انقلابی گری تندروی نیست

پریسا ساسانی
خبرنگار
ساخت فیلم‌های سیاسی در سینمای ایران همیشه مناقشه برانگیز بوده است. زیرا به جای نقد درست و پذیرش کاستی‌ها، فیلم‌هایی از این دست دچار و گرفتار نگاه‌های جناحی شده و در نهایت از مدار اعتدال خارج می‌شوند. به‌عنوان مثال می‌توان از فیلم «دیدن این فیلم جرم است» یاد کرد. فیلمی که گذشته از کم و کاستی‌ها و نقاط ضعف و قوت که در ساختار فیلم و فیلمنامه و کارگردانی داشت، به‌دلیل همین نگاه جناح‌بندی شده اساساً دیده نشد و دست آخر به فیلمی محفلی تبدیل شد. در جشنواره فیلم سی‌و‌نهم یک فیلم سیاسی دیگر به‌نام «مصلحت» به کارگردانی حسین دارابی و تهیه کنندگی محمدرضا شفاه به نمایش گذاشته شده است. فیلمی که برخلاف نگاه‌های جناحی حرکت کرده و نقدی بر آنچه به‌عنوان مصلحت و تندروی در طول سال‌های گذشته همواره به‌شکل‌های مختلف مطرح شده، داشته است. حسین دارابی به‌عنوان کارگردان جوان در نخستین فیلم خود سراغ ساخت فیلمی سیاسی، بدون ادعا و کم گو رفته تا بتواند آنچه را به‌عنوان عدالت همواره مطرح بوده است، بیان کند. این فیلم  به رغم کم و کاستی‌هایی که دارد اثری تمیز است که در جهت وفاق ملی حرکت می‌کند. این کارگردان جوان در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران درباره چرایی ساخت این فیلم، موضوع مصلحت و تندروی سخن گفته است.

 ساخت فیلم سیاسی علاوه بر اشراف بر تاریخ معاصر نوعی دغدغه‌مندی را در فیلمساز ایجاد می‌کند که اگر این دغدغه نباشد اساساً فیلم جذاب و کارآمدی از آب در نمی‌آید. چرا سراغ ساخت فیلم سیاسی«مصلحت» به‌عنوان نخستین تجربه فیلمسازی سینمای بلند رفتید؟
یکی از دغدغه‌های من در عرصه سینما ساخت فیلمی است که از دل تاریخ، حرف امروز را بیان کند و به گواه تاریخ در بین مسئولان و شهروندان نگاهی وجود دارد که به اسم مصلحت با خودخواهی مسائل را پیش می‌بریم و متأسفانه تلقی افراد از مصلحت تلقی اشتباه و منفعت طلبانه است و باید بگویم این نگاه در طول تاریخ انقلاب اسلامی به چهره نظام و انقلاب آسیب زده و یکی از نقدهایی که همواره مطرح بوده وجود چنین نگاهی در دولت‌ها و در کل نظام جمهوری اسلامی ایران است. خب این موضوع همیشه ذهن مرا به خود مشغول کرده و اساساً تبدیل شد به یکی از دغدغه‌هایم زمانی که پیشنهاد ساخت فیلم «مصلحت» به من شد اما وقتی داستان اولیه را خواندم، جذب قصه شدم و معتقدم پرداختن به این موضوع برای خیلی از افراد جذاب خواهد بود و می‌تواند به عنوان حرف امروز جامعه مطرح شود. به نظرم فیلم «مصلحت» می‌تواند گره ذهنی ای که برای مردم در طول سال های گذشته ایجاد شده را باز کند. این در حالی است که مصلحت اندیشی اساساً خوب و عقلانی است اما متأسفانه یک عده تلقی نادرست و سوءبرداشت که منجر به سوء استفاده می‌شود از مصلحت دارند و قصه فیلم هم رفع این سوءبرداشت و سوءاستفاده را بیان می‌کند.
 چرا نگاه منفعت طلبانه به مصلحت را با نشان دادن دستگاه قضا و دادستانی نشان دادید؟
 وقتی حرف از عدالت می‌زنیم و می‌خواهیم آن را در مدیوم سینما تعریف کنیم باید سراغ درام برویم و از سوی دیگر مردم هنگام فیلم دیدن یکسری کلیشه‌های ذهنی دارند که این کلیشه‌ها اتفاقاً در سینما کار می‌کند و به درام داستان کمک می‌کند. بنابراین وقتی می‌خواهیم از عدالت صحبت کنیم باید می‌رفتیم سراغ قوه قضائیه و قضاوت کردن تا هم داستانی جذاب شود و هم درامی پرکشش در مخاطب ایجاد کند.
 علاوه بر قضاوت دقیقاً کدام بخش از دستگاه قضا می‌تواند به درام فیلم کمک کند؟
بالاخره بحث حق و ناحق و رسیدن حق به حقدار بسیار می‌تواند جذاب و دراماتیک باشد و این به قول سینمایی‌ها قلاب مخاطب را گیر می‌اندازد.
