از طرفی بحث تخریب جنگل‌ها، ساخت جاده‌ها، خشک شدن تالاب‌ها، شکار گونه‌های مختلف مخصوصاً گونه‌های در حال انقراض و از بین رفتن آنها و... مسأله بسیاری از کشورهاست.
قطعاً نقش نهادها، سازمان‌ها و ارگان‎‌های دولتی قابل چشم پوشی نیست اما ما هم به‌عنوان شهروند صاحب حق وظایفی در مورد سرزمین‌مان داریم و بهترین سن برای آموزش و ایجاد این مسئولیت‌پذیری دوران کودکی و نوجوانی است. بخشی از این آشنایی عمومی است و بخشی دیگر از آن می‌تواند آموزش‌های بومی هر منطقه با توجه به نیازها، فرهنگ و حساسیت‌های قومی باشد. حس تعلق و ایجاد حساسیت و مسئولیت‌پذیری قطعاً باید در سطح کلان در کشور صورت بگیرد تا نسلی ساخته بشود که بتواند در حفظ محیط ‌زیست کشورش نقش ایفا کند و در آن سهیم باشد. شناخت گونه‌های گیاهی و جانوری بومی قطعاً لازم است اما جایش خالی است. مثل گوزن زرد و گاندو، مثل خرس سیاه و... اینکه به‌ فرزندان‌مان بیاموزیم آلودگی محیط ‌زیست چگونه اتفاق می‌افتد و چه راهکاری باید داشته باشیم به حفره‌ای خالی بدل شده است. هنوز نتوانستیم تفکیک زباله از خانه‌ها را یاد بگیریم. ما هنوز نتوانستیم حس مسئولیت‌پذیری در کودکان و نوجوانان و وظایف آنها را برای حفظ و نگهداری از مسائل محیط ‌زیست آموزش بدهیم و آنها را دغدغه‌مند کنیم که قطعاً آموزش و پرورش می‌تواند نقش عمده‌ای در این آموزش داشته باشد، مخصوصاً که بچه‌ها این روزها زمان بیشتری در خانه هستند و دبیران و آموزگاران می‌توانند با ارائه موضوعات تحقیقی و مطالعاتی نقش بسیار مهمی بازی کنند.
باید باور داشته باشیم که اگر بچه‌ها را علاقه‌مند کنیم قطعاً آنها با خلاقیتشان و با هم می‌توانند کارهای مهمی در محله‌های شهری و روستایی انجام دهند. کافی است اطلاعات اولیه و پایه را یاد بگیرند و به آنها فرصت بدهیم و کنارشان باشیم. پس ایجاد علاقه در موضوعات مورد توجه و علاقه بچه‌ها می‌تواند راهی باشد در ایجاد انگیزه و مسئولیت پذیری. از جمله کتاب‌هایی که می‌تواند در این مبحث برای بچه‌هایی که به حیوانات علاقه‌مند هستند جذاب باشد سه کتابی است که علی گلشن آن را گردآوری کرده و کانون پرورش فکری منتشر کرده است با نام‌های: سگ‌سانان و کفتارها، گربه‌سانان، خرس‌ها و دیگر گوشتخواران؛ که می‌تواند به‌عنوان کتاب مرجع استفاده شود و عکس‌های آن قطعاً لذت مطالعه آن را چند برابر می‌کند.
همینطور دانشنامه محیط ‌زیست به کوشش زنده یاد هنریک مجنونیان، بهرام حسن‌زاده کیابی و شکوه حاج نصرالله که کانون پرورش فکری آن را به چاپ رسانده است. این کتاب نیز با هدف آگاهی دادن به نوجوانان و جوانان برای حفظ و حراست از طبیعت و منابع زنده منحصربه فرد سرزمین‌مان به‌عنوان حقوق بین نسل‌ها گردآوری و نوشته شده است. با آموزش کودکان‌مان شاید لقمه هوایی پاک، خاک و آبی سالم و پاک نصیب نسل‌های دیگر شود.