 نکته جالب در شما به‌عنوان کارگردان یک فیلم سیاسی این است که اغلب فیلم‌های سیاسی که ساخته می‌شود به دعواهای داخلی یا جناحی ختم می‌شود اما شما در فیلم «مصلحت» مردم را بیش از هر عنوانی در نظر دارید.
 سینما اول باید برای مخاطب جذاب و سرگرم کننده باشد و بعد حرف یا پیامی را مطرح بکند. به همین دلیل سراغ این موضوع دغدغه‌مند که اساساً فراجناحی است، رفتم زیرا معتقدم هر آنچه فیلم را جذاب می‌کند باید در خدمت اثر باشد.
 انتقاد از تندروی به‌عنوان یک آفت اجتماعی یکی از نکات خوبی بود که در فیلم «مصلحت» بیان کرده بودید. طرح این موضوع علاوه بر افزودن به درام داستان در به چالش کشیدن مخاطب در طول  فیلم نیز کمک می‌کند.
ببینید فیلم «مصلحت» فیلم مربوط به درون گفتمان انقلاب اسلامی است و شکی ندارم که وقتی یک حکومتی به قدرت می‌رسد آدم‌ها به‌سمت قدرت سرازیر می‌شوند و همین‌طور شکی ندارم که خیلی از افراد بودند که در طول شکل‌گیری و پا گرفتن انقلاب اسلامی در ظاهر انقلابی گری وارد قدرت شدند و سوء‌استفاده‌ها کردند و فقط در رأس قدرت بودن برای آنها مهم بود و با لباس انقلاب با سردادن شعارهای آرمان طلبانه ورود کرده و برای رسیدن به مقاصد خود تندروی هم می‌کنند. بحث آقازادگی اکنون وجود دارد و این موضوع دغدغه مردم است. این در حالی است که افرادی بودند که پایمردی کردند و برای آرمان‌های خود جنگیدند و زندگی خود را بی‌چشمداشت هزینه کردند. به‌عنوان مثال می‌توان از حاج قاسم سلیمانی‌ نام برد. این شهید سال‌های سال جنگید و کسی او را جز همین اواخر نمی‌شناخت.
 فکر می‌کنید موضوعاتی از این دست چرا در گذشته مطرح نشده است.
نگاه کلیشه مدیریت فرهنگی این است که نمی‌توان نگاه‌های سودجویانه و منفعت طلبانه که برخی با لباس انقلاب انجام می‌دهند را نشان داد. من به شخصه با این نگاه مخالف هستم. زیرا اگر ما ایرادات خود را نبینیم و خودمان را به نقد نکشیم، معاندین سراغ آن می‌روند و هرشکل که دلشان بخواهد آن را مطرح می‌کنند و در مقابل ما منفعل عمل می‌کنیم. در حالی که باید بسیار موشکافانه به این قضیه نگاه کرد تا بدانیم و آگاه باشیم که کجای ماجرا ایستاده‌ایم. به همین دلیل برای از بین بردن سوءتفاهم‌ها باید خودمان دست به‌کار شویم. من هم در این فیلم سعی کردم بخشی از نقدهایی را که در طول سال‌های گذشته وارد بوده به‌ تصویر بکشم که تندروی هم بخشی از آن بوده است. متأسفانه در بسیاری از موارد داشتن روحیه انقلابی گری با تندروی اشتباه می‌شود. یک انقلابی واقعی اتفاقاً سعه صدر دارد. او در برخی از موارد هم تندروی می‌کند اما در برخی مواقع سکوت و در جاهایی حرف می‌زند و استدلال هم می‌کند.
 جشنواره سی و نهم با شرایط ویژه کرونا در حال برگزاری است. به‌عنوان یک فیلمساز فیلم اولی موقعیت فیلم «مصلحت» را در این دوره از جشنواره چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سال‌های بسیاری است که در عرصه هنر نمایش تلاش کرده‌ام. در تئاتر بازیگر بوده‌ام. کار تدوین انجام داده ام. پشت صحنه فیلم‌های بسیاری بوده‌ام و فیلم کوتاه زیاد ساختم. بنابراین تجربه‌هایی داشته‌ام و در این فیلم همه تجربه خود را روی هم گذاشتم تا این فیلم ساخته شود. بنابراین یک شبه راه صد ساله را طی نکرده‌ام و می‌توانم ادعا کنم بنده و بچه‌های باشگاه فیلم سوره با حمایت آقای شفاه هرآنچه در توان داشته‌ایم را برای ساخت این فیلم انجام داده‌ایم تا«مصلحت» به ثمر برسد. در این فیلم سعی کردم نگاه متفاوتی به سال‌های اواخر دهه 50 داشته باشم. به‌همین دلیل هر نتیجه‌ای از جشنواره بگیریم می‌دانیم که با همه توان کار کرده ایم. اما در نهایت باید بگویم که سعی کردم برای مردم فیلمی جذاب و سینمایی بسازم و اساساً مخاطب همیشه برای من در اولویت بوده است تا با حال خوب از سینما بیرون آید و در نهایت معتقدم تا اینجای راه هم به لطف خدا و عنایت او پیش آمدم.